Sığıtçılık Geleneğinden Cenaze Ağlama Derneğine Bir Değişimin Anatomisi

Ölüm, her canlının hayatının sonunda karşılaşacağı kaçınılmaz bir olgudur. İnsanoğlu için değişmez bir gerçek olan ölüm ve ölümden sonraki hayatın varlığı, bu hayatın nasıl olacağı yüzyıllardır toplumların zihnini meşgul etmiştir. Elbette bu zihin meşguliyeti insanın öte dünyasının nasıl olacağını tasavvur ederken bu dünya hayatının şekillenmesinde de son derece etkili olmuştur. Geçiş dönemleri olarak adlandırdığımız evrelerin sonuncusu olan ölüm konusunda pek çok toplumun farklı farklı uygulama ve ritüelleri vardır. Cenaze törenleri her toplumun, her kültürün ayrılmaz bir parçası konumundadır. Ölümden sonraki hayatın varlığına inanış cenaze törenlerine de yansımıştır. Eski Türk inanç sistemlerinden günümüze kadar ulaşan pek çok uygulama ve pratik farklı biçimlerde varlığını devam ettirmektedir. Bu uygulamalardan biri de sığıtçılık/ağıt yakma geleneğidir. Hem söz hem de davranışa dayalı olarak ölüm karşısında nasıl bir tavır takınıldığını tespit etmek kültürün nasıl evirildiğini ortaya koyma noktasında önemli ipuçları vermektedir. Anadolu’nun pek çok yöresinde cenaze törenlerinde ağıt yakanların/söyleyenlerin genellikle kadınlardan olduğu bilinmektedir. Bu ağıtçı kadınlar, tanıdığı veya tanımadığı kimselerin cenazesi olduğunda ölü evine gelir ve ölen kişi için ağıt yakar. Yakılan ağıtlar, ölen kişinin kişisel özelliklerinden yapmış olduğu iyiliklere kadar çok geniş yelpazede söze dökülür. Bünyesinde Türk kültür kodlarını taşıyan, bu kodların anlaşılmasında önemli veriler sunan ölüm pratiklerinden biri olan sığıtçılığın günümüzde nasıl bir değişim ve dönüşüm yaşadığını gözler önüne sermek bu çalışmanın özünü oluşturmaktadır. Ağıt yakmadaki temel amaç ölen kişinin yaptığı iyilik ve güzellikleri sayıp dökmenin yanında ölü evinde bulunanların ağlaması ve burada bir yas havasının oluşturulmasıdır. Ağlama eyleminin yaşanmadığı bir ölü evi ile ilgili olumsuz düşüncelerin ortaya çıkacağı aşikârdır. Günümüzde özellikle büyükşehirlerde toplum içinde tasvip edilmeyen işler yaptığı için pek sevilmeyen kişilerin cenazelerinde ağlamak üzere kurulmuş olan Cenaze Ağlama Derneği, belli bir ücret karşılığında ağlama ritüelini icra etmektedir. Böyle bir derneğin kurulmuş olması, eski Türk toplumundan günümüze ölüm âdet ve uygulamalarındaki değişimi ortaya koyması noktasında son derece dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler:

Türk kültürü, ölüm, sığıtçılık, Cenaze Ağlama Derneği, değişim.

Anatomy of a Change from the Tradition of Lamenting to Funeral Weeping Association

Death is a phenomenon that every living being will face at the end of their lives. The existence of death and life after death, which is an unchangeable reality for human beings, and how this life after death will be have occupied the minds of societies for centuries. Of course, while this preoccupation has envisioned how the other world will be like, it has also been very effective in shaping the life in this world. Many societies have different practices and rituals for death, which is the last of stages we call as transition periods. Funerals are an integral part of every society and culture. The belief in life after death is also reflected in funeral ceremonies. Many practices which have survived from old Turkish belief systems to the present continue to exist in different forms. One of these practices is the tradition of lamenting. Determining what kind of attitude is taken against death based on both words and behaviors gives important clues in showing how culture has evolved. It is a known fact that usually women lament in funerals in many part of Anatolia. These lamenting women come to the house of the deceased person and lament, whether the deceased is a relative or someone they do not know at all. These laments are expressed in a wide range from personal characteristics of the deceased to the good deeds of the deceased. Revealing what kind of changes and transformations has taken place in lamenting, which is a death practice with Turkish cultural codes and which provides important data in understanding these codes, is the essence of the present study. The main purpose of lamentation is telling the good deeds of the deceased, in addition to motivating the people in the house of the deceased to cry and creating an atmosphere of mourning here. It is obvious that there will be negative thoughts about a house with a deceased person in which no crying act takes place. Funeral Weeping Association, which was established for crying at the funerals of individuals who are not liked due to things they do which are not approved by the society especially in big cities, performs the ritual of crying for a certain fee. The fact that such as association has been established is extremely remarkable in terms of revealing the change in death traditions and practices from the old Turkish society to our day.

