Savaş Tarihine Yön Veren Silah: Türk Kompozit Yayı ve Tamamlayıcı Unsurları

Yaylar, basit ve kompozit olmak üzere ikiye ayrılır. Ancak kendi içerisinde farklı alt tiplere de ayrılabilmekteydiler. Kompozit yayları basit yaylardan ayıran en temel özellik, üretim aşamasında ahşap haricinde farklı malzemelerin de kullanılmış olmasıdır. Makalemizin konusunu oluşturan Türk yayı ise kompozit yapıdadır. Üretim aşamasında kullanılan farklı malzemeler sayesinde yayın dayanıklılığı artmış ve uzun yıllar yapısı bozulmadan ilk günkü gibi kullanım görmüştür. Hatta bu özelliği sayesinde babadan oğula miras kaldığını da söyleyebiliriz. Türk kompozit yayı refleks olarak kurulur. Yani yay sabit yönünün aksine terse doğru kurulmaktaydı. Refleks oluşu yayın gücünü arttırmış, bu sayede oklar uzak mesafelere ulaşmıştır. Yayların mermisi işlevinde olan okların yapımı da oldukça meşakkatliydi. Çünkü düzgün üretilmeyen okun hızı ve yönü istenilen düzeyde olamazdı. Oklar birden fazla bölüme ayrılmakta olup esas vurucu kısımları temren, soya bölümüdür. Temren ve soya kullanıldıkları malzemeye göre ayrılmalarının yanında ek olarak farklı tipolojilerde de üretilmiştir. Yay kullanımı için yardımcı ekipmanlar olan zihgir ve ok sadağı okçulukta bulunmak zorundaydı. Zihgirler, ok kirişinin sağ başparmağa vereceği hasarı önleyen başparmak yüzükleridir. Sadaklar ise daha çok organik malzemeden üretilen yapısıyla okların taşınması görevini üstlenen yardımcı ekipmandır.

Anahtar Kelimeler:

Okçuluk, Türk Kompozit Yayı, Temren, Zihgir, Sadak

A Weapon That Shaped the History of War: Turkish Composite Bow and Complementary Elements

Bows are classified into two groups: basic and composite. However, these groups may also be sub-grouped in different types. The most important feature that distinguished composite bows from basic bows was that different materials other than wood were also used for the production of composite bows. Turkish bows analysed under this article are of a composite type. Thanks to the different materials used at the stage of production, these bows were more durable and it was possible to use them for many years without any deformation just like the first day. One could say that these bows are inherited from father to son because of this feature. A Turkish composite bow is strung reflexively. In other words, the bow was strung contrary to the fixed direction. This reflexivity made the bow stronger and so it was possible to shoot the arrows to a long distance. It was troublesome to make arrows serving as a bullet for a bow. This was because an arrow that was not made properly would not be fast enough and properly guided. An arrow is divided into more than one part with the arrowhead being the most important one. An arrowhead is divided by the material used for the production and, also there are different typologies. Thumb rings and quivers, the auxiliary tools to use a bow, were essential for archery. A thumb ring was used to prevent the bowstring from damaging the right thumb and, a quiver was auxiliary equipment made of organic materials to hold the arrows.

Keywords:

