Birgivî ve Şerhu’l-Ehâdîsi’l-Erbaʻīn Adlı Eseri Bağlamında Hadis Şerh Metodu

Osmanlı Devleti’nin en güçlü olduğu Kanûnî döneminde Balıkesir’de doğan Birgivî, ilk eğitimini babası Pir Alî’den tahsil ettikten sonra İstanbul’a giderek Ahîzâde Mehmed Efendi (ö. 974/1563-4) ve Kızıl Molla lakabıyla tanınan Kazasker Abdurrahmân Efendi’nin de (ö. 983/1575) aralarında bulunduğu ulemadan istifade etmiştir. O, kısa süren memurluk hayatının ardından Birgi’ye dönmüş ve burada eğitim-öğretim çalışmalarına başlamıştır. Problem gördüğü herhangi bir noktada sözünü esirgemeyen ve hangi makama sahip olursa olsun kişileri eleştirebilen Birgivî, hadis, Arapça, fıkıh gibi ilimlerde eserler yazmıştır. Bunlar arasında insanları ibadet noktasında bidʻatlerden uzak tutmak ve onları Kur’an ve Sünnet’e çağırmak amacıyla yazdığı Şerhu’l-ehâdîsi’l-erbaʻîn isimli çalışmasının özel bir önemi bulunmaktadır. Eserin herhangi bir medresede okunduğuna dair kaynaklarda bir bilgi verilmemekle birlikte, onun Birgivî tarafından talebelerine okutulduğu söylenebilir. Bu çalışmada eserin hadis şerh metodu tahlil edilmiştir. Şârih tarafından eserdeki her bir hadis rivâyet, lügat, iʻrâb, belâgat, şerh, tefrîʻ, suâl ve fâide noktasından değerlendirilmiş ve izah edilmiştir. Kitap incelendiğinde yapılan izahlarda kitabın fıkhî yönünün ağır bastığı görülecektir. Bahis konusu olan esere Birgivî tarafından başlanılmış ancak eser onun erken vefatı sebebiyle tamamlanamamıştır. Geri kalan otuz üç hadis ise Akkirmânî tarafından şerh edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Şerh, Birgivî, Şerhu’l-ehâdîsi’l-erbaʻîn, Akkirmânî

Birgewī and Hadith Commentary Method in His Study Sharh Al-Ahādīs Al-Arbaīn

Birgewī, who was born in Balikesir during the time of Kanūnī, the most powerful of the Ottoman Empire, went to Istanbul after he had collected his first education from his father Pir Alī, and studied from scholar including Ahīzāde Mehmed Efendi (d. 974/1563-4) and Kazasker Abdurrahman Efendi, known for his nickname as the Red Molla (d. 983/1575). He started his educational studies at Birgi after his short life in civil service. Birgevī, who does not refrain from any point in the problem, has been able to criticize the person who has the authority.

Keywords:

