NÖROTEOLOJİİK AÇIDAN KESB NAZARİYESİ (BENJAMİN LİBET DENEYİ ÇERÇEVESİNDE)

Din-bilim ilişkisi tarihsel süreçte olduğu gibi günümüzde de tartışılmaya devam etmektedir. HristiyanAvrupa’sında ortaya çıkan tartışmaların İslam dünyasını da etkilediği bir vakıadır. İslam kelamcıları,İslam dini ile bilim arasında bir çatışmanın olmadığı genel kabulüyle hareket ederler. Özellikle bunoktada kelamın vesâil alanı, metafiziğin desteklendiği alan olarak kabul görmektedir. Moderndönemde vesâil alanında önemli bilimsel çalışmaların olduğu görülmektedir. Bunlardan biri deNöroteolojidir. Nöroteoloji, davranışı nöral (sinirsel) temelde inceleyip açıklamaya çalışan bilim dalıdır.Bu noktada özellikle dindarlığın nörolojik temelleri ve evrimsel işlevi hakkında önemli bilgilersunmaktadır.Bu çalışmada kelamın en önemli tartışma konularından biri olan kesb nazariyesi, Nöroteolojik açıdanBenjamin Libet deneyiyle değerlendirilmektedir. Deney sonuçları yayınlandığında o güne kadar felsefeve bilim dünyasında tartışılagelen insanın irade özgürlüğü meselesine yeni bir tartışma zeminihazırlamıştır. Kelam ilminde de Eş’ârî’nin kesb anlayışının insanın irade özgürlüğü açısından cidditartışmalara sebebiyet verdiği bilinmektedir. Bu bağlamda Eş’ârî’nin kesb anlayışının Benjamin Libetdeneyine uygun veriler içermesi, dikkat çeken bir husus olarak göze çarpmaktadır. Bu bağlamdaçalışmanın en önemli amaçlarından biri de fizik-metafizik ilişkisi bağlamında bilimsel verilerle birteoloji kurma imkânını tartışmaya açmaktır.

THE KASB THEORY FROM NEUROTHEOLOGIC POINT OF VIEW (ACCORDING TO BENJAMIN LIBET EXPERIMENT)

The relationship between religion and science continues to be discussed as it has been in the historical process. It is a case that the debates taken place in Christian Europe have affected the Islamic World. Islamic theologians act with the general assumption that there is no conflict between Islam and science. Especially at this point, the wasāʼil field of kalam is accepted as the field in which metaphysics is supported. It is seen that there are significant scientific studies in the field of wasāʼil in the modern era. One of them is Neurotheology. Neurotheology is a science that examines and explains behavior on a neural basis. Especially, it provides essential information about the neurological foundations of religiosity and its evolutionary function. In this study, the kasb theory has been evaluated with relation to the Benjamin Libet experiment in terms of Neurotheology. The kasb theory is one of the most important discussion topics of Kalam. When the results of this experiment were published, it prepared new grounds for discussion on the issue of free will, which has been discussed in the world of philosophy and science. It is known that kasb theory of Ash‘arī causes serious discussions. According to the kasb theory, Allah is the absolute creator. In this case, human is not the creator of his own actions. This theory has been criticized for eliminating human freedom and responsibility. The fact that the Benjamin Libet experiment contains data consistent with the kasb theory of Ash‘arī is noteworthy.

