II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE ORDUNUN SAĞLIK HİZMETLERİNİYAPILANDIRMA ÇABALARI

Osmanlı Ordusu’nda sağlık hizmetlerini Batılı anlamda modernleştirme işi ilk defa Sultan II. Mahmut dönemindeele alınmıştır. Tıphane’nin açılmasından sonra ordu hizmetinde bu mektepten yetişen tabipler istihdam edilmeyebaşlanmıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ve 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı’nda ordunun sağlık hizmetlerindeortaya çıkan kötü manzara karşısında acil düzenlemeler yapılmıştır. II. Meşrutiyet ilan edildiğinde ordununsağlık hizmetleri, Erkan-ı Harbiye Nezareti teşkilatında yer alan Sıhhiye Dairesi’nin idaresinde bulunuyordu. 10Mart 1909 tarihinde kabul edilen “Memurin-i Sıhhiye-i Askerîye Nizamnamesi” ile ordunun insan ve hayvankaynağının sağlık hizmetleri esaslı bir şekilde teşkilatlandırıldı. 11 Temmuz 1911 tarihinde yayımlanan “AskerîTeşkilat Sıhhiye-i Baytariyye Nizamnamesi” ile baytar sıhhiye heyetinin görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir.7 Şubat 1912 tarihinde ise Harbiye Nezareti Sıhhiye Dairesi’nin görevleri yeniden tespit edilmiştir. Ordu sağlıkhizmetleri konusunda ihtiyaca göre sürekli yeni düzenlemelerin yapılmış, kanun ve nizamnameler çıkarılmıştır.Ordu sağlık hizmetleri teşkilat ve işleyiş olarak iyi olmasına rağmen, salgın hastalıklar, maddi nedenler ve tıbbimalzeme eksikliklerinden dolayı yetersiz kalmıştır. Balkan ve I. Dünya Savaşı’nda verilen kayıpların büyük birkısmı ilaç ve tıbbi malzeme yetersizliğinden ve de salgın hastalıklardan kaynaklanmıştır.

RESTRUCTURING HEALTH SERVICES IN THE OTTOMAN ARMY DURING THE SECOND CONSTITUTION PERIOD

The issue of healthcare services in the Ottoman Army was seriously first addressed by Sultan II. It was handledduring the Mahmut period. After the Medical Center was opened, physicians from this school started to beemployed in the army service. Emergency arrangements were made in the face of the bad situation in the healthservices of the army in the 1877-1878 Ottoman-Russian War and the 1897 Ottoman-Greek War. II. When theConstitutional Monarchy was declared, the health services of the army were under the administration of theSıhhiye Department within the Erkan-ı Harbiye Ministry organization. Health services of the human and animalresources of the army were essentially organized with the “Civil Service Regulations” adopted on March 10, 1909. With the “Military Organization Sıhhiye-i Baytariyye Regulations” published on 11 July 1911, the duties andauthorities of the Baytar Sanitary Committee were reorganized. On February 7, 1912, the duties of the Ministry ofWar Health Department were re-determined. New regulations were constantly made, laws and regulations wereenacted regarding army health services. Although the military health services were well organized andfunctioning, they were inadequate due to epidemics, financial reasons and medical supplies. Most of the losses inthe Balkan and World War I resulted from insufficient medicine and medical supplies and epidemic diseases.

