Osmanlı döneminde Karadeniz Bölgesine demiryolu inşa tasarıları

19. yüzyılda, karalardaki zenginlik kaynaklarının milletlerarası pazarlara sevk edilmesi için, demir yolları yaygınlaşmaya başladı. Bizim için bir kalkınma ve gelişme sorunu olan demiryolu meselesi, büyük sermaye gerektirmesi yanı sıra, güçlü devletlerin de çıkar çatışmalarını ilgilendiren, milletlerarası problemlerle birlikte anılmaktaydı. Osmanlı topraklarının bazı bölgelerine, Avrupalı güçlerce demiryolları yapılırken, Karadeniz limanlarından Doğu ve Güneydoğu Anadolu, Mezopotamya, Basra Körfezi ve Hazar ötesi pazarlara tren hatlarıyla ulaşabilmek için projeler geliştirildi. Karadeniz bölgesine demiryolları meselesi, sadece yerli devlet adamları ve yazarlarca ele alınmayıp, Süveyş Kanalı’nın 1869’da açılmasından önce, bölgenin stratejik önemi, çağın İngiltere gibi emperyalist ülkelerinin dikkatini çekmişti. Çünkü Ümit Burnu’nu dolaşmadan Ön Asya ülkelerine ulaşmak kolaylaşacaktı. Fakat çeşitli plan ve tasarlamalara rağmen, Karadeniz bölgesi yüzeli yıldır, özlenen demiryollarına kavuşamadı. Bu konu, Osmanlı’dan günümüze halen önemini korumaktadır.

The Black Sea Region railway construction schemes during Ottoman empire

In order to forward the wealth resources in mainland to international markets in 19.th century, railways have become widespread. Although railway issue has been a matter of development and growth for us, as it requires large amount of capital and is related with interest of powerful countries, it was referred with international problems. While railways were being constructed by European forces on some regions of Ottoman territories, many projects have been developed for accessing the markets from harbors of the Black Sea to Eastern and South Eastern Anatolia, Mesopotamia, Persian Golf and Trans-Caspian markets by railways. Issue of establishing railways to Black Sea region has been discussed by domestic government officials and writers. Strategic importance of the region has been noticed by current imperialist countries such as England before the Suez Channal was opened in 1869. The reason for this was that it would be easier to reach Asia minor countries without compassing the Cape of Good Hope. However, despite a number of plans and proposals, the Black Sea Region could not achieve the long-waited railways for 150 years. This matter still maintains its importance today since the period of Ottoman’s.

