Hanefî Fıkıh Doktrininde İyiniyetin Korunması: Haksız Yapı Örneği

Modern hukukta önemli bazı hükümlerin esasını teşkil eden “iyiniyet” kavramı kısaca “mevcut hukuki eksikliğe ilişkin bilgisizlik” olarak tarif edilmektedir. Kişinin yapmış olduğu hukuki işleme dair mevcut hukuki eksiklikten haberdar olmaması hukuk kurallarını ihlal etme veya başkasına zarar verme kastı taşımadığını gösterir. Bu nedenle hukuki eksiklikten haberdar olmayan kişinin bu durumu ahlâkî bir niteliğe işaret eden iyiniyet kavramı ile ifade edilmiş ve bazı durumlarda iyiniyetli lehine iyiniyetli olmayan kişiye nispetle daha avantajlı hukuki düzenlemeler yapılmıştır. Hukuki eksikliğin olumsuz sonuçlarını kısmen veya tamamen ortadan kaldıran bu düzenlemeler “iyiniyetin korunması” olarak ifade edilmektedir. İslam hukukunda da şahısların hukuki işlem yaparken ve/veya fiilî bir tasarrufta bulunurken mevcut hukuki eksikliğe ilişkin bilgisizliklerinin bazı durumlarda dikkate alındığı ve bu şahıslar lehine aynı durumdaki hukuki eksikliği bilen kişiye nispetle daha avantajlı hukuki çözümlere ulaşıldığı görülmektedir. Bu hükümler birlikte değerlendirildiğinde bilgi-niyet ilişkisi bağlamında temelde dikkate alınan şeyin kişinin ahlâki niteliği olduğu ifade edilebilir. Nitekim fıkıh literatüründe ilgili bazı meselelerde hukuki eksiklikten haberdar olmayan kişinin haksızlık kastetmediği ve kötüniyetli olmadığı açık bir şekilde ifade edilmektedir. Bu da “hukuki eksikliğe ilişkin bilgisizliğin” kişinin “şerî hükme/hukuk kuralına aykırı davranmayı veya bir başkasına zarar vermeyi kastetmemesi”nin somut bir göstergesi olarak dikkate alındığını göstermektedir. Dolayısıyla İslam hukuku açısından da mevcut hukuki eksiklikten haberdar olmayan kişinin bu durumunu ifade etmek üzere “iyiniyet” kavramının kullanılması isabetli olacaktır. İyiniyetin gündeme geldiği meselelerde hukuki eksiklik ile irtibatlı olarak aynı olayda birden çok (haklı) menfaatin çatışması söz konusu olabilmektedir. Bundan dolayı iyiniyetin korunup korunmayacağı, menfaatler çatışması bağlamında her bir mesele özelinde müstakil olarak ele alınması gereken hukuki bir problemdir. Hukuki eksikliği teşkil eden olgunun mahiyetine göre iyiniyetin korunması bir başkasına ait hakkın kısmen veya tamamen feda edilmesini gerektirebilmektedir. Bu çalışmada Hanefî fıkıh düşüncesi açısından iyiniyet kavramı ve iyiniyetin korunması konusu, ilgili kavramsal örgü etrafında haksız yapı örnekliğinde ele alınmaya çalışılacaktır.İyiniyetin gündeme geldiği meselelerde hukuki eksiklik ile irtibatlı olarak aynı olayda birden çok (haklı) menfaatin çatışması söz konusudur. Bundan dolayı iyiniyetin korunup korunmayacağı, menfaatler çatışması bağlamında her bir mesele özelinde müstakil olarak ele alınması gereken hukuki bir problemdir. Hukuki eksikliği teşkil eden olgunun mahiyetine göre iyiniyetin korunması bir başkasına ait hakkın veya bir şerî hükmün kısmen veya tamamen feda edilmesini gerektirebilmektedir. Bu çalışmada Hanefî fıkıh düşüncesi açısından iyiniyet kavramı ve iyiniyetin korunması konusu ilgili kavramsal örgü etrafında haksız yapı örnekliğinde ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Hanefi, İyiniyet, Haksız Yapı

Preservation of Good Faith in Hanafi Fiqh Doctrine: An Example of Unfair Building