PDF

___

AYDIN, A. (2001) “Çanakkale Savaşları Sırasında Harp Hastaneleri ve Balıkesir ile Kazalarında Harp Hastaneleri”. Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi. İstanbul: Yüce Yayınları. 10: 156-174.
Balkan Harbi (1912-1913) (1993). C. I. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi.
ERGİN, O. (1977). Türk Maarif Tarihi. C. I-IV. İstanbul: Eser Matbaası.
ERGÜN, M. (1996). II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri. Ankara: Ocak Yayınları.
ERİCKSON, J. E. (2009). 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu – Çanakkale, Kut’ül Amare ve Filistin Cephesi. (çev. K. Bağrıaçık). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
ERKOÇ, Ş. – A. KAZANCIGİL (2001). “Osmanlı Ordusunda I. Dünya Savaşı’nda 3 Teşrinisani 1330 - 3 Nisan 1333 Tarihleri Arasında (1914-1917) Şehit Olan Sağlık Subaylarının Listesi”. Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi. İstanbul: Yüce Yayınları. 10: 74.
KAYABALI, İ. – C. ARSLANOĞLU (1973). “Veteriner Sınıfı”. Türk Kültürü, Kara Kuvvetleri Özel Sayısı. CXXXII/11: 1545.
ÖZBAY, K. (1976). Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Askerî Hastaneler. C. I. İstanbul.
POMİANKOWİSKİ, J. (1990). Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü (1914-1918 I. Dünya Savaşı). (çev. Kemal Turan). İstanbul: Kayıhan Yayınları.
ŞAHİN, T. (1988). Öncesi ve Sonrasıyla 93 Harbi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
ŞAKİR, Z. (1957). Tanzimat Devrinden Sonra, Osmanlı Nizam Ordusu Tarihi. İstanbul: Çeltüt Matbaası.
TOPUZLU, C. (1982). 80 Yıllık Hatıralarım. (hzl. H. Hatemi - A. Kazancıgil), İstanbul: Arma Yayınları.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi (1996). C. III. 6. Kısım. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Basımevi. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Balkan Harbi Osmanlı Devri (1912-1913) (1993). C. III. 2. Kısım. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Basımevi.
UÇAR, M. - S. DENİZ (2012). “Türk Tarihinde Askeri Sağlık Hizmetleri”. TAF Preventive Medicine Bulletin. XI/1: 103-118.
UZEL, İ. (1989). “İkinci Meşrutiyet Döneminde (1908-1918), Osmanlı Ordusunda Sağlık Hizmetleri”. Dördüncü Askerî Tarih Semineri. Ankara: Genelkurmay ATASE Arşivi Yayınları: 208-209.
ATASE Arşivi, Balkan Harbi (BLH), K: 361, D: 34 F: 002, 25 Kânunusani 1327. BLH, K: 361, D: 34, F: 002-001, 25 Kânunusani 1327.
BOA, Dâhiliye İdari (DH. İD), D: 158/2, Dâhiliye Giden No: 6346, 13 Şubat 1326. DH. İD. D: 158, V: 2, No: 2779, 8 Şubat 1326.
Devlet-i Aliye-i Osmaniyye Ordusu’nun Teşkilât-ı Esâsiyye Nizamnamesi (1326). Matbaa-i Askeriyye, İstanbul.
Düstur (1330). Tertib-i Sani, C. II, 1 Teşrinisani 1325-31 Teşrinievvel 1326, Matbaa-i Osmanî, Dersaadet.
(1330). Tertib-i Sani, C. III, 1 Teşrinisani 1326-1 Teşrinievvel 1327, Matbaa-i Osmanî, Dersaadet.
(1332). Tertib-i Sani, C. V, Teşrinisani 1328-31 Teşrinievvel 1329, Matbaa-i Amire, Dersaadet.
(1334). Tertib-i Sani, C. VI, 1 Teşrinisani 1329-31 Teşrinievvel 1330, Matbaa-i Amire, Dersaaset.
(1336). Tertib-i Sani, C. VII, 1 Teşrinisani 1330-31 Teşrinievvel 1331, Matbaa-i Amire, Dersaadet.
(1928). Tertib-i Sani, C. IX, Evkaf Matbaası, İstanbul.
Meclis-i Âyân Zabıt Ceridesi (MAZC) (1990). C. II, Dvr. 3, TBMM Basımevi, Ankara.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC) (1982). C. I, Dvr. 1, TBMM Basımevi, Ankara.
(1985). C. I, Dvr. 2, TBMM Basımevi, Ankara.
(1985). C. II, Dvr. 2, TBMM Basımevi, Ankara.
(1991). C. III, Dvr. 3, TBMM Basımevi, Ankara.
Salname-i Askerî (1324). Matbaa-i Askerî, Dersaadet.
Takvim-i Vekâyi (TV). 16 Şevval 1284, No: 924.
3 Teşrinisani 1326, No: 675.
4 Teşrinisani 1326, No: 676.
5 Teşrinisani 1326, No: 677.
21 Temmuz 1327, No: 890.
17 Ağustos 1327, No: 913.
27 Teşrinisani 1329, No: 1663.
30 Teşrinisani 1329, No: 1664.
1 Ağustos 1330, No:1907.
16 Ağustos 1330, No: 1919.
22 Eylül 1330, No:1958.
4 Haziran 1331, No: 2205.
7 Şubat 1332 , No: 2800.
13 Şubat 1332, No: 2806.
17 Nisan 1333, No: 2856.
Tanin, 16 Nisan 1327, No: 954.