Hadith, Birgewī, Commentary, Sharh al-ahādīs al-arbaīn, Akkirmānī,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şu’ayb el-Arnaut ve Âdil Mürşid, 50 Cilt., Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 1995/1416.
Alî b. Balabân el-Fârisî, el-İhsân fi takrîbi İbn Hibbân, Thk. Şuayp el-Arnavut, 18 Cilt., Beyrut 1988.
Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, 3. Baskı., İFAV Yayınları, İstanbul 2009.
Bağdadlı İsmâîl Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn esmâi’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, 2 Cilt., Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Barçın, Mustafa, “Ünlü Âlim İmam Birgivî”, Sebilürreşad, c. 14 sy. 329, Aralık 1961, 59-60.
Birgivî-Akkirmânî, Bürhânü'l-müttekîn, Trc. Mustafâ Cem’î, Yahyâ Efendi Matbaası, İstanbul 1290.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl, Sahîhu’l-Buhârî, Daru İbn Kesir, Dımaşk 2002/1423.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, 3 Cilt., Meral Yayınları, İstanbul 1972.
Cihan, Sadık, “Muhammed B. Pir Ali Birgivi ve “Risâle fi Usuli’l-Hadis”in Tercümesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sy. 2, Samsun 1987, s. 55-76.
Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyatı, 20. Baskı., İFAV Yayınları, İstanbul 2016.
Çakır, Mesut, Birgivî'nin Kitâbu'l-Îmân Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili, (Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2018.
Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Alî b. Ömer el-Bağdâdî, Sünen, Thk. Şuayb el-Arnaut ve diğerleri, 6 Cilt., Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 2004/1424.
Demircigil, Bayram, Birgivî’nin İslâm ve Osmanlı Hukukundaki Yeri ve Ferâiz İsimli Risalesinin Edisyon Kritiği, (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2001.
Ebû Dâvud, Süleymân b. Eşʻas es-Sicistânî, Sünen, Thk. Muhammed Avvâme, 5 Cilt., Müessetü’r-Reyyân, Beyrût 1998/1419.
Ebu’l-Leys es-Semerkandî, Tenbîhu’l-gâfilîn, es-Seyyid el-Arabî, Mektebetü’l-Eymân, Kâhire 1998.
Efendioğlu, Mehmet, “Şerh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 38, TDV Yayınları, Ankara 2010, ss. 559-60.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâu ’Ulûmi’d-Dîn, Dâru İbn Hazm, Beyrût 2005/1426.
Hâkim, Ebû Abdullah İbnu’l-Beyyiʻ Muhammed, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ, 5 Cilt., 2. Baskı., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 2002.
İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed el-Absî, Musannef, Thk. Muhammed b. Abdullah el-Cumʻa ve Muhammed b. İbrahim, 16 Cilt., Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd 2004/1425.
İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed el-Absî, Musannef, Thk. Muhammed Avvâme, 26 Cilt., Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, Cidde 2006/1427.
İbn Huzeyme, Muhammed b. İshak en-Nîsâbûrî, Sahîhu İbn Huzeyme, Thk. Muhammed Mustafa el-Aʻzami., 4 Cilt., Beyrut 1980.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî., 2 Cilt., Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Kâhire 1975/1395.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî, Lisânu’l-Arab, 7 Cilt., Daru’l-Mearif, Beyrut ts.
İbn Receb, Câmiu’l-Ulûm ve’l-Hikem fî Şerhi Hamsîne Hadîsen min Cevâmii’l-Kelim, Thk. Şuayb el-Arnaût ve İbrâhîm Bâcis, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 1999/1419.
İbnu’s-Salâh, Ulûmu’l-hadîs, Thk. Nureddîn Itr, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1984/1404.
İbrahim Peçevi Peçuylu, Târîhi Peçevî, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1283.
Kandemir, Mehmet Yaşar, “Kırk Hadis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 25, TDV Yayınları, Ankara 2002, ss. 467-70.
Karacabey, Salih, Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri ve Şerh Metodu, (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 1990.
Karahan, Abülkadir, İslam-Türk Edebiyatında Kırk Hadis, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
Kâtip Çelebî, Keşfu’z-zünûn an esâmi’l-kütübi ve’l-funûn, 2 Cilt., Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrût ts.
