KAFKAS İSLAM ORDUSU VE BAKÜ ZAFERİ

Osmanlı Devleti, dünyanın gördüğü bu en kanlı harp olan I. Dünya Savaşı’na, birçok cephede savaşmıştır. Bunlardan biri de Kafkas Cephesi’dir. Kafkas Cephesi’nde ne yazık ki ağır kış şartlarına mağlup olan Osmanlı ordusu, Sarıkamış faciası ile I. Dünya Savaşı’na kötü bir başlangıç yapmıştır. Kafkas İslam Ordusu, Sarıkamış Harekâtı ve Kafkas Cephesi ile doğrudan alakalı bulunmamaktadır. Ama bu harekâttan sonra kuvvetlenen bölgedeki Ermeni yapılanmasının, Azerbaycan topraklarında vücut bulması, dolaylı olarak Kafkas İslam Ordusu’nun kurulmasına zemin hazırlamıştır. Kafkas İslam Ordusu’nun kazandığı Bakü Zaferi, Osmanlı Devleti’nin, I. Dünya Savaşı’nda kazandığı üç zaferden biri olması hasebiyle, son derece büyük bir tarihî ehemmiyeti haizdir

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Sarıkamış Harekâtı, Kafkas İslam Ordusu, Nuri Paşa, Halil Paşa, Bakü Zaferi

THE CAUCASIAN ISLAMIC ARMY AND THE VICTORY OF BAKU IN AZERBAIJAN

The Ottoman Empire fought on many fronts in the bloodiest war, World War I, ever witnessed by the world. One of these fronts is the Caucasian Front. Unfortunately, The Ottoman armies, defeated by heavy winter conditions made a bad start to the World War with the Sarıkamış disaster. The Caucasian Islamic Army was not directly involved in Sarikamish Operation and the Caucasian Front. However, in the aftermath of the operation Armenians formed a strong structure growing in size and power in the lands under the hegemony of Azerbaijan, which gave rise to the idea of establishing the Caucasian Islamic Army. The Baku Victory won by the Caucasian Islamic Army has enormous historical significance as it is one of the three victories that the Ottoman Empire gained during the World War I

Keywords:

Ottoman Empire, Sarikamis Operation, Caucasian Islamic Army, Nuri Pasha, Halil Pasha, the Baku Victory.,

