Sarıkeçililerin “Eşkıyalığı” ve Konya Delibaş İsyanı üzerine değinmeler

Bu makalede halen konar-göçer bir hayat süren ve ağırlıklı olarak hayvancılık yapan Sarıkeçili Yörük aşiretine mensup kişilerin 19. yüzyıldan başlayarak “eşkıyalık” olarak nitelendirilen pratiklerinin gerçek nedenleri üzerinde durulmuştur. Bu nedenlerin araştırılması ve konar-göçer hayvancı (pastoral nomadic) yaşam biçimini zorlayan etkenlerin analizi yoluyla, Türkiye modernleşme sürecinin bu tayin edici döneminde devlet, yerleşikler ve ekonomi baskısı arasında sıkışmış Yörüklerin, “eşkıyalık” dahil nasıl stratejiler geliştirdikleri gözlenme- ye çalışılmıştır. O arada Yörüklerin de karıştığı 1919-1920 Konya Bozkır ve Delibaş ayaklanmaları örnek-olay olarak seçilmiş; makalenin hazırlanmasında Osmanlı ve Cumhuriyet arşiv vesikaları ile sözlü tarih kayıtları birarada kullanılmaya çalışılmıştır.

Some observations on the banditry of the Sarıkeçili nomads and the Delibaş rebellion

This article examines the experiences of certain groups of people from the Sarıkeçili nomadic tribe, which still maintains the nomadic way of life with animal husbandry, and questions the real factors behind their acts generally perceived as “banditry” from the 19th century onwards. Analyzing the conditions that force them into pastoral nomadism, the essay demonstrates how, in the formative period of Turkish modernization process, they developed strategies including the “banditry” when felt caught under the pressure coming from the state, settled peasantry and the economy. Utilizing extensively the archival material from Ottoman and Republican archives as well as the records of oral history work, the article takes the cases of Konya Bozkır and Delibaş rebellions which involved the said nomadic groups in the years 1919 and 1920.

___

Arşiv Kaynakları BOA, BEO., 1566/117438, 9 Cemaziyülâhir 1318, (4 Ekim 1900). BOA, BEO., 1566/117448, 18 Cemaziyülâhir 1318 (13 Ekim 1900). BOA, C.ZB., 45/2236, 29 Cemaziyülâhir 1231 (27 Mayıs 1816).

BOA, DH.EUM.AYŞ., 26/65, 24 Safer 1338 (18 Kasım 1919).

BOA, DH.MKT. 1533/114, 8 Zilhicce 1305, (16 Ağustos 1888).

BOA, DH.MKT., 1697/18, 19 Cemaziyelâhir 1307 (10 Şubat 1890).

BOA, DH.MKT., 1916/46, 27 Cemaziyülâhir 1309 (28 Ocak 1892). BOA, DH.MKT., 1923/8, 16 Receb 1309 (15 Şubat 1892).

BOA, DH.MKT., 2009/51, 18 Rebiülevvel 1310 (10 Ekim 1892).

BOA, DH.MKT., 2378/17, 25 Rebiülevvel 1318 (23 Temmuz 1900)

BOA, DH.MKT., 2396/76, 01 Cemaziyülevvel 1318 (27 Ağustos 1900).

BOA, DH.MUİ., 12-2/28, 06 Ramazan 1327, 21 Eylül 1909.

BOA, DH.TMIK.M., 2500/34, 01 Rebiülevvel 1319 (18 Haziran 1901).

Kitap ve Makaleler

Avanas, A., Milli Mücadele’de Konya, Ankara, 1998: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları

Caferoğlu, A., Anadolu Ağızlarından Toplamalar. Kastamonu, Çankırı, Çorum, Amasya, Niğde

Ilbaylıkları, Kalaycı Argosu ve Geygeli Yürüklerinin Gizli Dili, Ankara, 1994: TDK Yayınları

Ercoşkun, T., “Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler”, Bilig, 60, 2012

Erdi, A., T. Çay ve G. Özkan, “Türkiye’de Yapılan Kadastro ve Arazi Düzenleme Çalışmalarının İlklerinin Çumra’da Yapılma Sebepleri, Sonuçları ve Geleceği”, I. Uluslararası Çatalhöyük’ten Günümüze Çumra Kongresi- Bildiriler, 15-16 Eylül 2000, ed. H. Karpuz, A. Baş ve R. Duran, Konya, 2001: Çumra Belediyesi Yayınları.

Esengin, K., İstiklâl Harbinde Ayaklanmalar: Türk İstiklâl Harbi, VI. Cilt, Ankara, 1974: Genelkurmay Başkanlığı Yayınları.

Esengin, K., Milli Mücadele’de İç Ayaklanmalar, İstanbul, 1975: Ağrı Yayınları. Eyice, S., Karadağ (Binbirkilise) ve Karaman Çevresinde Arkeolojik İncelemeler, İstanbul, 1971: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, ss. 3-6.

Gürcan, D. Ali, Kökenleriyle Konya’nın Delibaş İsyanı ve Bu Olayın Karaman’a Sıçrayışı, Eskişehir, 1994.

Karaca, T. N., “Milli Mücadele’de Bozkır İsyanları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16/1 (2004).

Kaya, A. M., Avşar Türkmenleri, Kayseri, 2004: Geçit Yayınları. Kévorkian, R. H. ve P. B. Paboudjian, 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, çev.

M. Saris, İstanbul, 2012: Aras Yayınları Koç, B., “1870 Orman Nizamnâmesi’nin Osmanlı Ormancılığına Katkısı Üzerine Bazı Notlar”, A.Ü. D.T.C.F. Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 37 (2005).

Salzman, P. C., “Multi-Resource Nomadism in Iranian Baluchistan”, Journal of Asian and African Studies, 7,1-2, 1972.

Sürmeli, S., “Konya Delibaş Mehmed İsyanı Sırasında İsyancılara Esir Düşen Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi Muhabiri Ensari Bülend Bey’in Hatıraları”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, 1/1, 2012.

Tunaya, T. Z., “Mütareke Döneminin Özellikleri (1918-1922)”, Prof. Dr. Ümit Doğanay’ın Anısına Armağan II, İstanbul, 1982: İ. Ü. Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları. Yılmaz, M., “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Çumra Havalisinde Muhacir Yerleşmesi”, I. Uluslararası Çatalhöyük’ten Günümüze Çumra Kongresi- Bildiriler, 15-16 Eylül 2000, ed. H. Karpuz,

A. Baş ve R. Duran, Konya, 2001: Çumra Belediyesi Yayınları.