The good faith, which is the basis of some important provisions in Turkish Civil Law, is briefly described as “ignorance of the current legal deficiencies”. The fact that the person is not aware of the current legal deficiency regarding his legal action indicates that this person does not intend to violate the rules of law or harm anyone else. Therefore, this situation of the person who is not aware of the legal deficiency is expressed with the concept of “good faith”, which indicates a moral feature, and in some cases more advantageous legal arrangements were made in favor of the person who is not in good faith in favor of the good faith person. These regulations, which partially or completely eliminate the negative consequences of legal deficiency, are expressed as “protection of good faith”. In Islamic Law, it is seen that the ignorance of individuals regarding the current legal deficiency is taken into account in some cases when taking legal action and/or making a saving, and more advantageous legal results are reached in favor of these individuals compared to the person who knows the legal deficiency in the same situation. When these provisions are evaluated together, it can be stated that what is fundamentally taken into account is the moral nature of the person. As a matter of fact, it is clearly stated that the person who is not aware of the legal deficiency in some related issues in the classical fiqh doctrine does not mean injustice and is not malignant. This suggests that “ignorance of legal deficiencies” is taken into account as a concrete indication that the person “does not intend to violate the rules of evil or harm anyone else”. Therefore, in terms of Islamic Law, it would be appropriate to use the concept of “good faith” to express this situation of the person who is not aware of the current legal deficiency when taking legal action or making a savings. Therefore, whether the good faith can be protected or not is a problem that needs to be addressed individually for each issue in the context of conflict of interests. According to the nature of the fact that constitutes a legal deficiency, the protection of good faith may require the partial or complete sacrifice of someone else's right or a religious provision.Therefore, whether the good faith can be protected or not is a problem that needs to be addressed individually for each issue in the context of conflict of interests. According to the nature of the fact that constitutes a legal deficiency, the protection of good faith may require the partial or complete sacrifice of someone else's right or a religious provision.

Keywords:

