SÎRET ESERLERİNE GAZELİN GİRİŞİ VE HASANOĞLU’NUN KİTĀB-ISÎRETÜ’N-NEBÎ ESERİNDEKİ GAZELLER

İslam dini Türkler tarafından X. yüzyılda Karahanlı hakanı Satuk Buğra Han zamanında kabul edilince Kur’an vehadisleri daha iyi anlamak gayesiyle Arapça öğrenme ihtiyacı doğmuş, zamanla Arapça bilim, Farsça da edebiyatdili olarak kabul görerek Türkçeyi önemli ölçüde etkilemiştir. Büyük Selçuklu Devleti Farsçayı devlet dili olarakkabul edince Farsça, Fars kültürü Anadolu’ya taşınmış; Türkçe, Arapça ve Farsçanın baskısı altına girmiştir. Anadolu Selçuklu Devletinin zayıflamasıyla oluşan beylikler döneminde Türkçeciliğe dönüş başlamıştır.Türkistan’dan gelen Yesevilik, Haydarilik, Bektaşilik, Babailik gibi tarikatlara mensup alperen dervişler oba obadolaşarak halka tasavvuf düşüncesiyle birlikte Moğol zulmüne karşı katlanma gücü, mücadeleci duygularaşılamıştır. Bu yüzyıllarda Anadolu’da Ahmed Fakih, Yunus Emre, Azerbaycan’da ise Hasanoğlu gibi şairleryetişerek Türkçecilik akımını süratlendirmiştir. İzzeddin Hasanoğlu Türkçe şiirlerinde Hesenoğlu, Farsçaşiirlerinde Puri Hesen mahlasını kullanmıştır. Hasanoğlu’nun şimdiye kadar sadece üç Türkçe ve iki tane Farsçaşiiri bulunabilmiştir. 2010 yıllarında Kitāb-ı Sîretü’n-Nebî adlı mesnevisi Finlandiya’da bir şahsi koleksiyoncudansatın alınarak Türkiye’ye getirilip Türk Dil Kurumu’na verilmiştir. Makaledeki gazeller bu eserden alınmıştır. Makalede Hasanoğlu, mesnevi, gazel, siyer, mesnevilere gazelin girişi konusunda bilgiler verilmiştir. Mesnevidekigazeller eserdeki kahramanlar ve edebî tiplerin diliyle yazılmıştır. Hasanoğlu, mahlasını mesnevinin yalnızcatemmet kısmındaki gazelde anmıştır.

THE INTRODUCTION OF GHAZAL IN WORKS OF THE SÎRET TYPE AND THE GHAZALS IN HASANOĞLU'S KITĀB-I SÎRETÜ’N-NEBÎ

The religion of Islam was adopted by the Turks in the 10th century during the reign of Satuk Bugra Khan, theruler of the Karakhanid State. Thus, in order to understand the Qur'an and hadiths better, it has becomenecessary to learn Arabic. Over time Arabic was accepted as the language of science and Persian as the languageof literature. Both languages significantly affected Turkish. The Great Seljuk State accepted Persian as the statelanguage, thus causing Persian and Persian culture to be transferred to Anatolia. Over time, it came under thepressure of Turkish, Arabic and Persian. During the period of the principalities formed with the collapse of theAnatolian Seljuk State, a return to Turkish language began. These centuries poets such as Ahmed Fakih, YunusEmre grew up in Anatolia and İzzeddin Hasanoğlu in Azerbaijan, causing the use of Turkish to accelerate. İzzeddin Hasanoğlu, uses the pen name Hesenoğlu in his Turkish poems and Puri Hesen in his Persian poems. Onlythree Turkish and two Persian poems of Hasanoğlu have been found so far. In the 2010s, Hasanoglu’s masnavinamed Kitâb-ı Sîretü’n-Nebî was purchased from a personal collector in Finland and given to the TurkishLanguage Association. In this article, information about Hasanoğlu, masnavi, ghazal, siyer, the entrance of theghazal to the masnavis was given. The ghazals in the masnavi were written with the expressions of the heroes andprotagonists. Hasanoğlu wrote his pen name in the last ghazal at the conclusion part of the masnavi.

