Hacı Pîrî Efendi’nin İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî Adlı Eserindeki Farsça Manzumelerin Değerlendirilmesi

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî adlı eserinin çok sayıda tercüme ve şerhi yapılmıştır. Bu şerhlerden bir kısmı altı ciltlik Mesnevî’nin tamamını kapsarken, bir kısmı da Mesnevî’den bazı bölümlerin seçilmesiyle oluşturulmuştur. Bu seçmelerden oluşan şerhlerden biri de Hacı Pîrî Efendi’nin İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî adlı mensur eseridir. Bu eser; Mesnevî’nin tamamını ele alan bir şerh olmayıp adından da anlaşılacağı üzere, sadece bazı bölümlerin seçilmesiyle oluşturulmuştur. Eserin Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi, Mülhak, 26 numarada kayıtlı, 172 varaktan müteşekkil nüshasının her sayfasında 17 satır vardır. Bu cildin 01b-53b varakları 2017, 53b-110b varakları 2019, 111a-172b varakları ise 2021 senesinde, farklı kişiler tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Fakat bu çalışmalarda; metin içerisinde yer alan ayetler, hadisler, Mesnevî beyitleri ve Türkçe manzumeler haricindeki Arapça ve Farsça manzumeler ana metne olduğu gibi yerleştirilmiş, manaları ve kaynakları hakkında yeterli ve sistematik bir bilgi verilmemiştir. Eserin aynı nüshasının ilk 50 varağı, 2018 yılında farklı bir yüksek lisans tezi olarak, biraz daha detaylı bir şekilde yeniden çalışılmıştır. Hacı Pîrî Efendi; bu eserinde, pek çok Arap-Fars şairinden alıntılar yapmış, bazı ilim ehli insanların sözlerini de yeri geldikçe eserine dâhil etmiştir. Eserde; Mesnevî beyitleri haricinde, ana metin içerisine yerleştirilen Farsça manzumelerin sayısı toplam 209’dur. Bu makalede; İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî’de yer alan, müellifin adlandırmasına göre, Farsça 10 mısra, 115 beyit, 45 şiir, 10 rubai, 4 kıt’a, 6 nazm, 16 mesnevi ve 3 Farsça başlıksız alıntı tarafımızdan metin içerisinden tespit edilerek bilgisayar ortamında yeniden yazılmış, tercümeleri yapılmış ve ulaşabildiğimiz kadarıyla kaynakları gösterilerek manzumelerin kaynakları ile arasındaki farklar belirtilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Mesnevî, şerh, intihâb, Hacı Pîrî Efendi, Farsça.

Evaluation of Persian Verses in Hacı Pîrî Efendi’s İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî

Many annotations and translations of Mevlana Celaleddin-i Rumi’s Mesnevî have been made. While some of these commentaries cover the whole of the six-volume Mesnevi, some of them were created by selecting some sections from the Mesnevî. One of the commentaries consisting of these selections is Hacı Piri Efendi’s work which is a prose named İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî. This work; It is not an annotation that covers the entire Mesnevî, but as the name suggests, it is an annotation created by selecting some sections. Each page of the volume of the work, which is registered in Süleymaniye Library Hâlet Efendi, Mülhak, number 26, and consists of 172 leaves, consists of 17 lines. Pages 01b-53b of this volume were studied in 2017, pages 53b-110b in 2019, and leaves 111a-172b in 2021 by different people as master’s thesis. However, in these studies, Arabic and Persian verses, except for the verses, hadiths, masnavi couplets and Turkish verses included in the text, were placed in the main text as they were, and sufficient and systematic information was not given about their meanings and sources. The first 50 pages of the same copy of the work were reworked in a slightly more detailed way in 2018 as a different master’s thesis. In this work of Hacı Pîrî Efendi; he quoted from many Arab-Persian poets, and he included the words of some scholars in his work when necessary. Except for the Mesnevî couplets, the number of Persian verses placed in the main text is 209 in total. In this article; According to the naming of the author, 10 verses, 115 couplets, 45 poems, 10 rubai, 4 qit’a, 6 nazm, 16 mesnevi poems and 3 Persian untitled quotations which are in İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî, were determined from the text and re-computerized, the translations of the poems were made and the differences between the poems and their sources were tried to be indicated by showing the sources as far as we could reach.

