Ahmet Midhat: "Darülfünun kürsüsünden felsefe tarihi dersleri

Bu çalışmada Tanzimat sonrası Türk düşüncesinin önemli figürlerinden Ahmed Midhat'm Türkiye'de felsefenin modem kazanımlarıyla yeniden inşası sürecine katkıları, özellikle de II. Meşrutiyet döneminde, yaşamının son birkaç yılı içinde Dârülfünun'da verdiği "Tarih-i Hikmet" dersleri ekseninde hazırladığı felsefe tarihi metinleri ele alınmıştır. Bütüncül anlamda bakıldığında, Türkiye'de modern felsefe etkinliğinin kurucu aktörlerinden biri olan Ahmed Midhat 1912'deki ölümüne kadar bizde felsefe alanında eıı çok yayın yapan kişidir. Eserlerinde Batılı kavram ve sorunları ele alışında, gazeteci kimliğinin ürettiği polemiklerin -naif karakterlerine rağmen- bizde modern felsefi eleştirinin ilk örnekleri olduğu da söylenebilir. II. Meşrutiyet döneminde Emrullah Efendi tarafından verilen "İlm-i Hikmet" ve "Tarih-i İlm-i Hikmet" adlı derslerle felsefe tarihini içerecek bir programa kavuşan Dârül-fünun'da Emrullah Efendi'den sonra "Tarih-i Hikmet" dersleri Ahmed Midhat tarafından yürütülmüştür. Ahmed Midhat'm bu dersler ekseninde hazırladığı Tarih-i Hikmet başlıklı metinler, ülkemizde felsefede modem tarihyazımı geleneği açısından öncü girişimlerdir. Bu metinlerde karşımızda duran "gazeteci", "fıkra muharriri" ve "polemikçi" değil, Dârülfünun kürsüsünde ders veren "akademik" kimlikli bir Ahmed Midhat'tır.

Ahmed Midhat: "The courses of history of philosphy on the pulpit of darülfünun"

This study examines the contribution of Ahmed Midhat, who is one of the pivotal figures of Turkish thought after Tanzimat, to the reconstruction process of philosophy in Turkey with modern achievements, especially the texts of the history of philosophy prepared in the trajectory of the courses of "Tarih-i Hikmet" given by him in Dârülfunun in the last few years of his life during the II. Constitutional Monarchy. Viewed as a whole, Ahmed Midhat, who is one of the founding actors of the modern philosophy in Turkey, is the person who published the most in the field of philosophy in the country until his death in 1912. It can be argued that the polemics -despite their naive character- produced by his journalist-identity while dealing with the Western concepts and issues in his works are the first examples of modern philosophical criticism in Turkey. In Dârülfunun, which had the program covering the history of philosophy with the courses entitled "İlm-i Hikmet" and "Tarih-i İlm-i Hikmet" delivered by Emrullah Efendi during the period of the II. Constitutional Monarchy, the courses of "Tarih-i Hikmet" were carried out by Ahmed Midhat after Emrullah Efendi. The texts entitled "Tarih-i Hikmet" prepared by Ahmed Midhat in the trajectory of these courses are pioneering initiatives in terms of the tradition of modern historiography in philosophy in our country. Standing before us in these texts is not Ahmed Midhat as a "journalist", "columnist", and "polemicist", but Ahmed Midhat teaching in the pulpit of Dârülfünun with an "academic" identity.

___

Ahmed Midhat, "Bir Mülâhaza-i Dıniyye", Dağarcık, cüz 4, s. 102-105.

Ahmed Midhat, "Diojen'in Bazı Hikemiyyât ve Menâkıbı", Dağarcık, cüz 2, s. 52-54.

Ahmed Midhat, "Diojen'in Tercüme-i Hâli" Dağarcık, cüz 1, s. 10-15.

Ahmed Midhat, "Diojen'in Tercüme-i Hâli" Dağarcık, cüz 1, s. 10-15.

Ahmed Midhat, "Duvardan Bir Sadâ", Dağarcık, cüz 4, s. 99-102.

Ahmed Midhat, "Dünyâda İnşânın Zuhuru", Dağarcık, cüz 4, s. 109-117.

Ahmed Midhat, "Felsefe ve Felâsife", Dağarcık, cüz 3, s. 80-86.

Ahmed Midhat"Felsefenin Şergüzeşt-i Ahvâli", Dağarcık, cüz 5, s. 145-155.

