GÜNEY CEPHESİNDE İNGİLİZ-FRANSIZ İŞGALLERİ ARASINDAKİ FARKLILIKLAR, SAVUNMA FAALİYETLERİ VE CEPHENİN ÖZELLİKLERİ

İstiklal Harbi’nde Güney Cephesinde önce Mondros Mütarekesi öne sürülerek İngiliz ve Fransız kuvvetlerinin işgalleri yaşandı. Buna tepki olarak Sivas Kongresi sonrası bölgede Kuvayımilliye teşkilleri oluşturulmaya başlandı. Bu dönemde İngilizler, kendi işgal ettikleri yerleri Fransızlara devrederek çekildiler ve işgal bölgelerinde direniş başladı. Halkın mücadelesi sonucu Fransız kuvvetleri önce Maraş’ı, akabinde Urfa’yı terk ederek çekildiler. Fransızlar hem Güney Anadolu’da hem Suriye’de zor duruma düşünce geçici ateşkes talep ettiler ve bu dönemde Suriye’de büyük oranda kontrolü sağladılar. Geçici ateşkes sonrası Suriye’den takviye ettiği kuvvetlerle Antep ve Adana bölgesinde işgal faaliyetlerine ağırlık veren Fransızlar kısmi başarılar elde etseler de bölgede tutunamayacaklarını anladılar, bunun sonucunda Sakarya Zaferi sonrası TBMM Hükümeti ile Ankara İtilafnamesi’ni imzalayarak bölgeden çekildiler. Güney Cephesi, Doğu ve Batı cephelerinden çeşitli yönlerden farklılık gösterdi. Bu farklılıklar; düşman kuvvetlerinin niteliği, işgalci güçlerin değişmesi, harekât alanının bütünlüğü, harekât nevilerindeki değişiklik, Kuvayımilliye’nin yapısı ve özellikleri ile Ermenilerin kullanılması yönlerinden oldu. Güney Cephesi’nde savunma faaliyetleri ve mücadele, cephenin değişik kesimlerinde birbirinden farklı mahiyette yürütüldü. Maraş ve Urfa’da çatışmalar yoğunlukla meskûn mahal muharebesi şeklinde gerçekleşirken, Adana bölgesinde gayri nizami harp uygulamaları ağırlıktaydı. Antep’te ise hem meskûn mahal muharebesi hem de kuşatmayı yarma harekâtı şeklinde icra edildi. Maraş’taki meskûn mahal muharebeleri şehir merkezinde başlarken, Urfa’da şehir merkezi dışından şehir merkezine doğru gelişti. Urfa’daki direnişte aşiretlerin büyük çoğunluğunun direnişe desteği dikkat çekiciydi. Antep Cephesi, Fransız kuvvetleri tarafından çepeçevre kuşatılan bir kentin, kendinden çok üstün düşmana karşı halk tarafından 10 ay süreyle başarıyla savunulmasıyla öne çıktı. Güney Cephesi’nin bir diğer önemli özelliği, Millî Mücadele’nin ilk kurşunun bu cephede atılması ve ilk zaferlerin bu cephede kazanılmasından kaynaklanmaktadır. Aslında Güney Cephesi, büyük güçler tarafından işgal edilen ve silahlı kuvvetlerden yoksun işgalcilerle kendi başlarına mücadele etmek zorunda kalan milletler için örnek bir cephedir. Cephede yaşananlardan çıkarılacak çok dersler vardır. Bu cephe ile ilgili araştırmaları sürdürmek ve yürütülen mücadelenin anısını canlı tutmak, canları pahasına orada kahramanca direnen atalarımıza da bir vefa borcudur. Bu makalenin amacı, Güney Cephesinde İngiliz ve Fransız işgalleri arasındaki farklılıkları ve bu cepheyi diğer cephelerden ayıran özellikleri açıklamak, cephede mücadelenin başından sonuna değin olan gelişmeleri bütüncül bir yaklaşımla ele alarak resmin tamamını göstermeye çalışmaktır. Çalışma için literatür taraması metodu ve nitel araştırma modeli kullanılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Güney Cephesi, Adana Savunması, Maraş Savunması, Urfa Savunması, Antep Savunması

