Nöroteolojik Açıdan Kesb Nazariyesi (Benjamin Libet Deneyi Çerçevesinde)

Din-bilim ilişkisi tarihsel süreçte olduğu gibi günümüzde de tartışılmaya devam etmektedir. Hristiyan Avrupa’sında ortaya çıkan tartışmaların İslam dünyasını da etkilediği bir vakıadır. İslam kelamcıları, İslam dini ile bilim arasında bir çatışmanın olmadığı genel kabulüyle hareket ederler. Özellikle bu noktada kelamın vesâil alanı, metafiziğin desteklendiği alan olarak kabul görmektedir. Modern dönemde vesâil alanında önemli bilimsel çalışmaların olduğu görülmektedir bunlardan biri de Nöroteolojidir. Nöroteoloji, davranışı nöral (sinirsel) temelde inceleyip açıklamaya çalışan bilim dalıdır. Bu noktada özellikle dindarlığın nörolojik temelleri ve evrimsel işlevi hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada kelamın en önemli tartışma konularından biri olan kesb nazariyesi, Nöroteolojik açıdan Benjamin libet deneyiyle değerlendirilmektedir. Deney sonuçları yayınlandığında o güne kadar felsefe ve bilim dünyasında tartışılagelen insanın irade özgürlüğü meselesine yeni bir tartışma zemini hazırlamıştır. Özellikle Eş’ârî’nin kesb anlayışının da ciddi tartışmalara sebebiyet verdiği bilinmektedir. Allah’ın mutlaklığı açısından ele alınan bu düşünce, insan özgürlüğü ve sorumluluğunu ortadan kaldırır düşüncesiyle eleştirilmiştir. Ancak Benjamin libet deneyinin, Eş’ârî’nin kesb anlayışına uygun veriler içermesi dikkat çeken bir husus olarak göze çarpmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Nöroteoloji, Eş’ârî, Kesb, Benjamin Libet Deneyi

PDF

___

Adnan Bülent Baloğlu, “Din mi Bilim mi İkilemin Çözülüşü”, D.E.U İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2003).,
Fatih Özkan, “Modern Dönemde Din-Bilim İlişkisi”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2015).
Mehmet Malkoç, “Bilim ve Din Arasındaki İlişki nedir?” Kader, 15/3, (2017)
Ali Coşkun, “Din, Bilim Ve Felsefe İlişkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18/1(2016).
Şaban Ali Düzgün, “Din-Bilim İlişkisinde Modeller Ve Ortak Kavramlar”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 4 /1 (2006).Palmyre Oomen, “Neurotheology.” J. Wentzel Vredevan Huyssteen (Der.), Encyclopedia of Science and Religion (2. Baskı) içinde, (New York: Macmilan, 2003).
Enis Doko, Çağdaş, “Nörobilim ve Dini Tecrübe: Nöroteolojik Tezler Bir Zihinsel Durum Olan Tanrı İnancını Yanlışlayabilir mi?” Yapay Zeka Ve Zihin Felsefesi Dergisi, 1/2(2018).
Paul Cooke, Mirari Elcoro, ‘’ Neurotheology: Neuroscience of the Soul’’, Journal of Young Investigators, 25(3), (2013).
Andrew Newberg, Principles of Neurotheology (Ashgate Publishing Company, 2010).
Rağıb el-İsfahânî, Mufradêtu Elfâzi’l-Ku’rân, tah. Safvan Adnan Davudî (Beyrtu: Dâru’s-Sêmiyye, 2009).
Seyyid Şerif Cürcânî, Kitâbu’t-Ta’rifât ( Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1985), 19.
Yusuf Şevki Yavuz, “Kesb” Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2002) 25.
Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emir Ali Menha, (Beyrut: Daru’l-Ma’rife 1993), 1:102.
Osman Aydınlı, “Dırar B. Amr Ve Mu'tezile'nin Teşekkül Sürecindeki Yeri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39(1999).
Ebu Hanife, el-Fıkhu’l-Ekber, trc. Mustafa öz ( İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri İçinde), (İstanbul: İFAV Yayınları, 2016).
Tevfik Yücedoğru, İbn Küllab ve Küllâbiyye Mezhebi (Bursa: Emin Yayınları, 2015).
W. Montgomery Watt, “The Origin of the Islamic Doctrine of Acquisition” , The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 2, 1943.
Muhammed Abdulhayy, “Eş’arilik”, çev. Ahmet Ünal, İslam Düşünce Tarihi, haz. Mian Muhammed Şerif 1. Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
Seyithan CAN, İslam Kelamı’nda Kudret-Fiil İlişkisi. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2018.
Ebu’l-Hasen el-Eş’ârî, Kitâbu’l-Luma’ fi’r-Reddi ala ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida’, nşr. Richard J.McCarthy, (Beyrut, 1953).
İbn Fûrek, Mücerredu-Makâlati’ş-Şeyh Ebi’l- Hasen el-Eş’ari, tah. Danyal Gimaret, (Beyrut, 1987).
Hüseyin Aydın, “Eş’arî’nin İrade, Kesb ve Yaratma Teorisi”, İslami İlimler Dergisi, 6 (2), 2011.
Caner Taslaman, Fıtrat Delilleri (İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2017),191.
Benjamin Libet ve ark., ‘’ Time of conscious intention to act in relation to onset of cerebral activity (readinesspotential). The unconscious initiation of a freely voluntary act.’’, Brain, 106,1983.
John-Dylan Haynes ve ark., ‘’ Tracking the Unconscious Generation of Free Decisions Using UItra-High Field fMRI’’, PLOS ONE, 6(6), 2011, 1-13.
Itzhak Fried ve ark., ‘’ Internally generated preactivation of single neurons in human medial frontal cortex predicts volition.’’, Neuron, 69(3), 2011.
Christoph Herrmann ve ark., “Analysis of a choice-reaction task yields a new interpretation of Libet's experiments ’’, International Journal of Psychophysiology, 67(2), 2008, 151-157.Patrick Haggard, “Human volition: towards a neuroscience of will’’, Nature Reviews; Neuroscience, 9(12), 2008, 934-946.