OSMANLI DÖNEMİ KÜTAHYA’DAKİ EĞİTİM KURUMLARI XVIII. YÜZYIL

Kütahya şehri ilk çağlardan beri çeşitli milletlerin nüfuz mücadelesine sahne olmuştur. Kütahya’ya yerleşen en eski halkın Frigler olduğu tahmin edilmektedir. Frigler, M.Ö. 133’te Roma İmparatorluğu egemenliği altına girdi. Bizans döneminde önemli piskoposluk merkezi haline geldi. 1075 yılında Türkiye Selçuklu Devleti’ni kuran Kutalmışoğlu Süleyman Şah bölgeyi ele geçirdi. Türkiye Selçuklularının dağılma sürecine girmesi ile şehir, 1277’de Germiyanoğlu hâkimiyetine girdi. II. Yakup Bey’in kız kardeşi Devlet Hatun’un Bayezit ile evlenmesiyle Germiyanoğulları’yla Osmanlılar arasında akrabalık bağı kurulmuş ve bu küçük beylik, 1429 senesinden önce II. Yakup Bey’in vasiyeti ile Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Selçuklu, Germiyan ve Osmanlı dönemlerinde zamanla geliştirilen vakıf sistemi, şehrin sosyokültürel alanda gelişmesine katkı sağlamıştır. Vakıflardaki bu gelişim Osmanlı döneminde zirveye ulaşmıştır. Bu çalışmada, XVIII. yüzyıl Kütahya şehrinin gelişimi üzerine önemli katkısı olan vakıf ve vakıf eserleri hakkında bilgi verilmeye gayret edilmiştir. Araştırmada Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün önemli arşiv kaynaklarından Hurufat Defterleri kullanılmıştır. Bu kaynaklar, XVIII. yüzyıl Kütahya’sının dinî, sosyal, kültürel ve iktisadi durumunun ortaya konulabilmesi açısından son derece önem arz etmektedir. Kütahya Kazası Hurufat Defterleri’nde kayıtlı toplam 99 varak vardır. Bu belgelerin tamamı XVIII. yüzyıl Kütahya ve çevresindeki kasaba ile köylere ait vakıf eserlerini ihtiva etmektedir. Defterlerin tamamının tasnifi yapılmıştır. İnceleme sonucunda Kütahya’da bulunan eğitim kurumları, vakıflar ve bu kurumlardaki görevliler ve ücretleri tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler:

Kütahya, Hurufat Defterleri, Eğitim Kurumları, Vakıf

EDUCATIONAL INSTITUTIONS IN THE CITY OF KÜTAHYA DURING THE OTTOMAN PERIOD XVIII. CENTURY

The city of Kütahya was the scene of struggles of various nations since the early ages. The oldest known inhabitants of Kütahya are Phyrgians, who came under the domination of the Roman Empire in 130 B.C. During the Byzantine period, the city became the main center for eparchy. In 1075, Kütahya was seized by Kutalmışoğlu Süleyman Şah, founder of the Anatolian Seljuk Empire. As the Seljuks got disintegrated, Germiyans took the control of city in 1277. The marriage between Yakup Bey II’s sister, Devlet Hatun, and Beyazit formed a strong alliance and this small entity became part of the Ottoman Empire in 1429 upon the will of Yakup Bey II. A charity system, called vakıf, was developed during the Seljuk, Germiyan and Ottoman Empire periods, contributing to the welfare of the city, peaking its effect in Ottoman period. This study aims to provide evidence of the contribution of vakıfs and their institutions during 18th century. For this purpose, Hurufat records, which are one of the important archival sources of the General Directorate of Foundations, were chosen. These sources, the religious of XVIII. century, social, cultural and economic status of the state are very important to reveal the situation. We have 99 registered cards in total. All of these documents belong to XVIII. century for Kütahya and surrounding villages and villages belonging to the foundation contains the works. All the records were classified. As a result, the educational institutions, foundations and officers in the institutions in Kütahya were identified