DIFFERENCES BETWEEN THE BRITISH AND FRENCH INVASIONS ON THE SOUTHERN FRONT, DEFENSIVE ACTIVITIES, AND THE PROPERTIES OF THE FRONT

In the War of Independence, the Southern Front was first occupied by British and French forces on the grounds of the Mudros Armistice. In reaction to this, after the Sivas Congress, Kuvayımilliye organizations (nationalist forces) started to be established in the region. In this period, the British retreated by handing over the places they occupied to the French and resistance began in the occupied areas. The French forces withdrew first from Maraş and then from Urfa as a result of the people's struggle. When the French were put in a difficult position both in Southern Anatolia and Syria, they requested a temporary ceasefire, and during this period, they gained control in Syria to a great extent. After the temporary ceasefire, the French, who focused on occupation activities in the Antep and Adana region with the forces reinforced from Syria, realized that they could not hold on in the region, even though they achieved partial successes, and consequently, they signed the Ankara Treaty with the Government of the Turkish Grand National Assembly after the Victory of Sakarya and withdrew from the region. The Southern Front differed from the Eastern and Western Fronts in several ways. These differences were in terms of the nature of the enemy forces, the change in the occupying forces, the integrity of the operational area, the change in the types of operations, the structure and characteristics of the Kuvayımilliye, and the use of Armenians. On the Southern Front, defense activities and the struggle were carried out in different areas of the front in different ways. In Maraş and Urfa, the battles were mostly fought in the form of urban battles, while in the Adana region, irregular warfare practices were predominant. In Antep, on the other hand, both urban battles and siege-breaking operations took place. While the urban battles in Maraş started in the city center, those in Urfa developed from outside the city center to the city center. The support of the majority of the tribes for the resistance in Urfa was remarkable. The Antep Front stood out with the successful defense of a city surrounded by French forces for 10 months by the people against a far superior enemy. Another important characteristic of the Southern Front is that the first bullet of the National Struggle was shot on this front and the first victories were won on this front. In fact, the Southern Front is a model front for nations that are occupied by superpowers and have to fight the occupiers on their own without armed forces. There are many important lessons to be learned from what happened on the front. Maintaining research on this front and keeping the memory of the struggle alive is a debt of loyalty to our ancestors who heroically endured there at the cost of their lives. The aim of this paper is to clarify the differences between the British and French occupations on the Southern Front and the characteristics that distinguish this front from other fronts and to try to portray the whole picture by taking a holistic approach to the developments from the beginning to the end of the struggle on the front. The literature review method and qualitative research model were used for the study.

Keywords:

