İbnü’l-Arabî’nin Özel Velayet (Velâyet-i Hâssa) Teorisi: Kesb İle Vehb Arasında Seçkinliğin Temellendirilmesi

Bu çalışma, dindarlıkta derecelenme ve seçkinlik meselelerini tarihsel bir bağlamda ve kavramsal yönden incelemektedir. Literatürde velayet-i hassa kavramıyla tartışılan konunun tasavvufun erken dönemlerinde nasıl ele alındığı, hangi kavram ve meseleler etrafında gelişim gösterdiği çalışmanın öncelikli meseleleri arasındadır. İbnü’l-Arabî öncesi dönemde konunun gelişimine katkı sunan sûfîlerin görüşleri kronolijik bir okumaya tabi tutulmuş, Hakîm et-Tirmizî’ye gelinceye kadar velayet meselesinin izi sürülmüştür. Akabinde Hakîm et-Tirmizî ile teorik çerçevesini kazanan velayet doktrininin h. IV. asırdan itibaren gelişen litaratür içerisinde nasıl yorumlandığı takip edilmiştir. İbnü’l-Arabî’nin mevcut tartışmalar karşısında nerede durduğu tespit edilmeye çalışılarak velayet doktrinine kendi perspektifini nasıl yansıttığı ortaya konulmuştur. Bu bağlamda dindarlık tarzı olarak asketik yaşamın ve dinî pratiklerin velayetin gerçekleşmesinde bir zorunluluk mu olduğu yoksa bu hususta ilahî inayetin öne mi geçtiği sorusuna cevap aranmıştır. İbnü’l-Arabî’nin eserleri kendi kronolojisi dahilinde okunarak eserlerde ortaya çıkan farklı kavram ve bağlamlara işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Velayet, İbnü’l-Arabî, İstidat, A’yân-ı sabite, Kesb-Vehb

Ibnu'l-Arabi's Sainthood (Al-Walâyatu’l-Khâssah) Theory: Foundation of Selection Between Qasb and Wahb