Kaylı, Ahmet, A Critical Study Of Birgivi Mehmed Efendi’s (d. 981/1573) Works and Their Dissemination in Manuscript Form, (Doktora Tezi), Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.
Kencik, Ali Rıza, Cemâleddîn Aksarâyî ve Ona Nispet Edilen Erbaʻûne Hadîsen Adlı Eserin Tahkiki, (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2009.
Kirmânî Şemseddîn Muhammed b. Yûsuf, el-Kevâkibu’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, 25 Cilt., 2. Baskı., Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrût 1981/1401.
Koca, Suat, “İbn Melek’in Mebâriku’l-Ezhâr Şerhu Meşâriki’l-Envâr’ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Şerh Literatüründeki Yeri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 53 sy. 1, Ankara 2012, ss. 1-33.
Kufralı, Kasım, “Birgivi”, İslam Ansiklopedisi, c. 2, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1979, ss. 634-5.
Kufralı, Kasım, “Birgewī”, The Encylopedia of İslam, Ed. H.A.R. Gibb – J.H. Kramers – E. Levı-Provençal – J. Schacht, Second Edition, s. 1, E. J. Brill, Leiden 1986, ss. 1235.
Lekesiz, Mustafa Hulusi, XVI. Yüzyıl Osmanlı Düzenindeki Değişimin Tasfiyeci (Püritansit) Bir Eleştirisi: Birgivî Mehmed Efendi ve Fikirleri, (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1997.
Martı, Huriye, Birgivî Mehmed Efendi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011.
Mergînânî, Burhânüddîn (Burhânu’ş-şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî, el-Muhîtu’l-bürhânî fi fıkhi’l-Hanefî, Thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî, 9 Cilt., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 2004/1424.
Müslim b. Haccâc, Sahihu Müslim, Thc. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî, Dâru’t-Taybe, Riyâd 2006/1427.
Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Alî b. Şuayb, Sünen, Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, Riyâd ts.
Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, el-Erbaûne’n-Nebeviyye ve Tetimmetuhâ, Nşr. Ömer Abdülcebbâr, Mektebetü’l-İktisâd, Mekke 2009.
Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc fî Şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc, Müessesetü Kurtuba, Beyrût 1994/1414.
Nevʻîzâde Atâullah Efendi Atai, Zeyl-i Şekāik, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1268.
Ömer Rızâ Kehhâle, Mu’cemu’l-müellifîn, Mektebetü’l-Müsennâ, Beyrût 1957.
Pakalın, Mehmet Zeki, “Kassam-ı Askeri”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1983.
Şemseddîn Sâmî, “Birgivî”, Kâmûsu’l-aʻlâm, c. 2, Mihran Matbaası, İstanbul 1306, ss. 1284.
Şensoy, Sedat, “Şerh ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 38, TDV Yayınları, Ankara 2010, ss. 555-9.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-Muʻcemu’l-evsat, Thk. Târık b. Avdullah ve Abdülmuhsin b. İbrâhîm, 10 Cilt., Dâru’l-Harameyn, Kâhire 1995/1415.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-Muʻcemu’l-kebîr, Thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, 25 Cilt., Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrût ts.
Tirmizî, Muhammed b. Îsâ, Sünen, Thk. Ahmed Muhammed Şâkir, 5 Cilt., 2. Baskı., Mustafâ el-Bâbi’l-Halebî, Kâhire 1968/1388.
Türcan, Zişan, “Anadolu’da Hadis Şerhçiliği”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Darul’l-Hadisler Sempozyumu, (Çankırı, 30 Nisan-1 Mayıs 2011). Ed. İrfan Düzenli, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun 2011, ss. 339-351.
Türcan, Zişan, Hadis Literatüründe Şerh Geleneği ve Özellikleri, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008.
Türkmen, Ömür, İmam Birgivi ve Risâle fî Ahvâl-i Etfâli’l-Müslimîn Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahrici, (Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa 1995.
Varlık, Nükhet, “Taûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 40, TDV Yayınları, Ankara 2011, ss. 175-7.
Yüksel, Emrullah, “Birgivi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 6, TDV Yayınları, Ankara 1992, ss. 191-4.
Yüksel, Emrullah, “Mehmet Birgivi”, Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, sy. 2, Erzurum 1977, ss. 175-85.
Zebîdî, Murtazâ, Tâcu’l-Arûs, Thk. Hüseyn Kassâr, 40 Cilt., et-Türasü’l-Arabî, Küveyt 1969/1369.