Southern Front, Adana Defense, Maraş Defense, Urfa Defense, Antep Defense,

PDF

___

ATASE ARŞİVİ (AA). İstiklâl Harbi Koleksiyonu. (KLS: 599/DOS: 29-154/FİH: 35-2)
ABADİE, M. (2005) Türk Verdünü Gaziantep (Antep’in Dört Muhasarası), Şehitkamil Belediyesi Kültür Yayınları, Gaziantep.
AKBIYIK, Y. (1999) Millî Mücadele’de Güney Cephesi Maraş, ATAM Yayınları, Ankara.
AKYÜZ, Y. (1998) Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922. TTK Yayınları, Ankara.
ARIKOĞLU, D. (1961) Hatıralarım, Alev Dikici Yayınevi, Adana.
ARSAN, N. (1964) Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV (1917-1938). Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
ARTUÇ, İ. (2001) Yeniden Doğuş, Türk Kurtuluş Savaşı – I, Kastaş Yayınevi, İstanbul.
ATATÜRK, M.K. (2004) Nutuk, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul.
BARR, J. (2016) Kırmızı Çizgi Paylaşılamayan Toprakların Yakın Tarihi, Pegasus Yayınları, İstanbul.
BIYIKLIOĞLU, T. (1999) Türk İstiklal Harbi I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Gnkur. Basımevi, Ankara.
CEBESOY, A.F. (2000) Millî Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul.
ÇELİK, K. (1999). Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922). TTK Basımevi, Ankara.
DAĞISTAN, A. (2002) Türkler – 16, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
DİNÇER, A. N. (1983) Rahime Onbaşı, Hançer Matbaası, Osmaniye.
ENER, K. (1965) Çukurova’nın İşgali ve Kurtuluş Savaşı, Berksoy Matbaası, Ankara.
GÜLLÜ, R.E. (2010) Antep Ermenileri, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
HARP TARİHİ VESİKALARI DERGİSİ (HTVD). (1955) Vesika No. 373
HARP TARİHİ VESİKALARI DERGİSİ (HTVD). (1965) Vesika No. 1247
HATİPOĞLU, S. (2001) Türk-Fransız Mücadelesi, ATAM Yayınları, Ankara.
KANSU, M.M. (2009) Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber – II, TTK Basımevi, Ankara.
KARABEKİR, K. (1960) İstiklal Harbimiz, Türkiye Yayınevi, İstanbul.
KILINÇKAYA, M.D. (2004) Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, ATAM Yayınları, Ankara.
KINROSS, L. (1990) Atatürk. Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Sander Yayınevi, İstanbul.
LOHANİZADE, M.N. (1989) Gaziantep Savunması, Kastaş Yayınları, İstanbul.
MACMİLLAN, M. (2004) 1919 Paris Barış Konferansı ve Dünyayı Değiştiren Altı Ayın Hikâyesi. ODTÜ Yayınları, Ankara.
ÖZALP, Y. (1976) Millî Mücadele’nin İlk Zaferi, İkbal Matbaası, İstanbul.
ÖZÇELİK, İ. (2003) Millî Mücadelede Güney Cephesi Urfa, ATAM Yayınları, Ankara.
PAMUK, B. (2009) Antep Savunması, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
SARAL, H.-T. (1970) Vatan Nasıl Kurtuldu, T.İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
SARIHAN, Z. (1995) Kurtuluş Savaşı Günlüğü – III, TTK Yayınları, Ankara.
SELEK, S. (1982) Milli Mücadele (Ulusal Kurtuluş Savaşı) – I, Milliyet Yayınları, İstanbul.
SELEK, S. (1982) Milli Mücadele (Ulusal Kurtuluş Savaşı) – II, Kastaş Yayınları, İstanbul.
SONYEL, S.R. (1973) Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika – I, TTK Yayınları.
ŞALVUZ, İ.F. (1938) Kurtuluş Savaşı’nda Kahraman Çukurovalılar, Aydınlık Basımevi, İstanbul.
ŞIVGIN, H. (2014) Güney Cephesi’nin Değerlendirilmesi, Türk İstiklal Harbi’nde Kuvayımilliye, Düzenli Ordu ve Cepheler, ss. 13-32, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
TANÖR, B. (1998) Türkiye’de Kongre İktidarları 1918-1920, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
TANSEL, S. (1978) Mondros’tan Mudanya’ya Kadar – I, Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
TEKELİOĞLU, S. (1965) Kuvayımilliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey'in Günlüğü, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
TURAN, M. vd. (2006) Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Gazi Kitapevi, Ankara.
TURGUT, H. (2012) Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali. T. İş Bankası Yayınları, İstanbul.
TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH) - I. (1999) Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH) - II/II. (1999) Batı Cephesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH) - IV. (2009) Güney Cephesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
TÜRKGELDİ, A. (1948) Mondros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi. Güney Matbaacılık ve Gazetecilik, Ankara.
UMAR, Ö.O. (2004) Suriye 1908-1938. ATAM Yayınları, Ankara.
URSAVAŞ, A.S. (2000) Kilikya Dramı ve Urfa’nın Kurtuluş Savaşları. Genelkurmay Basımevi, Ankara.
UYANIKER, F. (2007) Milli Mücadelede Türk Kadını (Basılmamış Daktilo Metni). Gnkur. ATASE Bşk.lığı Kütüphanesi, Ankara.
ÜNALP, F.R. (2018) Birinci Dünya Harbi Sonunda Maraş’ın İtilaf Devletlerince İşgali ve Maraş Savunması. Gazi Akademik Bakış (11/22), ss. 205-235, Ankara.
YAVUZ, B. (1994) Türk-Fransız İlişkileri 1919-1922. TTK Yayınları, Ankara.