Keywords:

Mesnevî, commentary, intihab, Hacı Piri Efendi, Persian.,

PDF

___

Ayar, N. (2021). Hacı Pîrî Efendi’nin İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî’si (111a-172b / İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Behzad, S. (2017). Şemʿî Şemʿullâh ve Şerh-i Mahzenü’l-Esrâr (İnceleme-Tenkitli Metin-Özel İsimler Sözlüğü). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Buhârî (2004). Sahîh-i Buhârî: Muhtasar-ı Tecrîd-i Sarîh, C. II. (çev. Abdullah Feyzi Kocaer). İstanbul: Yeni Şafak Yay.
Bülbül, T. (2009). Hümâyûn-nâme (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yay.
Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (haz. Aydın Sami Güneyçal). Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
Ferîdüddîn-i Attâr (1385). Musîbet-nâme (haz. Dr. Muhammed Rızâ Şâfi’î Kedkenî). Tahran: Sohen Yay.
Ferîdüddîn-i Attâr (1998). Mantıku’t-Tayr (çev. Yaşar Keçeci). İstanbul: Kırkambar Yay.
Ferîdüddîn-i Attâr (1993). Pend-nâme (çev. M. Nuri Gençosman). İstanbul: MEB Yay.
Hacı Pîrî Efendi, İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mülhak, No: 26.
Hâfız-ı Şîrâzî (1373). Dîvân-ı Hâfız (musahhih: Bahâüddin Hurremşâhî). Tahran: Nilüfer İntişârât.
Hâfız-ı Şîrâzî (1992a). Hâfız Dîvânı (çev. Abdülbaki Gölpınarlı). İstanbul: MEB Yay.
Hâkim en-Nîsâbûrî (2013). El-Müstedrek ‘Ale’s-Sahîhayn (11 C.) (ter. M. Beşir Eryarsoy). Konya: Konevî Yay.
Kanar, M. (2016). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yay.
Kâşânî, A. (2004). Tasavvuf Sözlüğü Letâ’ifü’l-A’lâm fî İşârâtı Ehli’l-İlhâm (çev. Ekrem Demirli). İstanbul: İz Yay.
Kırlangıç, H. (2009). Mevlânâ’da Senâî Etkileri. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 8-32.
Lâmiî Çelebi (1289/1872). Tercüme-i Nefehâtü’l-Üns -Fütûhü’l-mücâhidîn li-tervîhi kulûbi’l-müşâhidîn-. İstanbul.
Mevlânâ Celâleddîn Rûmî (1992b). Dîvân-ı Kebîr (7 C.) (çev. Abdülbaki Gölpınarlı). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Mevlânâ Celâleddîn Rûmî (2015). Dîvân-ı Kebîr Seçmeler (haz. Şefik Can). İstanbul: Ötüken Yay.
Mevlânâ Celâleddîn Rûmî (2017). Mesnevî (çev. Adnan Karaismaoğlu). Ankara: Akçağ Yay.
Mütercim Âsım Efendi (2000). Burhân-ı Kâtı’ (haz. Mürsel Öztürk-Derya Örs). Ankara: TDK Yay.
Nizamî (2014). Mahzen-i Esrâr (çev. M. Nuri Gençosman). İstanbul: Ataç Yay.
Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
Sa’dî-i Şîrâzî (2012). Bostân (çev. Hicabi Kırlangıç). İstanbul: Kapı Yay.
Sarı, M. (t.y.). El-Mevârid Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: İpek Yay.
Selmân-ı Sâvecî (1371). Dîvân-ı Selmân-ı Sâvecî (haz. Ebu’l Kâsım Hâlet). Tahrân: Silsile-i Neşriyât-ı Mâ.
Sevindik, B. (2019). Hacı Pîrî Efendi’nin İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî Tercümesi [İnceleme- Metin (53b-110b)]. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Şemseddin Sâmî (1995). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yay.
Uludağ, S. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
Uzunlu, C. (2017). Hacı Pîrî Efendi’nin İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî Tercümesi [İnceleme- Metin (1b-53b)]. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Yazır, M.H. (2011). Hak Dîni Kur’ân Dili (hzl. Yasir Ünlü, Kasım Yayla, Hafız Nevzat Dışbudak, Veysel Karaköse). İstanbul: Merve Yay.
Yıldız Er, E. (2018). Hacı Pîrî-İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî [İnceleme-Metin (1-50 Varak)]. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.