TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARININ ÖĞRETİMİ ÜZERİNE

Ünsüzler, ses organlarında engellemeye uğrayarak oluşan, bir ünlü yardımıyla çıkarılabilen seslerdir. Ünsüzler oluşum noktaları, tonlu olup olmama, sürekli olup olmama gibi çeşitli yönlerden sınıflara ayrılır. Ünsüzlerle ilgili ses olayları da araştırmacılar tarafından çeşitli şekillerde sınıflandırılmıştır. Bu makalede ünsüzlerle ilgili ses olaylarının sınıflandırılması ve bu ses olaylarının kendi içerisinde açıklamalı olarak örneklendirilmesi yer almaktadır. Sınıflandırmada şu şekil tercih edilmiştir: Ünsüz benzeşmesi (sözcük içinde ünsüz benzeşmesi, ekleşmede ünsüz benzeşmesi, yakın ve uzak benzeşme), ünsüz aykırılaşması, tonlulaşma, tonsuzlaşma, ünsüz türemesi (yardımcı ünsüzlerin kullanıldığı ünsüz türemeleri, diğer ünsüz türemeleri), ünsüz düşmesi, yer değiştirme, süreklileşme (sızıcılaşma, akıcılaşma). Ses olaylarının öğretiminde sınıflandırılmaların yeterli düzeyde yapılmaması, belli sayıda aynı örneklerin tekrarlanması, verilen örneklerin standart Türkçe, ağızlar, Türkçenin tarihi gelişimi gibi herhangi bir açıklama yapılmadan karışık olarak verilmesi sorun olarak görülmüş ve makalede bu hususlara dikkat edilerek açıklamalara ve pek çok örneğe yer verilmiştir. Çalışmada ağızlardaki örnekler alınmamış olup standart Türkiye Türkçesindeki Türkçe ve alınma sözcüklerde görülen ses olayları ile Türkçenin tarihî gelişim sürecinde meydana gelen ses olayları ayrı ayrı örneklendirilmiştir. Böylelikle daha açık ve anlaşılır bir sınıflandırma ve örneklendirme yöntemiyle ünsüzlerle ilgili ses olaylarının öğretimindeki karışıklığın giderilmesine katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ses bilgisi öğretimi, ünsüzler, ses olayları, sınıflandırma, örneklendirme.

ON THE TEACHING OF SOUND EVENTS RELATED TO CONSONANTS IN TURKEY TURKISH

Consonants are sounds that are produced by being restrained in the vocal organs and can be brought out with the help of a vowel. Consonants are classified in various ways such as formation points, whether they are tonal or not, and whether they are continuous or not. Sound events associated with consonants have also been classified in different ways by researchers. In this article, there is a classification of sound events related to consonants and exemplification of these sound events with explanations. The following form was preferred in the classification: Consonant affinity (consonant affinity in the word, consonant affinity in affixation, close and distant affinity), consonant contradiction, intonation, de-toning, consonant derivation (consonant derivations using auxiliary consonants, other consonant derivations), consonant deletion, displacement, continuation (spirantization, fluency). In the teaching of sound events, the lack of adequate classification, the repetition of the same examples in a certain number, and the mixed examples given without any explanation such as standard Turkish, dialects, historical development of Turkish have been seen as a problem, and explanations and many examples were given in the article by taking these issues into consideration. In the study, the examples in dialects are not taken and the sound events seen in Turkish and borrowed words in standard Turkish and the sound events occurring in the historical development process of Turkish are exemplified separately. Thus, it was intended to contribute to overcoming the confusion in the teaching of sound events regarding consonants with a clearer and more understandable classification and exemplification method.

Keywords:

Phonetics teaching, consonants, sound events, classification, exemplification,

PDF

___

Aksan, D. (2003). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Baran, B. (2019). Arapçadan Türkiye Türkçesine Geçen Kelimelerde Ayın ve Hemzeyle İlgili Ses Olayları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32, 144-158.
Baran, B. (2020). Dil Bilimi. Ankara: Kitap 72 Yayınları.
Coşkun, M. V. (2001). Standart Türkçedeki Ünlüler ve Ünsüzler. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 67-81.
Coşkun, M. V. (2007). Standart Türkçede Ses Olaylarının Sebep-Sonuç İlişkisi Çerçevesinde Yeni Bir Sınıflandırılması. 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 12 Eylül 2006.
Coşkun, M. V. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: IQ Kültür, Sanat Yayıncılık.
Demir, N. (2019). Türkçe Ses ve Biçim Bilgisi. Ankara: Altınordu Yayınları.
Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe Anoolsiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Dursonoğlu, H. (2009). Türkiye Türkçesindeki Farsça Sözcükler ve Kullanım Şekilleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (1), 131-142.
Dursunoğlu, H. (2014), Türkiye Türkçesi’ndeki Arapça Sözcükler ve Bu Sözcüklerdeki Ses Olayları. Turkish Studies, 9 (9), 145-155.
Ediskun, H. (2005). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Efendioğlu, S. (2010). Türkçe Ses Bilgisi Öğretiminde Ses Olaylarının Sınıflandırılması. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17 (43), 121-143.
Ergin, M. (1992). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak / Basım / Yayım / Dağıtım.
Gemalmaz, E. (1999). Türkiye Türkçesinde Ses Olayları. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17 (13), 1-25.
Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
Hengirmen, M. (2005). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
https://sozluk.gov.tr
İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy A.S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
İmlâ Kılavuzu (2012). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İşler, E. (2008). Türkçedeki Arapça Alıntı Kelimelerde Ses Değişiklikleri. Erzurum EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler 35, 187-196.
Kanar, M. (2010). Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul:.Say Yayınları.
Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karaca, V.İ. (2012). Türkiye Türkçesindeki Alıntı Sözcüklerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme. TurkishStadies, İnternational Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, (7) 4, 2059-2090.
Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2021). Türkiye Türkçesinin Ses Bilgisi Üzerine Notlar-1. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 829, 4-18.
Korkmaz, Z. (2021). Türkiye Türkçesinin Ses Bilgisi Üzerine Notlar-2. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 830, 4-16.
Koç, N. (1997). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Özçelik, S. (2002). Türkçedeki Farsça Kelimelerde Görülen Ses Olayları. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 612, 1033- 1041.
Özçelik, S. (2004). Türkçede Kullanılan Arapça Kelimelerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bazı Tespitler. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 634, 550-562.
Özçelik, S.ve Erten, M. (2011). Türkiye Türkçesi Dilbilgisi. Ankara: Bizim Büro Basım Yayın Dağıtım.
Rezaei, M. (2017). Farsçadaki Türkçe Sözcüklerin Gelişimine Dair Bazı Tespitler. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, (14) 2, 56-73.
Solmaz, M. (2011). Ortaöğretim Dil Bilgisi Kitaplarındaki Ses Bilgisi ve Ses Bilimiyle İlgili Konular Üzerine Bir Değerlendirme. TurkishStadies, İnternational Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, (6) 2, 851-880.
Timurtaş, F. K. (1999). Osmanlı Türkçesi Grameri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Topaloğlu, B. ve Karaman, H. (1983). Arapça-Türkçe Yeni Kamus, İstanbul: Elif Ofset Tesisleri.
Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkmen, M. (2017). Çağdaş Türk Lehçelerinde Ayın Sesinin Sebep Olduğu Ses Olayları. TurkishStadies, İnternational Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, (12) 30, 475-502.
Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multinigual Yayınları.
Yeni Tarama Sözlüğü (1983). Düzenleyen: Cem Dilçin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.