KUTADGU BİLİG VE ATEBETÜ’L-HAKÂYIK’TA ARAPÇA VE FARSÇAKELİMELERİN TELAFFUZU

Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ın metin yayımlarındaki Arapça ve Farsça kelimeler, çağdaş TürkiyeTürkçesindeki şekilleri esas alınarak çeviri yazıya aktarılmıştır. Bu sebeple 11. yüzyıldaki telaffuzlarını tamolarak yansıtmazlar. Bu çalışma, Arapça ve Farsça kelimelerin eserlerin yazıldığı dönemdeki muhtemelsöylenişlerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Türkiye Türkçesindeki gibi İslâmiyet’le irtibatı sözlü dilin dışında,edebî dil ile de sağlanan lehçelerde orijinal söylenişin korunduğu görülür. Arapça ve Farsça kelimelerin sözlü dillegirdiği lehçelerde ise kelimelerin dilin ses özelliklerine göre forma sokulduğu anlaşılmaktadır. TürkiyeTürkçesinde uyum dışında kalan Arapça ve Farsça kelimeler, bu sözcüklerin sözlü dil aracılığıyla girdiğilehçelerde uyuma girmektedir. Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ta damak uyumu dışında ek alan Arapça veFarsça kelimelerin telaffuzları hususunda eldeki veriler fikir vermekte fakat kesin söylenişleri belirlemeye imkânsağlamamaktadır. Kelimelerin bazılarının birkaç lehçede karşılığı olduğundan okunuşları konusunda destekleyicises özellikleri yoktur. Kullanımı geniş olan Arapça ve Farsça kelimelerden bazılarının Kutadgu Bilig ve Atebetü’l Hakâyık’ta kalın sıradan ek alıp bazı çağdaş lehçelerde damak uyumuna girdiği, bazılarında ise uyumun dışındakaldığı görülür. Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ta kalın sıradan ek alan bazı kelimelerin lehçelerde kalınşekilde telaffuz edildiği bazılarının da ince sıradan damak uyumuna girdiği tespit edilmiştir.

THE PRONUNCTION OF ARABIC AND PERSIAN WORDS IN KUTADGU BİLİG AND ATEBETÜ'L-HAKÂYIK

Arabic and Persian words in the Kutadgu Bilig and Atebetü'l-Hakâyık have – at some point - transcribed in theircurrent forms. However, They do not fully reflect the 11th century pronunciation. This study aims to evaluate thepossible pronunciations of these words in the period in which they were written, as opposed to through the lens ofModern Turkish. That said, the original pronunciation has, it seems, ben preserved in Turkic dialects whoseconnection with Islam is steeped in both an literary and oral tradition, as is the cause with Turkish. In dialectswhere Arabic and Persian words enter the language through the spoken language only, they take on phoneticcharacteristics of that language. In Turkish, they lack palatal harmony. In other Turkic languages, they take onpalatal harmony. In the context of Kutadgu Bilig and Atebetü'l-Hakâyık, current data gives us an idea about howsuch loan words ought to be pronounced beyond palatal harmony; as opposed to how they actually arepronounced. Nevertheless, certain words have counterparts in a handful of other Turkic dialects; however, theytoo lack sound features that would give us a clue about how they’re pronunced. Some of the more widely usedones have suffix with back vowel in Kutadgu Bilig and Atebetü'l-Hakâyık. Moreover, they are compatible withpalatal harmony in certain modern Turkic dialects – albeit not always. Both in Kutadgu Bilig and Atebetü'l Hakâyık, those words that have suffixes containing back vowel tend to also be pronounced with back vowels inother [Turkic] dialects, whilst others are follow the harmony of palate, and use front/fine vowels instead.

PDF

___

ALTAYLI, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
ALTUN, H. O. (2015). “Arapça Alıntı Kelimelerin Kazak Türkçesine Uyarlanması”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 22: 167- 201.
ARAT, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARAT, R. R. (2006). Edip Ahmed B. Mahmud Yükneki Atebetü’l-Hakâyık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ECKMANN, J. (1988). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ECKMANN, J. (1979). “Çağatayca”. Târîhî Türk Şiveleri. Ankara: Sevinç Matbaası: 225-262.
ERASLAN, K. (1970). “Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair”. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. XVIII: 113-124.
ERASLAN, K. vd. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
BAYNİYAZOV, A. – V. BAŞKAPAN (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
CİN, A. (2011). Türk Edebiyatının İlk Yûsuf ve Züleyhâ Hikâyesi Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’u. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÇELİKBAY A. (2006). “Yeni Uygur Türkçesindeki Ses Hadiselerine Art Zamanlı Bir Bakış”. Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. VIII/15: 107-129.
DİLEK, F. G. (2015). Güney Sibirya Altay Türkçesi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DUMAN, M. (2004). “Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bazı Metinlerdeki Dil Uyumuna Aykırı Örnekler Üzerine”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 32: 53-64.
EHMETYANOV, R. vd. (2014). Türkçe – Tatarca Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÜNER, T. (2018). Karayca Metinler (Çeviri-Metin-Dizin-Kelime ve Ek Analizi). Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
KARTALLIOĞLU, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KOCATÜRK, E. D. (2014). Kırgız Türkçesiyle Kutadgu Bilig: Kuttuu Bilim (Metin-AktarmaKavram Alanı). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
KOÇAK, M. (2019). Karay Türkçesi Ağızlarının Karşılaştırmalı Söz Varlığı (Kırım, HaliçLutsk, Trakay). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KÜÇÜK, M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kuran Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
NECİPOVİÇ, E. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (çev. İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÖZŞAHİN, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÖZTÜRK, A. (2015). “Karaycadaki Alıntı Kelimeler”. Gazi Türkiyat Bahar 2015/16: 143- 165.
ÖZTÜRK, R. (2007). “Özbek Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları: 291-354.
PEKACAR, Ç. (2006). “Kumuk Türkçesine Arapça ve Farsçadan Geçen Kelimelerdeki Ses Olayları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 19: 53-71.
SARIKAYA, Y. (2005). “Türkmen Türkçesindeki Arapça Alıntı Kelimelerde Görülen Ünlü İncelme ve Kalınlaşmaları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 19: 63-80.
SEZER, S. (1999). Başkurt Türkçesindeki Arapça ve Farsça Unsurlar. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
ŞEN, M. (2007). “Tarihî Türk Şivelerinde Ek Uyumsuzluğu Var mı?”. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II (24-29 Eylül 2000). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1695-1733.
PEKACAR, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TAVKUL, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEKİN, T. vd. (1995). Türkmence – Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları.
TOPARLI, R. – M. ARGUNŞAH (2008). Mu῾īnü’l-Mürid. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÜŞENMEZ, E. vd. (2016). Özbekçe Türkçe Sözlük. İstanbul.
YILDIRIM, F. (2014). Kâşgar ve Yarkend Ağzı Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
YILDIRIM, Ö. (2008). Kazak, Kırgız ve Tatar Türkçelerindeki Arapça – Farsça Kelimelerin Ses Değişimleri. Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).