PDF

___

AKPINAR, Y. (1994). Azeri Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergāh Yayınları.
ALICI, L. (2014). Eski Türk Edebiyatına Giriş Eski Türk Edebiyatında Nazım Şekilleri. Ankara: Akçağ Yayinları.
ALTAYLI, S. (2018). Həsənoğlunun Sirətin Nəbi Adlı Əsərində Bəzi Mifik Obrazlar. Poetika.izm. Bakı: Elm və Təhsil: 138-145.
BAYRAM, Y. (2009). Klasik Türk Edebiyatı, 13. Yüzyıl. Ankara.
ÇIÇEKLER, M. (2004). “Mesnevi”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara. 29: 320-324.
DADAŞZADƏ, A. – Q. CAHANI (1967). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Mə’ruzələri, Bakı. XXIII/11: 69-73.
DEVELLİOĞLU, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lūgat. Ankara: Akaydın Kitabevi.
DEVLETŞAH, S. (1977). Devletşah Tezkiresi-II. (çev, s. Necati Lugal). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
ERTÜRK, M. (2005). “Mikdād b. Esved”. TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara. 30: 49-50.
FLEMMING, B. (1975). “Hasanoğlu’nun Bir Gazeli”. I. Türk Dili Bilimsel Kurultayı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 331-341.
HASANOĞLU, İ. (istinsah tarihi 1802). Siretin Nebi. h. 1217. (müstensih Hasan Şükrü). İstanbul.
HƎŞIMLI, H. (2017). Azǝrbaycan Dilindǝ Lirik Poeziyanın İnkişaf Yolu (XIII Ǝsr-XIV Ǝsrin Ǝvvǝllǝri). Bakı: Elm vǝ Tǝhsil.
İPEKTEN, H. (1996). “Gazel”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara. 13: 440-442.
İPEKTEN, H. (2015). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergah Yayınları.
KAFKASYALI A. (2004). “İran Türkleri ve İran Türk Edebiyatı”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. XXIV: 99-132.
KANAR, M. (2007). “Nizāmî-i Gencevî”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara. 33: 183-185.
KARABEY, T. – B. ŞIĞVA (2016). Manzūm Sîret-i Nebî. Ankara: Akçağ Yayınları.
KARAİSMAİLOĞLU, A. (2010). “Şebüsterî”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara. 38: 400-401.
KAYA, D. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
KÖPRÜLÜ, M. F. (1981). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
LEVEND, A. S. (2008). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
MENGI, M. (2015). Eski Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
MEZID, Ö. bin (1982). Mecmuat-ün Nezair. (hzl. Mustafa Canpolat). Ankara: A.Ü. Basımevi.
ÖZFIRAT, B. (2014). “Türk Edebiyatının Manzum İlk Siyeri, S. Velî’nin Kitâb-ı Sîretü’nNebî’si”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 12: 93-134.
ÖZFIRAT, B. (2019). Kitâb-ı Sîretü’n-Nebî. İstanbul: Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş..
SAMI, Ş. (2010). Kamus-ı Türkî: Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ŞENTÜRK, A. A. - A. KARTAL (2014). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergāh Yayınları.
ŞULUL, K. (2019). Siyer Usūlü. İstanbul: Ensar Yayınevi.
TERGIB, A. (2010). “Siyer Yazıcılığı ve Türklerin Siyer İlmine Katkıları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. (Prof. Dr. Turgut Karabey Armağanı). III/15: 221-232.
TOKMAK, A. N. (1995). “Evhadüddîn-i Merāgi”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara. 11: 520- 521.
TOVEN, M. B. (2004). Yeni Türkçe Lügat. (hzl. Abdülkadir Hayber). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TURAN, S. (2007). “Aşkın Terennümü, Eski Türk Edebiyatında Gazel”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. V/10: 155-196.
VURĞUN, S. vd. (1960). Azerbaycan Edebiyyatı Tarixi I. Bakı: Elmler Akademiyası Neşriyyatı.
YAMAN, A. (2009). “Siyer”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara. 37: 316-319.
YAZICI, T. (1997). “Hākanî-i Şirvānî”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara. 15: 168-170.