Keywords:

Turkish culture, death, lamenting, Funeral Weeping Association, change.,

PDF

___

Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I-Metin. Ankara: TDK Yayınları.
Arslan, A. (2010). Genç Ölümü Üzerine Yakılmış Ağıtlar, Uçmağa Varmak Kitabı, (ed. Emine Gürsoy Naskali ve Gülden Sağol Yüksekkaya). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Aşıkkutlu, E. (2006). “Arkasından Ağlanması Sebebiyle Ölüye Azap Edilir” Hadisine Sosyo-Kültürel Bağlamda Bir Yaklaşım. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31(2), 33-66.
Atalay, B. (1998). Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügat’it Türk Tercümesi, C. III. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Ateş, A. O. (1996). İslâm’a Göre Câhiliye ve Ehl-i Kitap Örf ve Âdetleri. İstanbul: Beyan Yayınları.
Bali, M. (1997). Ağıtlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Banarlı, N. S. (1997). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. 1. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Boratav, P. N. (2015). 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: Bilgesu Yayınları.
Caferoğlu, A. (1970). Türklerde Av Kültü ve Müessesesi, VII. Türk Tarih Kongresi, 169-175.
Campbell, J. (1992). İlkel Mitoloji, (çev. Kudret Emiroğlu). Ankara: İmge Kitabevi.
Çetin, H. (2003). Gelenek ve Değişim Arasında Kriz: Türk Modernleşmesi. Doğu Batı Dergisi, (25), 11-40.
Dor, R. (2007). Türk Çobanının Ünlemeleri-Ölülere Ünlemeden Atları Çağırmaya. Osmanlılar ve Ölüm (haz. Gilles Veisnstein). İstanbul: İletişim Yayınları, 53-73.
Edip Ahmet Yükneki (2006). Atebetü-l Hakayik, (haz. Reşid Rahmeti Arat). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Elçin, Ş. (1992). Ağıt. Türk Dünyası El Kitabı, C. 3. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Eliade, M. (1999). Şamanizm, (çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
Ergin, M. (1989). Dede Korkut Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergin, M. (2006). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Başkanlığı Yayınları.
Ersoy, R. (2002). Türklerde Ölüm ve Ölü ile İlgili Rit ve Ritüelleri. Milli Folklor, (54), 86-101.
Eyuboğlu, İ. Z. (2007). Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Derin Yayınları.
Gömeç, S. Y. (2014). Türk Kültürünün Ana Hatları. Ankara: Berikan Yayınevi.
Gözaydın N. (1989). Anonim Halk Şiiri Üzerine. Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri). Ankara: TDK Yayınları.
Irmak, Y. (2016). Doğumdan Ölüme Bingöl Geçiş Dönemleri İnanç ve Uygulamaları. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (11), 113-132.
İnan, A. (2015). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İyigün, N. C. (2012). Türklerin Etnik, Kültürel ve Tarihi Kökleri. İstanbul: Papillon Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Kaşgarlı Mahmud (2006). Divanü Lugat-it-Türk, C. I, (çev. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kalafat, Y. (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Kaya, D. (1999). Anonim Türk Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kocasavaş, Y. (2000). Türkçe’nin Tarihî Dönemlerinde Ölüm Kavramının İfadesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (29), 77-115.
Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Küçük, M. A. (2010). Geleneksel Türk Dini İnanışlarında Ölüm ve Sonrası ile İlgili Uygulamalara Genel Bakış, Prof. Dr. Harun Güngör Armağanı, (haz. Mustafa Argunşah ve Mustafa Ünal). İstanbul: Kesit Yayınları, 283-296.
Oğuz, M. Ö. (2001). Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları.
Oğuz, M. Ö. vd, (2008). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
Ögel, B. (2014). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Öztürk, A. (Kişisel Görüşme, Ekim 2021).
Perrin, H. (2007). Kazaklarda ve Kırgızlarda Kara Üi Yurdu ve Yas Tutma, Osmanlılar ve Ölüm, (haz. Gilles Veisnstein). İstanbul: İletişim Yayınları, 75-92.
Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm, (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Roux, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Saraç, Ö. (2021). Samsun Folklorunda Ölüm ve Kovid-19 Salgını. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (50), 237-276.
Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri- Boy Teşkilatı-Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Şemseddin S. (2009). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Şişman, B. (2015). Dede Korkut Hikâyeleri’nde Ölüm Karşısında Oğuz’un Tavrı. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4 (8),121-130.
Tokyürek, H. (2009). Eski Uygur Türkçesinde “Ölüm” Kavramı ile İlgili İfadeler. Bilig Dergisi, (50), 169-198.
Uludağ, S. (1988). Ağıt Maddesi, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 472-73.
Usta Ayaz, Nazan (2009). Tarihî Türk Şivelerinde Ölüm Kavramının Anlambilimsel Yönden İncelenmesi. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
URL-1 https://diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29423/din-isleri-yuksek-kurulundan-cenaze-namazi-ve-defin-islemleriyle-ilgili-aciklama [Erişim Tarihi: 15.10.2021].
URL-2 https://www.envisagepromotions.co.uk/services/crowd-services/rent-a-mourner/ [Erişim Tarihi: 18.10.2021].
URL-3 https://www.ensonhaber.com/ic-haber/dugunde-oynayip-cenazede-aglayan-ekip [Erişim Tarihi: 01. 11. 2021].
URL-4 https://www.sunaydemircan.com/single-post/2017/10/01/cenaze a%C4%9Flay%C4%B1c%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1-nas%C4%B1l-bir-meslektir [Erişim Tarihi: 01. 11. 2021].
Yakıcı, A. (2007). Halk Şiirinde Türkü Tanım- Tasnif- İnceleme- Metin. Ankara: Akçağ Yayınları.