Seyahatnâme’de hikâye tekniği üzerine

Evliya Çelebi’nin, Seyahatnâme adlı eseri sadece seyahat gözlemlerine dayanmamakta, eserde çok katmanlı bir yapının göstergesi olan birçok anlatı türü bir arada kullanılmaktadır. Evliya Çelebi’nin eserde bir olayı ya da gözlemini aktarırken kurmacaya sıklıkla başvurduğu görülmektedir. Yazarın öne çıkardığı üslubu ve hikâyeleştirmeye verdiği önem Seyahatnâme’nin içerdiği konular ne olursa olsun bir edebiyat eseri niteliği taşıdığını göstermektedir. Bu doğrultuda Evliya’nın eserde aktardıklarının onun kendine özgü estetik anlayışı ile bir yaratım sürecinden geçtiğini söyleyebilmek mümkündür. Özellikle de Seyahatnâme’de Evliya’nın garip, sıra dışı bulduğu bir olayı, bir âdeti, bir ritüeli, bir insan ya da insan topluluğunu anlattığı “acâib ü garâib” başlıklı bölümler yazarın taşıdığı edebî kaygının işaretlerindendir. Bu bölümlerde Evliya, anlattığı hikâyeyi yer, olay örgüsü, atmosfer, karakterler, zaman, toplumsal ortam gibi ögelerle zenginleştirmektedir. Bu çalışmada 17. yüzyılda yazılmış bir eser olan Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde Evliya’nın anlatısını nasıl şekillendirdiğini ortaya koyması bakımından önem taşıyan, ilginç,ibret alınması gereken bir hikâyeye dayanan ve “Mine’l-acâib ü garâib” gibi başlıklar altında okura sunulan bazı bölümler metin merkezli olarak incelenecek ve Evliya Çelebi’nin hikâye tekniği değerlendirilecektir.

Narration technique of Evliya Celebi’s Seyahatnâme

Evliya Celebi’s travel book entitled with Seyahatnâme does not only focus on his observations but also many narration styles employed together that sign the usage of multi- level structures in the work. It is commonly noticed that Evliya Celebi has used inventive fiction in telling his memories. The style he brings forward and his giving importance to make a story out of something reveal that Seyahatnâme carries the character of a literature work no matter what kind of subjects it includes. In that case, it is probable to say that Evliya Celebi’s stories in his book are the mixture of his own aesthetic style and ability of imagination. Especially, the sections named “acâib ü garâib” where Evliya Celebi narrates an event he finds interesting and unusual or a tradition, a ritual or community are signers of his literal concern. In these parts, he enriches the story with such elements like place, plot, atmosphere, characters, period, and social environment. In this study, it is attempted to examine some sections presented to the reader with the titles “Mine’l-acâib ü garâib” which is very significant in terms of displaying his technique in shaping his narration and also based on very interesting story from that lessons should be drawn in Seyahatnâme written in 17th century.

___

Dankoff, Robert. “Bir Edebiyat Anıtı Olarak Evliya Çelebi Seyahatnâme’si”. Türk Edebiyatı Tarihi. 2. Cilt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.

______. “Evliya Çelebi ve Seyahatnâme’si Işığında Osmanlı Toplum Hayatı”. Türkler Ansiklopedisi 10 (2002): 268-291.

Evliya Çelebi. “Hikâyet-i sergüzeşt-i latîfe-i acîbe”. Seyahatnâme. 7. Cilt. Haz.

Yücel Dağlı, Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003: 285-286.

______. “Hikmet-i garâib ü acâ’ib der-nakl-i Kalmık ve kavm-i Noğay”. Seyahatnâme. 7. Cilt. Haz. Yücel Dağlı, Robert Dankoff , Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003: 327.

______. “Temâşâ-yı garîbe-i kâr-ı Kalmık”. Seyahatnâme. 7. Cilt: Haz. Yücel Dağlı, Robert Dankoff , Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003: 324-325.

______. “Ve min âsâr ı hikmet i sun‘ ı İlâhî garîbe i acîbe Silâhdâr Kara Murtezâ Paşa”. Seyahatnâme. 3. Cilt. Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999: 129-130.

Nabokov, Vladimir. “Good Readers and Bad Readers”. Lectures on Literature. Ithaca: Cornell University Press, 1980