PDF

___

Abdülvâhâb Hayri, İktisadi Trabzon (İktisadi Nokta-i Nazardan Trabzon’un Vaziyeti Hazırası), Trabzon, 1329.
ALBAYRAK, Mustafa: 1995, "Osmanh-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdat Demiryolu'nun Yapımı", AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 6, Ankara, s. 1-38.
AKYILDIZ, Ali: 1995, “Osmanlı Anadolusunda İlk Demiryolu: İzmir-Aydın Hattı (1856-1866),” Çağını Yakalayan Osmanlı, Yay. Haz. E. İhsanoğlu, M. Kaçar, IRCICA Yayınları, İstanbul, s. 249-270.
BİLGENOĞLU, Ali: 2010, “Amerikan İç Savaşı ve Mısır: Pamuk Örneğinde Mısır Modernleşmesi ve Amerikan İç Savaşı’nın Sürece Olan Katkısı,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Volume 3 / 11, Spring, s. 147-161.
BURAK, D. Mehmet: 2005, “İngiliz J.R. Pıllıng’in Osmanlı Demiryolu İmtiyazını Elegeçirme Mücadelesi,” AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 17, Ankara, s. 35-60.
EFE, Ayla: 2005, “Almanya’ya Verilen İkinci Demiryolu İmtiyazı: Hububat Hattı,” AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 18, Ankara, s. 95-117.
ENGİN, Vahdettin: 1993, Rumeli Demiryolları, Eren Yayıncılık, İstanbul.
GÜRAN, Tevfik: 2003, İktisat Tarihi, Acar Basım, İstanbul.
ISSAWİ, Charles: 1970, “The Tabrız-Trabzon Trade 1830-1900: Rise and Decline of a Route,” Internatıonal Journal of Middle East Studies, Volume 1, January. Cambridge, s. 18- 27.
İRTEM, S. Kâni: 1999, Şark Meselesi Osmanlı’nın Sömürgeleşme Tarihi, Hzr. O. S. Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul.
KALELİ, Hüseyin: 1998, XIX. Yüzyılda Trabzon’da Ulaştırma Ekonomisi, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
KALELİ, Hüseyin: 2003, “19.Yüzyılda İran Transit Ticaret Yolu İçin Osmanlı-Rus Rekabeti” DÜ Sosyal Bilgiler Dergisi, S. 9, Aralık, s. 21-39.
KARAL, E. Ziya: 1988, Osmanlı Tarihi, C.VII, TTK Yayınları, Ankara.
KARAL, E. Ziya: 1988, Osmanlı Tarihi, C.VIII, TTK Yayınları, Ankara.
KURAT, A. Nimet: 1990, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
NOVİÇEV, A. D.: 1979, Osmanlı İmparatorluğunun Yarı Sömürgeleşmesi, Çev. Nabi Dinçer, Onur Yayınları, Ankara.
ODABAŞIOĞLU, Cumhur: 1995, “Trabzon-İran Transit Nakliyesi,” Çağını Yakalayan Osmanlı, Yay. Haz. E. İhsanoğlu, M. Kaçar, IRCICA Yayınları, İstanbul, s. 441-482.
ÖZTÜRK, Cemil: 1995, “Tanzimat Devrinde Bir Devletçilik Teşebbüsü: Haydarpaşaİzmit Demiryolu,” Çağını Yakalayan Osmanlı, Yay. Haz. E. İhsanoğlu, M. Kaçar, IRCICA Yayınları, İstanbul, s. 271-287.
ÖZYÜKSEL, Murat; 1988, Anadolu Bağdat Demiryolları, Arba Yayınları, İstanbul.
SARIASLAN, Ümit: 2007, Cumhuriyet Treninden Tanzimat Trenine, Kritik Kitaplar Yayınevi, Ankara.
TABAKOĞLU, Ahmet: 2000, Türk İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, 5. Bsk., İstanbul.
TOZLU, Selahattin: 2002, “19. Yüzyılda Sosyo-Ekonomik Bakımdan Trabzon Limanı, ” Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001), C.1, Haz. M. K. Arslan, H. Öksüz, Trabzon İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Trabzon, s. 381-397.
TURGAY, A. Üner: 1982, “Trade and Merchants in the Nineteenth Century Trabzon: Elements of Etnic Conflict”, Christians and Jews in the Ottoman Empire, volume 1, edts. B. Braude, B. Lewis, New York, s. 287-318.
YARAMIŞ, Ahmet: 2007, “Mısır’da İngiliz Sömürgecilik Anlayışı: Cromer Örneği (1883 – 1907),” AKTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, S. 2, Aralık, s. 121-130.
YAVUZ, B. Sükan: 1993-2003, “Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi,” AÜ Türk İnkılâp Tarihi Ensitiisü Atatürk Yolu Dergisi, S. 24, Kasım, s. 527-561.
YILDIRIM, İsmail: 1996, “Atatürk Dönemi Demiryolu Politikasına Bir Bakış” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 35, Cilt: XII, Temmuz.
YILDIRIM, İsmail: 2002, “Osmanlı Demiryolu Politikasına Bir Bakış” FÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1, Elazığ, s. 311-324.
YÜKSEL, Ayhan: 2007, “Yüzyıllık Bir Umudun Hikâyesi” Giresun Tarihi Yazıları, Kitabevi Yayınları, 3. Bsk., İstanbul, s. 203-211.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Kaynakları
BOA, İ. M. Mahsus, No: 432.
BOA, İ. M. Mahsus, No: 748.
BOA, İ. M. Mahsus, No: 3134.
BOA, Y. A. Hus., No: 405/1.
BOA, Y. A. Hus., No: 405/37.
BOA, Y.A.Res., No: 10/18.
İnternet Kaynakları
BARUTCA, Hayri, “Orta Asya’ya Ulaşımda Demiryolu Alternatifi, Bölgesel Güçler Ve Türkiye” http://www.akademikbakis.org/sayi8.htm
http://www.kenancelik.com
http://www.sabah.com.tr