Islamic Law, Hanefi, Good Faith, Unfair Building,

PDF

___

Akipek, Jale. Türk Eşya Hukuku. Ankara: Sevinç Matbaası, 1972.
Akipek, Jale. “Sübjetif Hüsnüniyetin Mahiyeti ve Hükümleri”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14 (1957), 56-71.
Akkanat, Halil. Türk Medeni Hukukunda İyiniyetin Korunması. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2010.
Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
Ali el-Kâri. Fethu bâbi’l-inâye. Thk. Muhammed Temîm-Heysem Temîm. Beyrut: Dâru’l-Erkam, t.y.
Attâsî, Muhammed Tâhir. Şerhu’l-Mecelle. Matbaatü Hıms, 1930.
Ayan, Mehmet-Ayan, Nurşen. Medenî Hukuka Giriş. Konya: Mimoza Yayınları, 2015.
Aydın, Akif. “İslam Hukukunda Gasp”. İslam Tetkikleri Dergisi 9 (1995), 163-220.
Aydın, Akif. “Gasp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/3987-392. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Bağdâdî, Gânim. Mecmeu’d-damânât fî mezhebi’l-İmâmi’l-a‘zam Ebî Hanife en-Nu‘mân. Thk. Muhammed Ahmed Serac-Ali Cuma Muhammed. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1999.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Buhârî, Abdülazîz. Keşfü’l-esrâr. Thk. Abdullah Mahmud Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Buhârî, Burhâneddin. el-Muhîtu’l-Burhânî. Thk. Abdülkerîm Sâmî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Bulut, Abdurrahman. İslam Hukukunda İyiniyetin Korunması. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Debûsî, Ebû Zeyd. Takvîmü’l-edille. Thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Cessâs, Ebû Bekr. el-Fusûl fi’l-usûl. Thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
Cessâs, Ebû Bekr. Muhtasaru ihtilâfi’l-ulemâ. Thk. Abdullah Nezir Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1995.
Cessâs. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. Thk. Ismetullah Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
Düren, Akın. “Mukayeseli Hukukta Taşınırın Malik Olmayandan İktisabı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 29/3 (1973), 237-245.
Ensârî, Zekeriyyâ. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, t.y.
Erten, Ali. “İyiniyetin Korunmadığı Hukuki Durumlar”, Prof. Dr. H. C. Oğuzoğlu’na Armağan (1972).
Giehl, Friedrich. “Menkullerin İyiniyetle Kazanılması Doğma ve Hukuk Gerçeği”. Çev. Mustafa Dural. İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi 4/6 (1970), 157-178.
Hacak, Hasan. “Milk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/62-64. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Haddâd, Radıyyüddîn. el-Cevheretü’n-neyyire alâ muhtasaru’l-Kudûrî. Mektebe-i Hakkâniyye. Halebî, İbrahim. Mülteka’l-ebhur. Thk. Halil Imrân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Haraşî, Ebû Abdillâh. Şerhu Muhtasari’l-Halîl. Bulak: el-Matba‘atü’l-Kübrâ’l-Emîriyye, 1317.
İbn Abidin. Reddü’l-muhtâr alâ’d-Dürri’l-muhtâr. Thk. Adil Ahmed-Ali Muhammed. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
İbn Nüceym, Zeynüddîn. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Thk. Muhammed Mutî el-Hâfız. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1986.
İbn Nüceym, Zeynüddîn. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Receb. Takrîru’l-kavâid ve tahrîru’l-fevâid. Thk. Hasan Âl-i Selmân.
İmre, Zahit. Medenî Hukuka Giriş. İstanbul: Fakülteler Martbaası, 1980.
İnal, Emrehan. “Haksız Yapı Kavramı ve Haksız Yapının Kaldırılması”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 70/1 (2012), 245-275.
Karâfî, Şehâbeddîn. ez-Zahîra. Thk. Dr. Muhammed Haccî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
Karaman, Hayreddin. Anahatlarıyla İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınevi, 2011.
Kâsânî, Alâüddîn. Bedâiu‘s-sanâi fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
Lübnânî, Selîm Rüstem. Şerhu’l-Mecelle. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
Mardin, Ebül’ulâ. Hukuku Medeniye Dersleri. İstanbul: Ahmet İhsan Matbaası, 1928.
Merğînânî, Burhâneddin. el-Hidâye (şerhi ile birlikte). Thk. Abdürrezzâk Gâlibü’l-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Mes‘ud Efendi. Mir’ât-ı Mecelle. İstanbul, 1302.
Mevsılî, Ebü’l-Fazl. İhtiyâr li-talîli’l-Muhtâr. Thk. Şuayb Arnaût. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
Meydânî, Abdülganî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. Thk. Sâid Bekdâş. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2014.
Molla Hüsrev. Düreru’l-hukkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm. Karaçi, t.y.
Molla Hüsrev. Mir’âtu’l-usûl. Dersaâdet: Şirket-i Sahafiyye-i Osmâniyye, 1321.
Oğuzman, Kemal-Barlas, Nami. Medenî Hukuk. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2015.
Patry, Robert. “Güven Teorisi ve Ticaret Hukuku ve Kamu Hukukundaki İçtihatlarda Yeni Gelişmeler”. İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi 18 (1990), 15-25.
Râfiî, Ebü’l-Kâsım. Fethu’l-azîz şerhu’l-Vecîz. Thk. Ali Muhammed-Adil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Rauch. “Malikin Rızası Dışında Elinden Çıkmış Olan Eşya Üzerinde Mülkiyet Kazanılmasının Cermen Hukuku Bakımından Tetkiki”. Çev. Kudret Ayiter. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9/3 (1952), 212-221.
Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mesûd. Şerhu’l-Vikâye. Thk. Salâh Muhammed Ebu’l-Hâc. Ammân: Dâru’l-Varrâk, 2006.
Sahnûn, Ebû Saîd. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Mısır: Matba‘atu’l-Âde, 1323.
Serahsî, Şemsüleimme. Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Serozan, Rona. Medeni Hukuk Genel Bölüm / Kişiler Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2013.
Şâtıbî, Ebû İshâk. el-Muvâfakât. Thk. Hasan Âl-i Selmân. Dâru İbn Affân, t.y.
Şeyhîzâde. Mecmeu’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. Thk. Halîl İmrân el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Özsunay, Ergün. Medeni Hukuka Giriş. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1970.
Umur, Ziya. Roma Hukuku Ders Notları. İstanbul: Beta Basım, 1990.
Ülgen, Hüseyin. Türk Ticaret Hukukunda Hukuki Görünüş Nazariyesi. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2005.
Yelek, Kamil. Gasp ve İtlaf Bağlamında Hanefî Sorumluluk Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
Zerkeşî, Bedreddîn. el-Mensûr fi’l-Kavâ‘id. Thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.