PDF

___

Newberg, Andrew. Principles of Neurotheology. England: Ashgate Publishing Company, 2010.
Aydın, Hüseyin. ‚Eş’arî’nin İrade, Kesb ve Yaratma Teorisi‛. İslami İlimler Dergisi 6/2 (2011): 71-100.
Aydınlı, Osman. ‚Dırar b. Amr ve Mu'tezile'nin Teşekkül Sürecindeki Yeri‛. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (1999): 662-689.
Baloğlu, Adnan Bülent. ‚Din mi Bilim mi İkilemin Çözülüşü‛. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2003): 21-52.
Benjamin Libet vd.. ‚Time of conscious intention to act in relation to onset of cerebral activity (Readiness-Potential)’’. Brain 106 (1983): 623-642.
Can, Seyithan. İnsan Özgürlüğü ve Sorumluluğu Bağlamında Kudret-Fiil İlişkisi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2019.
Celal, Muhammed Musa. Neşe’tü’l-Eş’arîyye ve Tetavvuruha. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’lLübnanî, 1982.
Christoph Herrmann vd.. ‚Analysis of a choice-reaction task yields a new interpretation of Libet's experiments’’. International Journal of Psychophysiology 67/2 (2008): 151-157.
Coşkun, Ali. ‚Din, Bilim ve Felsefe İlişkileri‛. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 18/1 (2016): 213-229.
Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbu’t-Ta’rifât. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1985.
Doko, Enis. ‚Nörobilim ve Dini Tecrübe: Nöroteolojik Tezler Bir Zihinsel Durum Olan Tanrı İnancını Yanlışlayabilir mi?‛. Metazihin 1/2 (2018): 212.
Düzgün, Şaban Ali. ‚Din-Bilim İlişkisinde Modeller ve Ortak Kavramlar‛. Kelam Araştırmaları Dergisi 4/1 (2006): 51-62.
Ebu Hanife. el-Fıkhu’l-Ekber. çev. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
Ebu’l-Hasen el-Eş’ârî. Kitâbu’l-Luma’ fi’r-Reddi ala ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida’. nşr. Richard J.McCarthy. Beyrut: el-Matbaatu’l-Kâsulikiyye, 1953.
el-İsfahânî, Rağıb. Mufradêtu Elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Davudî. Beyrut: Dâru’s-Sêmiyye, 2009.
Itzhak Fried vd.. ‘’Internally generated preactivation of single neurons in human medial frontal cortex predicts volition’’. Neuron 69/3 (2011): 548-562.
İbn Fûrek. Mücerredu-Makâlati’ş-Şeyh Ebi’l- Hasen el-Eş’ari. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Meşrik,1987.
John & Dylan Haynes. ‘’Tracking the Unconscious Generation of Free Decisions Using UItra-High Field fMRI’’. Plosone 6/6 (2011): 1-13.
Malkoç, Mehmet. ‚Bilim ve Din Arasındaki İlişki nedir?‛. Kader 15/3 (2017): 743- 752.
Muhammed Abdulhayy. ‚Eş’arilik‛. çev. Ahmet Ünal. İslam Düşünce Tarihi. ed. Mian Muhammed Şerif. 1 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
Özkan, Fatih. ‚Modern Dönemde Din-Bilim İlişkisi‛. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2015): 55-67.
Palmyre Oomen. ‚Neurotheology.‛ Encyclopedia of Science and Religion. ed. J. Wentzel Vredevan Huyssteen. New York: Macmilan, 2003.
Patrick Haggard. ‚Human volition: towards a neuroscience of will’’. Nature Reviews; Neuroscience 9/12 (2008): 934-946.
Paul Cooke - Mirari Elcoro. ‘’Neurotheology: Neuroscience of the Soul’’. Journal of Young Investigators 25/3 (2013): 1-6.
Şehristânî. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Emir Ali Menha. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife 1993. Taslaman, Caner. Fıtrat Delilleri. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2017.
W. Montgomery Watt. ‚The Origin of the Islamic Doctrine of Acquisition‛. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2 (1943): 234-247.
W. R. Klemm. ‚Free will debates: Simple experiments are not so simple‛. Advances in Cognitive Psychology 6 (2010): 47.
Wolfson. Kelâm Felsefeleri. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001. Yavuz, Yusuf Şevki. ‚Kesb‛. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002), 25/ 304.
Yücedoğru, Tevfik. İbn Küllab ve Küllâbiyye Mezhebi. Bursa: Emin Yayınları, 2015.