Türkçenin Sadeleşme Evrelerinde Asker Şahsiyetlerin Rolü

Türkçe, 11. asırdan itibaren Anadolu’da kurulan devlet ve beyliklerin tasarruflarından etkilenmiş ve dönemlerin hâkim kültürlerinin etkisinde kalmıştır. Bu tesir, Türkçenin bazen ne sanat dilinde ne de resmi dilde kendine yer bulamayışına kadar uzanmış şekilde bazen de söz diziminin Türkçe oluşuna karşın kelime kadrosunun yabancılaşması şeklinde gözlenebilmektedir. Türkçecilik ya da sadeleşme hareketi şeklinde adlandırılabilecek gelişmeler zaman içerisinde Karamanoğlu Mehmet Bey’den başlayarak Mustafa Kemal Atatürk’e kadar görülmektedir. Yazı dilinin konuşma diline yaklaştırılması şeklinde özetlenebilecek bir amaçla ortaya çıkan pek çok girişimin olduğu ve bir kısmının da akim kaldığı bilinmektedir. Türkçenin sadeleşmesi hareketlerinin sistemli bir şekilde sürdürüldüğü ve başarıya ulaştığı dönem olarak ancak 20. yüzyıl zikredilebilir. Türklerin askerî kurumlaşmasının tarihi birkaç bin yıl geriye götürülmektedir. Bu kurumlaşmanın aynı zamanda bir fikir müessesinin de kurulmasına imkân verdiği muhakkaktır. Milletin varlığını ve geleceğini muhafaza etmeyi kendisine birinci dereceden iş edinen askerlerin yine milletin millet olarak kalabilmesinin en büyük etkeni olan dil üzerinde de mesai harcaması sadeleşme evrelerinde kendini göstermektedir. Türkçenin sadeleşme hareketleri bahsinde, Münif Paşa, Mustafa Reşit Paşa, Ahmet Vefik Paşa, Şinasi, Agâh Efendi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ali Suavi gibi isimlerin dışında özel olarak anılan ve tanınan üç hareket anılagelmiştir: Türkî-i Basit, Yeni Lisan (Selanik ve İzmir) ve Dil Devrimi. Mahalli ve kişisel bir çaba olarak değerlendirilen Türkî-i Basit hareketine mensup Edirneli Nazmi’nin; Yeni Lisan hareketinin öncü isimlerinden Ömer Seyfettin ile bu hareketi İzmir’de icra eden Mehmet Necip Bey’in ve Cumhuriyetin ilanından sonra devrimleriyle her alanda öncü olan ettiği Mustafa Kemal Atatürk’ün aynı zamanda asker olmalarının ortaya koydukları görüş ve tatbikatlarına tesirinin incelenmesi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türkçe, sadeleşme, asker., Turkish, simplification, military persons.

The Role of Military Persons in the Phases of Simplification Turkish Abstract

Turkish has been influenced by the savings of the states (and principalities) established in Anatolia since the 11th century and has been under the influence of the dominant culture of the periods. This effect extends to the fact that Turkish can not find a place for itself in either the art language or the official language, and sometimes it can be observed as the alienation of the vocabulary, despite the Turkish syntax. Developments that can be called Turkishism or the simplification movement have been seen in time, starting from Karamanoğlu Mehmet Bey to Mustafa Kemal Atatürk. It is known that there are many initiatives that have emerged with the aim of bringing the written language closer to the spoken language, and some of them have failed. Only the 20th century can be mentioned as the period in which the simplification of the Turkish language was systematically maintained and achieved success. The history of the military establishment of the Turks goes back a few thousand years. It is certain that this institutionalization also allowed the establishment of an idea institution. The fact that the soldiers, who take it as their primary job to protect the existence and future of the nation, also spend their time on language, which is the biggest factor for the nation to remain as a nation, shows itself in the simplification phases. In the mention of the simplification movements of Turkish, three movements that are specially mentioned and known apart from the names such as Münif Pasha, Mustafa Reşit Pasha, Ahmet Vefik Pasha, Şinasi, Agâh Efendi, Ziya Pasha, Namık Kemal, Ali Suavi have been mentioned: Türkî-i Basit, Yeni Lisan (Thessaloniki). and Izmir) and the Language Revolution. Nazmi from Edirne, a member of the Turkî-i Simple movement, which is considered a local and personal effort; The subject of this study is to examine the influence of Ömer Seyfettin, one of the pioneers of the New Language movement, and Mehmet Necip Bey, who carried out this movement in İzmir, and Mustafa Kemal Atatürk, who was the leader of the revolutions after the proclamation of the Republic, on the views and practices of being a soldier at the same time.

