LİVANE KAZASI’NIN İDARECİLERİ İLE İLGİLİ TALEP VE DAVALAR

Osmanlı Devleti’nde eyaletlerde beylerbeyleri, sancaklarda ise sancakbeyleri görev yerlerine gitmediklerinde veya sefer zamanlarında yerlerine mütesellimleri yönetici olarak bırakmışlardır. Mütesellimler beylerbeylerinin ve sancakbeylerinin yerine onların görevli oldukları eyalet, sancak ve kazalarda idarî görevleri yerine getirdikleri gibi vergileri de toplayan görevlilerdi. Tanzimat’tan önce ise vali ve mutasarrıfların idare ettikleri sancak ve kazaların idarelerine memur edilmişlerdir. Mütesellimlere voyvoda da denilmekteydi. Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyılın sonlarından Tanzimat dönemine kadar bu görev devam etmiştir. 1842 yılından itibaren ise kazalarda kaza müdürleri görev almıştır. Çalışmada 19. yüzyılın başından 1864 Vilayet Nizamnamesi’nin yayınlanmasından sonra kazalarda kaymakamların idarecilik yaptığı döneme kadarki Livane kazasının idarecileri olan mütesellimler, müdürler, müftüler ve muhtarlar hakkında talep ve davalar ele alınmıştır. Ancak bu idarecilerin yönetiminden çoğunlukla Livane halkının ve Livane’nin bağlı olduğu Erzurum eyaleti ile Çıldır sancağı idarecilerinin memnun olmadığı görülmüştür. Livane halkı da söz konusu idareciler hakkındaki şikayetlerini arzuhallerle İstanbul’a bildirmişlerdir. Devlet bu şikayetlere duyarsız kalmamış, söz konusu idarecilerin değiştirilerek düzenin sağlanması için gerekli yerlere emirler göndermiştir. Döneme ait belgelerde Livane idarecileri ile ilgili taleplere bakıldığı zaman ise Livane, Batum bölgesinin asayişinin sağlanması için ve 1820-1823 yıllarında Osmanlı-İran Savaşı’nın yaşandığı zamanlarda Erzurum, Ardahan ve Kars gibi doğu bölgelerinin güvenliğinin sağlanması konusunda, idarecilerinden asker ve mühimmat talep edilen önemli bir bölge olmuştur. Söz konusu savaşta İran ordusunun geri çekilmesinde Livane’nin asker ve mühimmat bakımından önemli rolü olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Livane, Müteselllim, Muhtar, Müftü, Talep ve Davalar, Headman, Mufti, Claims and Lawsuits

CLAIMS AND LAWSUITS REGARDING THE ADMINISTRATORS OF LİVANE DISTRICT FROM THE BEGINNING OF THE 19TH CENTURY TO THE END OF THE PERIOD OF SULTAN ABDULMECİD

This study explores the demands and lawsuits against the administrators of the Livane district, such as mufti and mukhtars, from the beginning of the 19th century after the publication of the 1864 Provincial Regulations. The study discusses the period when the district governors were the administrators. However, it was seen that the people of Livane and the governors of the province Erzurum and the sanjak Çıldır, to which Livane was affiliated, were not satisfied with the administration policy at the time. Regarding the fact that In the Ottoman Empire, when the local governors in the provinces and the Sanjak's were off during the campaign, leaving their posts to the trustees as administrators. Mütesellims were officials who collected taxes as well as fulfilled administrative duties in the provinces, sanjaks and districts where they were assigned instead of their Beylerbeyi's and sanjakbeyi’s. Before the Tanzimat, they were assigned to the administrations of the sanjaks and districts administered by the governors and mutasarrifs. Mütesellims were also called voivodes in the XVIth century Ottoman Empire. This task continued from the end of the century until the Tanzimat period. Since 1842, accident managers took charge of accidents. The people of Livane also reported their complaints about these administrators and wrote many petitions to Istanbul. The state did not remain indifferent to these complaints and sent orders to the necessary places to replace the said administrators and restore order. When the requests about the Livane administrators are examined in the documents of the period, Livane is an important city whose administrators were asked for soldiers and ammunition for the security of the eastern regions such as Erzurum, Ardahan and Kars during the Ottoman-Persian War in 1820-1823. Livane played an important role in the withdrawal of the Iranian army in terms of soldiers and ammunition.

Keywords:

Headman, Mufti, Claims and Lawsuits, Livane, Müteselllim, Muhtar,

PDF

___

KAYNAKLAR
1.Arşiv Kaynakları
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet (BOA), Askeriye (C.AS).
(BOA), Cevdet Dahiliye (C. DH.). (BOA), Hatt-ı Hümayun (HAT.).
(BOA), İrade Dahiliye (İ.DH.).
(BOA), İrade Meclis-i Vala (İ.MVL.).
(BOA), Maliye Masarifat Defteri (ML.MSF.d.). d. no: 12687.
(BOA), Meclis-i Vala (MVL).
(BOA), Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A.AMD.).
(BOA), Sadaret Divan Kalemi Evrakı (A.DVN.).
(BOA), Sadaret Mektubi Kalemi (A.MKT.).
(BOA), Sadaret Mektubi Kalemi Deavî (A.MKT.DV.).
(BOA), Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı (A.MKT.MVL).
(BOA), Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme (A.MKT.MHM.).
(BOA), Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD).
(BOA), Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM).
2.Kitap ve Makaleler
ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
ATALAY, Ahmet, Batum ve Artvin Tarihi, Kömen Yayınları, Konya 2021.
AZAP, Eralp Yaşar, “1820-1823 Osmanlı-İran Savaşında Ortaya Çıkan Salgın ve Bu Salgının Savaşa Etkisi”, Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, C: 2, S: 2, 2020, ss. 81-94.
BAYKARA, Tuncer, Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdarî Taksimatı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1988.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
__________, “Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840-1876)”, Belleten, C: 53, S: 256, Nisan 1989, ss. 237-258.
ÇİÇEK, Rahmi, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Artvin Vilayeti’nin Sosyo-Ekonomik Durumu”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 14, 2013, ss. 133-152.
DAYI, S. Esin, Elviye-i Selâse’de (Kars, Ardahan, Batum) Millî Teşkilâtlanma, Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları, Erzurum 1997.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2005.
GENÇ, Mehmet, “Malikane”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C: 27, Ankara 2003, ss. 516-518.
Gök, Nurşen, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Atatürk Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C: 41, 2008, ss. 89-104.
İNALCIK, Halil, “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-i Hâl ve ‘Arz-i Mahzar’lar”, Osmanlı Araştırmaları, C: VII-VIII, İstanbul 1988, ss. 32-54.
İPŞİRLİ, Mehmet, “Arzuhal”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, C: 3, İstanbul 1991, ss. 447-448.
___________, “Beylerbeyi”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, C: 6, İstanbul 1992, ss. 69-74.
KASAP, Murat, Osmanlı Arşiv Kayıtlarında 93 Harbi Batum Muhacirleri, Gürcistan Dostluk Derneği Yayınları, İstanbul 2018.
KILIÇ, Çağla; TAŞKIN, Faruk, “İlk Nüfus Sayımında Artvin Merkez ve Murgul Nahiyesi”, Artvin Tarihi İlk Çağdan 1918’e, Ed. Mustafa Sıtkı Bilgin, Akçağ Yayınları, Ankara 2021.
KÜÇÜK, Cevdet, “Erzurum”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, C: 11, İstanbul 1995, ss. 321-329.
KUTLU, Ecem; TAŞKIN, Faruk, “1835 Nüfus Defterlerinde Şavşat (Satlil), Artvin Araştırmaları 3”, Ed. Nuri Yavuz, Artvin Araştırmaları 3, Artvin Çoruh Üniversitesi Yayınları, Ankara 2021.
MEMMEDLİ, Marziye; Hilal Akgüller, “Brest Litovsk Barış Antlaşması’nın Siyasi Sonuçları (Sovyet Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu Açısından)”, Belgi Dergisi, S: 20, Yaz 2020, ss. 2713-2714.
ÖRENÇ, Ali Fuat, “Mutasarrıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, C: 31, İstanbul 2006, ss. 377-379.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Rikâb”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C: 35, İstanbul 2008, ss. 110-111.
ÖZKAYA, Yücel, “Mütesellim”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, C: 32, İstanbul 2006, ss. 203-204.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C: II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
SAKİN, Orhan, Osmanlı Arşiv Belgeleri Okuma Kılavuzu, Yeditepe Yayınevi, 2019.
SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2017.
Şaşmaz, Musa, Türkiye’nin İdarî Taksimatı (1920-2013), C: III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
TAŞKIN, Faruk, Artvin Tarihi Bibliyografyası, Kriter Yayınevi, İstanbul 2020.
TAŞKIN, Faruk; Ali İrfan Kaya, “19. Yüzyıl Artvin Demografisi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, (Ed. Nuri Yavuz), Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
TEMEL, Eşref, “Hurufât Defterlerine Göre XVIII.-XIX. Yüzyılda Livane (Artvin) Vakıfları”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
TORUN, Sadık Fatih, “Kaza Müdür ve Memurlarına Verilen 1850 Tarihli Ta’limat”, Belgeler, C: XXXII, 2011, ss. 57-64.
TUNCEL, Metin, “Artvin”, TDV İslam Ansiklopedisi, 3, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, ss. 420-422.
YILDIRIM, M. Zahit, “Osmanlı’da Mütesellimlik Kurumu ve Karahisar-ı Sâhib ve Konya Mütesellimi Ali Ağa”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C: 9, S: 1, 2014, ss. 95-114.
YÜCETÜRK, Zemzem, “XIX. Yüzyılda Livane Kazası Halkının Yurtluk-Ocaklık Maaşları Hakkındaki Talepleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 31, 2021, ss. 125-142.
____________, “19. Yüzyılda Artvin’in İdarî Yapısı”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, İstanbul 2019, Kriter Yayınevi, ss. 261-294.
ZEKİ, Muvahhit, Artvin İli Hakkında Genel Bilgiler, Sad.: Hayrettin Tokdemir, Ertuğrul Tokdemir, Şavşat Kültür Turizm ve Dayanışma Derneği Yayınları, İstanbul 1999.