PDF

___

Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf-İslam’da Manevî Hayat. çev. Ekrem Demirli-Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
Aydınlı, Osman. “Mu‘tezilî Anlayışta Zühd ve Takva Boyutu”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi IV/10 (2003), 99-122.
Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
Bedirhan, Muhammed. Vahdet-i Vücûdu Savunmak. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
el-Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
Chodkiewicz, Michel. Seal of the Saints-Prophethood and Sainthood in the Doctrine af Ibn ‘Arabi. çev. Liadain Sherrad. Cambridge: The Islamic Texts Society, 1993.
Çelebi, İlyas. “Giriş”. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. mlf. Kadı Abdülcebbâr. 1. Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2013.
Çift, Salih. Hakîm Tirmizî ve Tasavvuf Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
Ebstein, Michael. Mysticism and Philosophy in al-Andalus. Leiden-Bostan: Brill, 2014.
Harrâz, Ebû Saîd. Doğruluk Kitabı. çev. Hacı Bayram Başer. İstanbul: Hayy Kitap, 2013.
Harrâz, Ebû Saîd. “Hak Taliplerinin Dereceleri-Kitâbü’z-ziyâ”. Kalplerin Makamları. çev. Hacı Bayram Başer. İstanbul: Hayy Kitap, 2015.
Harrâz, Ebû Saîd. “Velâyetin İspatı-Kitâbü’l-keşf ve’l-beyân”. Kalplerin Makamları. çev. Hacı Bayram Başer. İstanbul: Hayy Kitap, 2015.
Hücvirî, Hakikat Bilgisi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2010.
İbnü’l-Arabî. er-Risâle fi’l-velâye. “el-Velâye ve’n-Nübüvve inde Muhyiddîn b. Arabî”. thk. Hâmid Tâhir. Alif: Journal of Comparative Poetics 5, (Bahar, 1985), 7-38.
İbnü’l-Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. 17 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
İbnü’l-Arabî. Fusûsu’l-hikem. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2008.
İbnü’l-Arabî. et-Tedbîrâtü’l-ilâhiyye fî Islâhi Memleketi’l-insâniyye. thk. Muhammed Abdü’l-Hayy el-Adlûnî. Amman: Dârü’s-sekâfe, 2015.
Kadı, Abdülcebbâr. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Mahmûd Muhammed Kâsım.
Kadı, Abdülcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2013.
Karamustafa, Ahmet. “Walâya According to al-Junayd”. Reason and Inspiration in Islam. ed. Todd Lawson. London: I.B. Tauris; The Institute of Ismaili Studies, 2005.
Karamustafa, Ahmet. Tasavvufun Oluşumu. çev. Nagihan Doğan. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017.
Kelâbâzî. Doğuş Devrinde Tasavvuf-Ta’arruf. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
Konuk, Ahmed Avni. Tedbîrât-ı İlâhiyye Tercüme ve Şerhi. haz. Mustafa Tahralı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
Kuşeyrî. Kuşeyri Risalesi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2014.
Massignon, Louis. Essay on the Technicallanguage of İslamic Mysticism. çev. Benjamin Clark. Indiana: Notre Dame, 1997.
el-Mekkî, Ebû Talib. Kalplerin Azığı-Kûtu’l-Kulûb. çev. Yakup Çiçek-Dilaver Selvi. 4 Cilt. İstanbul: Semerkand, 2003.
Melchert, Christopher. Sünnî Düşüncenin Teşekkülü. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
Melchert, Christopher. Before Sufism: Early Islamic Renunciant Piety. Berlin-Boston: De Gruyter, 2020.
Mikşer, Nureddin. el-Velâye fî Türâsi’s-sûfî. Beyrut: Mu’minûn bilâ Hudûd, 2018.
Muhâsibî. el-Vesâyâ. thk. Abdülkâdir Ahmed Ata. Beyrut: Dârü’l-Mektebi’l-ilmiyye, 1986.
el-Muhâsibî. er-Riâye li Hukûkillah-Kalp Hayatı. haz. Abdülhakim Yüce. İstanbul: Işık Yayınları, 2013.
Özkan, Zeynep Şeyma. “Meşâhidü’l-esrârın Yazılış Sebebi ve Tarihi”. Şahit ve Anlattıkları-Meşâhidü’l-esrâr. mlf. İbnü’l-Arabî. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2021.
Palmer, Aiyub. Sainthood and Authority in Early Islam. London: Leiden-Boston, 2020.
Radtke, Bernd. “İbnü’l-Arabî’nin Öncülerinden Biri: Hakîm Tirmizî ve Velâyet Görüşü”. çev. Salih Çift. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 9/21 (2008), 501-507.
Radtke, Bernd. - O’Kane, John. The Concept of Sainthood In Early Islamic Mysticism. Richmond Surrey, 1996.
Rosenthal, Franz. Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam. Leiden-Boston: Brill, 2007.
Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’-İslam Tasavvufu. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.
Sobieroj, Florian. “Mutezile ve Tasavvuf”. çev. Salih Çift. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2001), 273-296.
Sülemî, Ebû Abdurrahman. Tabakâtu’s-Sûfiyye. çev. Abdurrezzak Tek. Bursa: Emin Yayınları, 2018.
Sviri, Sara. Perspectives on Early Islamic Mysiticism. London and New York: Routledge, 2020.
Şeybî, Kâmil Mustafa. es-Sıla beyne’t-tasavvuf ve’t-teşeyyu’. 2 Cilt. Beyrut: Menşûrâtü’l-cemel, 2011.
Tan, M. Nedim. Bir Dinî İdealin İfade Biçimleri. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2020.
Tan, M. Nedim. “Tasavvuf Istılahlarının Teşekkül Dönemi Açısından Şakîk-i Belhî’nin Âdâbü’l-ibâdât’ı”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 45 (Eylül 2013), 155-190.
Tirmizî, Hakîm. Metafizik Mutluluk. çev. Hacı Bayram Başer. İstanbul: Hayy Kitap, 2013.
Tirmizî, Hakîm. “Büdüvvü’ş-şe’n”. Hatmü’l-evliya. thk. Osman Yahya. Beyrut: Ma’hedu’l-Âdâbi’ş-Şarkıyye, 1965.
Tüsterî, Sehl b. Abdullah. “Mukaddime ve Fatiha Suresi Tefsiri-Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm”. Kalplerin Makamları. çev. Hacı Bayram Başer. İstanbul: Hayy Kitap, 2015.
Uşşâkî, Abdullah Salâhî. Tavâli‘u menâfi‘i’l-ulûm fî metâlibi Mevâkı‘i’n-nücûm. thk. Muhammed Edib el-Câdir-Mahmud Erol Kılıç. 3 Cilt. Dımeşk: Dâru Ninova, 2015.
Yavuz, Salih Sabri. “Ehl-i Sünnet ve Mutezile Bağlamında Doğruluk Ölçüsü Olarak Keramet”. Kelam Araştırmaları 3/1 (2005), 91-116.