Keywords:

Turkish, simplification, military persons.,

PDF

___

Argunşah, H. (2006). Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı 1839-2000. (ed. Ramazan Korkmaz). Ankara: Grafiker Yay.
Argunşah, M. (2012). Ahmet Mithat Efendi’nin Türkçenin Sadeleşmesiyle İlgili Görüşleri. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), 1-12.
Armağan, B. (2022). Kolektif Bilinç Ürünü Olarak Kızılelma’nın Edebî Metinlerdeki Algılanma Görüntüsü: Ziya Gökalp’in ve Cengiz Aytmatov’un Kızıl Elma Anlatıları. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 8, 641-650.
Atatürk, M. K. (2011). Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler. Ankara: ATASE Başkanlığı Yay. 2. bs.
Avşar, Z. (2001). Türkî-i Basiti Yeniden Tartışmak. Bilig, 18, 127-143.
Aynur, H. (2009). Türkî-i Basît Hareketini Yeniden Düşünmek. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4(5), 34-59.
Çiçekler, A. N. - vd. (2018). Türk Dil Devrimi ve Amerikan Dil Planlaması: Mukâyeseli Bir İnceleme. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 58(2), 323-343.
Daşdemir, M. (2013). Çağdaş Dilbiliminin Işığında Yeni Lisan Hareketi ve Türk Dil Devrimi’nin Karşılaştırılması. Uluslararası Türkçe Edebiyatı Kültür Eğitim Dergisi, 2(3), 53-58.
Fazlıoğlu, İ. (2003). Osmanlı Döneminde ‘Bilim’ Alanındaki Türkçe Telif ve Tercüme Eserlerin Türkçe Oluş Nedenleri ve Bu Eserlerin Dil Bilincinin Oluşmasındaki Yeri ve Önemi. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 3, 151-184.
Huyugüzel, Ö. F. (2003). Necip Türkçü’nün Hatıraları ve Dil Yazıları. Ankara: TDK Yay.
Karakuş, S. E. (2018). Enver Paşanın Alfabe ve Yazı Denemesi: Ordu Elifbası. Tarih Okulu Dergisi, 11/XXXVI, 443-484.
Köksal, M. F. (2002). Orijinal Bir Şair: Edirneli Nazmî ve Dîvânına Yeni Bakışlar. Bilig, 20, 101-124.
Kuş, B. (2013). Millî Lisan Anlayışının Ömer Seyfettin’in Hikâyelerindeki Yansımaları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49, 9-16.
Kuş. B. (2021). Bir Tür Olarak ‘Hatıra’nın Türk Dilcilik Tarihine Katkıları: Mehmet Necip Türkçü Örneği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi-TÜRKDED, 2, 74-87.
Levend, A. S. (2010). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Dil Derneği Yay. 4. bs.
Lewis, G. (2007). Trajik Başarı Türk Dil Reformu (çev. M. F. Uslu). Paradigma Yay.
Örücü, M. M. ve Çakmaker, S. (2020). İki Uluslaşma Örneği: Yunanların Arı Dil Projesi “Katharevusa” ve Türklerin “Öztürkçe” Girişimi. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 20, 338-347.
Özdemir, H. (2021). Atatürk’ün Liderlik Sırları Başarıya Giden Yol. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları. 8.bs.
Uyguner, M. (1989). Ömer Seyfettin’in Bütün Esereleri Dil Konusunda Yazılar. Ankara: Bilgi Yay.