KIRIM TATAR EDEBÎ DİLİNİN ŞEKİLLENME VE GELİŞME YOLU

Kıpçakça ve Oğuzcanın birleşmesinden meydana gelen Kırım Tatar edebî dili, Türk dilleri arasında özel bir konuma sahiptir. Bu birleşme Kırım Tatar edebî dilinin zenginliğini yaratırken, konuşma diliyle arasında büyük bir fark meydana getirmiştir. Kırım Tatar edebî dili var olmakla beraber halkın pek çoğu ondan mahrum ve onu bilmekten aciz durumda kalmış, edebî dilde konuşamaz hale gelmiştir.  Bu ise, Kırım Tatar halkının tüm kökleriyle sürgüne uğratılmasının en ağır, en trajik sonuçlarından biridir. Edebî dili öğretmeden Kırım Tatar halkını yeniden millet olarak inşa etmek, kültürünü geliştirmek mümkün değildir. Bu nedenle Kıpçak ve Oğuz sözlerinden yararlanırken denge kurarak dilin temel özelliğini kaybetmeden bu dili koruyup yaşatmak gerekmektedir. Kırım Tatar edebiyatının en eski eserlerinden biri XII. asır şairi Mahmud Kırımlı’nın “Yusuf ve Züleyha” hikâyesidir. Bunun gibi az da olsa korunmuş “Kodeks Kumanikus”, “Munis Ul-Uşşak”, “Kalendername”, “Gülistan” adlı eserler bu edebiyatın yazılı şekilde yansıdığı edebî dilin de böyle erken şekillendiğini göstermektedir. Yazılı abideler edebî dilin asırlar boyunca belli tarihî, içtimaî, siyasi olayların kıskacı altında çeşitli baskılara uğrayıp, tesirlere kapılıp, defalarca değiştiğini yansıtmaktadır. Alfabe değişiklikleri, Rus sözlerinin sokulması, repressiya, sürgün gibi nedenlerle yok olma tehlikesi yaşayan Kırım Tatar edebî dili, “Lenin Bayrağı”, “Yeni Dünya” gazetesi ve onun etrafında birleşen gazetecilerin, edebiyatseverlerin ve hocaların, yazar ve şairlerin gayreti ve faaliyetleriyle korunmuş, yaşatılmıştır.

WAY OF FORMATION AND DEVELOPMENT OF CRIMEAN TATAR LITERARY LANGUAGE

The Crimean Tatar literary language, which consists of the combination of Kipchak and Oguz dialects, has a special position among Turkish languages. This merger created the richness of the Crimean Tatar literary language and made a big difference between the spoken language. Although the Crimean Tatar literary language exists, most of the people are deprived of it and unable to know it and become unable to speak the literary language. This is one of the most severe and tragic consequences of the exile of the Crimean Tatar people. Without teaching literary language, it is not possible to rebuild the Crimean Tatar people as a nation and develop their culture. For this reason, it is necessary to maintain this language without losing the basic features of the language by establishing a balance while making use of the words of Kipchak and Oguz. One of the oldest works of Crimean Tatar literature is XII. century poet Mahmud Kırımlı’s story “Yusuf and Züleyha”. The slightly preserved works of eks “Kodeks Kumanikus”, “Munis Ul-Uşşak”, “Kalendername”, “Gülistan” show that the literary language in which this literature is reflected in the written form is shaped like this early. Written monuments reflect that the literary language has been subjected to various pressures, influences and changed many times under the grip of certain historical, social and political events. The Crimean Tatar literary language, which is in danger of extinction due to changes in alphabet, introduction of Russian words, repressia and exile, was preserved and lived with the efforts and activities of the “Lenin Bayrağı”, “New World” newspaper and the journalists, literary writers and teachers, writers and poets united around it.

___

  • Riza Fazıl (2009), “KırımTatar Edebiy Tiliniñ Şekillenüv ve İnkişaf Yolı”, Kalem Ucından Saylama Eserler I Cılt, Akmescit, “Tarpan”, 216-231.