Ahmed Midhat, "Hürriyetin Mahiyeti", Dağarcık, cüz 5, s. 155-160.

Ahmed Midhat, "İnsan" Dağarcık, cüz 2, s. 40-49.

Ahmed Midhat, "Mebde' ve Me'âd", Dağarcık, cüz 9, s. 240-250.

Ahmed Midhat, "Târih-i Hikmet", Dârülfünun Dersleri, Sırât-ı Müstakim Matba'ası, İstanbul, 1328-1329.

Ahmed Midhat, "Teşekkür", Dağarcık, cüz 6, s. 172.

Ahmed Midhat, "Velâdet" Dağarcık, cüz 2, s. 49-52.

Ahmed Midhat, Avrupa 'da Bir Cevelân, Tercümân-ı Hakikat Matbaası, İstanbul, 1307/1890.

Ahmed Midhat, Ben Neyim? Hikmet-i Mâddiyyeye Müdâfa 'a, İstanbul, 1308/1891.

Ahmed Midhat, Beşir Fuad, İstanbul, 1304/1888.

Ahmed Midhat, Dağarcık, Muharririn Zâtına Mahsûs Matbaa, İstanbul, 1288-1289/1872-1873, 10 cüz, s. 320.

Ahmed Midhat, Ekonomi Politik, Kırkambar Matbaası, İstanbul 1296/1879.

Ahmed Midhat, Hallü 'l-Ukâd, Tercümân-ı Hakikat Matbaası, İstanbul, 1307/1890.

Ahmed Midhat, Menfâ, Kırk Anbar Matbaası, İstanbul, 1293/1877.

Ahmed Midhat, Nizâ-ı İlm ü Dîn (W. J. Draper'den çeviri)-tslâm ve Ulûm, (4 cilt), İstanbul 1313/1896.

Ahmed Midhat, Schopenhauer'ın Hikmet-i Cedîdesi, İstanbul, 1304/1888.

Ahmed Midhat, Tarih-i Hikmet, Hukuk Matbaası, İstanbul, 1330/1914.

Ahmed Midhat, Tarih-i Hikmet 'in Zübdesi: Suâlli ve Cevâblı Tarih-i Hikmet, b.y., t.y.

Ahmed Midhat, Voltaire, İstanbul, 1304/1888.

Bıçak, Ayhan, Türk Düşüncesi II: Kaygılar, Dergâh Yayınlan, İstanbul, 2010.

Demir, Remzi, Philosophia Ottomanica: Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Türk Felsefesi, c. III, Yeni Felsefe, Lotus Yayınlan, Ankara, 2007.

Kafadar, Osman, Türkiyede Kültürel Dönüşümler ve Felsefe Eğitimi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2000.

Kara, İsmail, "Modern Türk Felsefesi Tarihinde Öncü Bir İsim: Emrullah Efendi ve 'ilm-i Hikmet' Dersleri", Kutadkubilig, sayı 8, Ekim 2005, s. 93-123.

Koz, M. Sabri, "Ahmed Midhat Efendinin Eserleri", Kitaplık, sayı 54, Temmuz-Ağustos 2002, s. 160-173.

Meriç, Cemil, Kırk Ambar, Ötüken Yayınlan, İstanbul, 1980.

Okay, M. Orhan, "Teşebbüse Sarfedilmiş Bir Hayatın Hikâyesi", Kitaplık, sayı 54, Temmuz-Ağustos 2002, s. 130-136.

Okay, M. Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, Dergâh Yayınlan, İstanbul, 2008

Tanpınar, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1976.

Utku, Ali, "Ahmed Midhat'm Schopenhauer Eleştirisi," Virgül, sayı: 42, Haziran-Temmuz-Ağustos 2001, s. 28-31.

Utku, Ali, "Felsefe Tarihçiliğimizin İnşası: Geç-Osmanlı Felsefe Tarihi Çalışmalanna Eleştirel

Bir Bakış", Ayraç, sayı 7, Nisan 2010, s. 3-16.

Utku, Ali, "Ahmed Midhat," Felsefe Ansiklopedisi, cilt 1, ed. Ahmet Cevizci, Etik Yayınları, İstanbul, 2003, s. 159-164.

Utku, Ali, "Dârülfünun'da Felsefe Dersleri," Virgül, sayı: 66, Ekim 2003, s. 82-86.

Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınlan, İstanbul, 1979.