Seyahatin Temeli, Kutsanan Metnin Şefâati: Evliya Çelebi’nin rüyası üzerine bir üslup çalışması

Evliya Çelebi, geniş bir coğrafyayı içine alan on ciltlik seyahatnâmesinde, Osmanlı nesir geleneğine ait belirli yazım tarzlarını kullanmakla birlikte, özgün/nevi şahsına münhasır bir üslup yaratmıştır. Bu “özgün” üslup Seyahatnâme’nin birçok bölümünde, anlatılan konuya, kişiye, betimlenen yer ve olaya göre değişiklikler/ çeşitlilikler göstermektedir. İşte bu değişiklikler ve üslup çeşitlemeleri, okuru düşünen bir “anlatıcı/yazar”ın varlığını da hissettirmektedir. Çelebi, seyahatnâmesinde olaylardan, şehirlerden, kişi ve hatıralardan bahsetmiş, bu bahis ve anlatımların arasında da bazı “rüya” metinlerine yer vermiştir. Bu rüya metinleri, eserin bütünü içerisinde hem edebî anlatım hem de biçim açısından dikkate değer bazı özellikler göstermekte, bu özellikler de esere ayrı bir “değer” katmaktadır. Bu çalışmada, Seyahatnâme’de yer alan ve üslup ve biçim yönünden önemli özellikler gösteren “rüya” metinlerinin ilki üzerinde durulacak, bu bölümün üslup özellikleri bir nevi “yakın okuma”yla ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

The roots of travel, the intercession of the blessed text: A study of form on the dream of Evliya Çelebi

Evliya Çelebi, in his ten volume travelogue that covers a vast geography, besides using certain styles of the Ottoman prose tradition, created a distinctive/sui generis style. This distinctive style, throughout the Seyahatnâme, varies according to the topic, person, place, or occasion that is being described. These variations in style imply the existence of a “narrator/author” who is taking the reader into consideration. Çelebi, in his travelogue, writes about people cities, memories, occasions, and, in between these, places “dreams”. These dreams, within the unity of the work, are literarily and formally significant, and add “value” to it. In this article, the first of these dreams which have important stylistic and formal features will be analyzed and, through “close reading”, the stylistic characteristics of this part will be shown.

___

Brecht, Bertolt, Epik Tiyatro. Çev. Kâmuran Şipal. İstanbul: Cem Yayınevi, 1990.

Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2000.

Eco, Umberto, Yorum ve Aşırı Yorum. İstanbul: Can Yayınları, 2003.

Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. Haz. Orhan Şaik Gökyay. C. I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.

Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayınları, 2003.

Tezcan, Nuran, “Bir Üslup Ustası Olarak Evliya Çelebi”, Evliya Çelebi ve Seyahatnâme. Haz. Nuran Tezcan ve Kadir Atlansoy. Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları, 2002. 231-243.

http://lutfi.has.tripod.com/sahabe.htm