Keywords:

Kütahya, Hurufat Records, Education Intuitions, Foundation,

PDF

___

I.Arşiv Kaynakları
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Kaynakları (Kısaltma: VAD.) nr. 1091; 1101; 1106; 1113; 1114. 1131; 1134; 1147. II. Kitaplar
AFYONCU, Erhan, “Rüstem Paşa”, DİA, XXXV, İstanbul 2008, s.288-290.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pagem Yayınları, Ankara 2013.
Evliya Çelebi, Seyahatname, IX, (haz: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
GÜNER, Hamza, Kütahya Camileri, Kütahya 1964.
İHSANOĞLU, Ekmelettin, Osmanlılar ve Bilim, Nesil Yayınları, İstanbul 2014.
KALYON, M. Mustafa, Kütahya’da Selçuklu, Germiyan ve Osmanlı Eserleri, Kütahya Belediyesi Kültür Yayınları, Kütahya 2000.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, Bozkır Armutlu: Tarihçesi ve Sosyo- Ekonomik Yapısı, Çizgi Kitapevi, Konya 2008.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, Konya Darülkurraları, Konya 2014.
ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2008.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Kütahya Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul 1932.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK Basımevi, Ankara 1945.
ÜNAL, M. Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2010. III. Makaleler
ALTUN, Ara, “Ahmed Paşa Camii”, DİA, II, İstanbul 1989, s.114- 115.
ALTUN, Ara, “İshak Fakih Külliyesi”, DİA, XXII, İstanbul 2009, s.532-533.
ARABACI, Caner -Yusuf Küçükdağ, “Konya’da Osmanlı Döneminde İnşa Edilen Medreseler”, Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo- Ekonomik Yapısı, Makaleler, I, Konya 2004, s.351-394.
AYDIN, Meltem, “Kütahya- Karagöz Ahmet Paşa Vakfı”, Vakıflar Dergisi, S. 45 (2016), s.91-119.
BOZKURT, Nebi, “Darülkurra”, DİA, VIII, Ankara 1993, s.543- 545.
BOZKURT, Nebi, “Medrese”, DİA, XXVIII, Ankara 2003, s.323- 327.
BOZKURT, Nebi, “Mektep”, DİA, XXIX, Ankara 2004, s.5-6.
ÇİFTÇİOĞLU, İsmail, “Germiyanoğulları Dönemi Kütahya Medreseleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.15 (2006), s.161-180.
EMECEN, Feridun, “Timurtaş Paşa”, DİA, XLI, Ankara 2012, s.185-186.
İŞPİRLİ, Mehmet, “Medrese”, DİA, XXVIII, Ankara 2003, s.327- 333.
KARAKAYA, Ebru, “Timurtaş Paşa Külliyesi”, DİA, XLI, Ankara 2012, s.186-187.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Etkin Rol Oynayan Konyalı İlim, Fikir ve Devlet Adamları”, Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, Makaleler, I, Konya 2004, s.105-134.
ÖNTUĞ, Murat, “Nevşehir Kazasının Eğitim, Dini ve Sosyal Yapıları (1700-1800)”, I. Uluslararası Nevşehir Sempozyumu 16-19 Kasım 2011, (ed. Adem Öğer), Nevşehir Üniversitesi Yayınları 2, IV, Nevşehir 2012, s.423-450.
TANMAN, M. Baha, “Darülkurra”, DİA, VIII, Ankara 1993, s.545- 548.
VARLIK, Mustafa Çetin, “Kütahya”, DİA, XXVI, Ankara 2002, s.580-584.
VARLIK, Mustafa Çetin, “XVI. Yüzyılda Kütahya Sancağı”, (Atatürk Üniversitesi Basılmamış Doçentlik Tezi), Erzurum 1985.
YILDIZ, Dursun Hakkı, “Kütahya’nın Tarihçesi” Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan: Kütahya, Formül Matbaası, İstanbul 1981, s.35-46.