PDF

___

Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA), HR. SYS, 2362/3-14; HR. MA, 1111/3_19-29; HR. MA, 1190/52; HR. SYS, 2113/7-20; HR. SYS, 2294/11-77; HR. SYS, 2294/11-72; DH. EUM. 7. Şb, 2/31; DH. KMS, 27/2; BEO, 322947; DH. EUM. KLU, 2/38; HR. SYS. 2448-23; HR. MA, 1215/44-5-8; HR. SYS. 2398-2; HR. MA, 1215/136; HR. MA, 1215/136; HR. SYS 2372/2-105; HR. SYS, 2113/16-22; HR. SYS, 2305/24-7-12, 19; DH. EUM. ECB, 22/25; DH. EUM. SSM, 37/3; DH_ŞFR_99_122.
TBMM Zabıt Ceridesi, 14 Ağustos 1920, Celse. 3, İçtima. 48. c) Kitaplar
ALTUNSOY, Yılmaz, Yitik Şehir Musul’un Anahtarı, Literatürk Academia, Konya 2017.
ALTUNSOY, Yılmaz, Anayurttan Atayurda Seyahatname, Çimke Yayınları, Konya, 2018.
BAL, Halil, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Mücadelesi ve Kafkas İslam Ordusu, İdil Yayıncılık, İstanbul 2010.
BARDAKÇI, Murat, Enver, T. İşbankası Yayınları, I, İstanbul 2015.
BARDAKÇI, Murat, Şahbaba, Everest Yayınları, İstanbul 2015.
ÇETİNKAYA, Sevgi, Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşına Girişi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, İstanbul 1995.
DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye Yayınevi, IV, İstanbul 1972.
ERDAŞ, Nilgün Akgül, Milli Mücadele Döneminde Kafkas Cumhuriyetleri ile İlişkiler (1917-1921), Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1994.
GUZE, Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’ndeki Muharebeler, (çev. Hakkı Akoğuz, yay. haz. Alev Keskin), ATASE Yay., Genelkurmay Basımevi, Ankara 2007.
İLDEN, Köprülülü Şerif, Sarıkamış, T. İşbankası Yayınları, İstanbul 2001.
İNAL, Halil İbrahim, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Nokta Kitap, İstanbul 2008.
İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Dergâh Yayınları, IV, İstanbul 1983.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, TTK Yayınları, IX, Ankara 1999.
KOLTUK, Nuran (ed.), Osmanlı Belgelerinde Azerbaycan, Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, İstanbul 2015.
MEHMETOV, İsmail, Türk Kafkasyasında Siyasi ve Etnik Yapı Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009.
MISIROĞLU, Kadir, Moskof Mezalimi, Sebil Yayınevi, İstanbul 2015.
NUR, Rıza, Hayat ve Hatıratım, II, Frankfurt am Main 1982.
Cemal Paşa, Hatıralar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2016.
Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, Timaş Yayınları, I, İstanbul 2017.
Halil Paşa, Bitmeyen Savaş, (haz. Taylan Sorgun), Yaylacık Matbaası, İstanbul 1972.
Said Halim Paşa, Buhranlarımız, (haz. M. Ertuğrul Düzdağ), Tercüman 1001 Temel Eser.
REY, Ahmet Reşit, İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007.
RIHTIM, Mehmet-Mehman Süleymanov (Editörler), Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti ve Qafqas İslam Ordusu, Qafqas Üniversiteti, Qafqas Araşdırmaları İnstitutu Neşriyyatı, Bakı 2008.
SABİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım Birinci Cihan Harbi, Nehir Yayınları, I, İstanbul 1990.
TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, TTK Yayınları, Ankara 2010. d) Makaleler
AMANOĞLU, Ebulfez, “Bakü’de Ermenilerin Yaptıkları Soykırım (Mart 1918) ve Edebiyatta Yansımaları”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 5 (2005).
BENHUR, Çağatay, “1920’li Yıllarda Türk-Sovyet İlişkileri: Bir Kronolojik Çalışma”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 24 (2008).
BUDAK, Mustafa, “Nuru Paşanın Qafqas İslam Ordusu Haqqında Raportu”, Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti ve Qafqas İslam Ordusu, Qafqas Üniversiteti, Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu Neşriyyatı, Bakı 2008.
KARA, Gülnar, “Ekim 1917 İhtilalinden Sonra Kazakistan’daki Siyasi Durum ve Alaş-Orda Hükümetinin Faaliyetleri”. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırmaları Merkezi, 100. Yılında Sovyet İhtilali, Gelişimi ve Bölgesel Etkileri Uluslararası Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitapçığı, 25-27 Ekim 2017, Kars 2017.
MUSTAFAYEV, Beşir, “Türk İslam Ordusunun Kuzey Kafkas (Dağıstan) Harekâtına Dair”, SÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.30 (2013).
ŞİMŞİR, Bilal, Kafkas İslam Ordusunun İleri Harekâtı ve Bakü Savaşlar, İrs Tarih Bilinci Dergisi, 2012 Sonbahar.
TÜRKMEN, Zekeriya, “100. Yılında Kafkas İslam Ordusu”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 235 (2018).
YILMAZ, Reha, “Birinci Dünya Müheribesinin Başlanğıcında Osmanlı Dövletinin Qafqas Siyaseti”, Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti ve Qafqas İslam Ordusu, Qafqas Üniversiteti, Bakı 2008.
YÜCEER, Nasır, “Qafqas İslam Ordusunun Bakı Şeherini Azad Etmesi”, Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti ve Qafqas İslam Ordusu, Qafqas Üniversiteti, Bakı 2008.
QASIMLI, Musa, “Bolşevik Rusiyasının Güney Qafqas Siyaseti”, Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti ve Qafqas İslam Ordusu, Qafqas Üniversiteti, Bakı 2008.