Archery, Turkish Composite Bow, Arrowhead, Thumb Ring, Quiver,

PDF

___

[1] Aksoy, Yaşar Metin (2017), ‘‘Türk Yayı ve Yapımı’’, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, Kocaeli (24-27 Mayıs 2017 Kocaeli), Kocaeli.
[2] Altınsağan, Erol; Gerengi, Ali vd. (2015), ‘‘Eskişehir Karacahisar Kalesi Kazısında Bulunan ve Form Veren Ok Uçları Üzerine Tipoloji Denemesi’’, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 13, Haziran. (1-15).
[3] Aygör, Erkan (2017), ‘‘Konya Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Ok Uçlarının Değerlendirilmesi’’, Masrop-E Dergi, Sayı 16, Nisan. (7-24).
[4] Bir, Atilla; Kaçar, Mustafa vd. (2006), ‘‘Türk Menzil Okçuluğu, Yay ve Okları’’, Osmanlı Bilimi Araştırmalar Dergisi, Sayı 1, Aralık. (39-67).
[5] Boit, Bernard A (1991), Technical Refinements of The Turkish Composite Bow During The Crusading Era, Ohia State University, Ohio. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
[6] Boardman, John (2003), Siyah Figürlü Atina Vazoları, (Gürkan Ergin, Çev.), Homer Kitabevi, İstanbul.
[7] Bozdemir, Mevlut (1982), Türk Ordusunun Tarihsel Kaynakları, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara.
[8] Childe, Gordon (1957), The Dawn of European Civilization, Routlegde Publishing, London.
[9] Çerezci, Jale Özlem Oktay (2017), ‘‘Göktürk Devri Ok Uçları’’, Masrop-E Dergi, Sayı 6, Nisan. (25-44).
[10] Çoban, Recep Efe (2017), ‘‘Birleşik Yayın Ortaya Çıkışı Üzerine Notlar’’, İtil Suwi Aka Turur, E.Ü TDAE Türk Tarihi Anabilim Dalı 25. Yıl Armağanı, İzmir. (103-123).
[11] Durmuş, İlhami (2019), ‘‘Eski Türk Savaş Araç-Gereç ve Taktiği’’, Selçuklu Medeniyeti Araştırma Dergisi, Sayı 4, Aralık. (49-70).
[12] Emeneav, Murray (1953), ‘‘The Composite Bow in India’’, Proceedings of The American Philosophical Society, Sayı 1, Şubat. (77-87).
[13] Faris, Nabih Amin ve Elmer, Robert Potter (1945), Arab Archery, Princeton Publishing, Princeton.
[14] Gülensoy, Tuncer (2011), M.Ö. 4500- M.S. XIII. Yüzyıllar Arasında Barbar Türkler, Akçağ Yayınları, Ankara.
[15] Gündüz, Gökhan; Özden, Seray vd. (2010), ‘‘Türkler’de Ahşap Ok Yapımı’’, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Sayı 17, Mart. (111-122).
[16] https://www.cngcoins.com/Coin.aspx?CoinID=170241
[17] http://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=198
[18] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arrowhead_for_an_Incendiary_Arrow_MET_sfsb29.158.637s4.jpg
[19] https://travel.allwomenstalk.com/places-to-see-prehistoric-cave-paintings/
[20] https://www.worldhistory.org/image/15068/golden-plated-gorytos-quiver/
[21] https://www.arabnews.com/node/1324826/artculture?fbclid=IwAR1BMWsqe53HCc10SQl4wFax8tDXR8RlRIzWoyOwJLxqtPfEeee4WLz9Yl8
[22] https://www.worldhistory.org/image/15068/golden-plated-gorytos-quiver/
[23] İbn Bibi (1956), El-Evamirü-l-Alaiyye Fi’l-Umuri’l-Ala’iyye, (Adnan Sadık Erzi, Haz.), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
[24] Kalkan, Mustafa (1995), Orta Asya Türk Devletlerinde Ordu ve Savaş Stratejileri, Kaynak Yayınları, İzmir.
[25] Kafesoğlu, İbrahim (1989), Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, Ankara.
[26] Karaman, Mutlu (2014), İslamiyet Öncesi Türk Savaş Donanımı ve Temel Savaş Aletleri, Trakya Üniversitesi, Edirne. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
[27] Kaşgarlı Mahmud (2007), Divanü Lügati’t-Türk, (Seçkin Erdi-Serap Tuğba Yurtsever, Çev.), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
[28] Kegan, John (1995), Savaş Sanatı, (Füsun Doruker, Çev.), Gençlik Yayınları, İstanbul.
[29] Klopsteg, Paul E. (1987), Turkish Archery and The Composite Bow, Simon Archery Foundation, Great Britain.
[30] Koppedrayer, Kay (2002), Kay’s Thumbring Book, Blue Varse, Ontario.
[31] Küçük, Mehmet Alparslan (2018), ‘‘İslam Öncesinden Sonrasına Türk Geleneğinde Bir Yaşam Stili: Okçuluk’’, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 1, Haziran. (178-191).
[32] Loades, Mike (2016), The Composite Bow, Osprey Publishing, Great Britain.
[33] Metin, Tülay (2014), ‘‘Selçuklularda Okçuluğa Genel Bir Bakış’’, Tarih Okulu Dergisi, Sayı 17, Mart. (131-153).
[34] Mustafa Kani Bey (2010), Telhis-i Resailat-ı Rumal, (Kemal Yavuz-Mehmed Canatar, Haz.), İstanbul Fethi Cemiyeti, İstanbul.
[35] Müdürlüğü, Orman Genel (2015), Ormanlarımızda Yayılış Gösteren Asli Ağaç Türleri, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
[36] Ögel, Bahaeddin (2010), Türk Mitolojisi I, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
[37] Ölmez, Filiz Nurhan ve Özdamar, Halit (2017), ‘‘Bir Yüzüğün Öyküsü: Zihgir’’, İdil ve Sanat Dergisi, Sayı 33, Haziran. (1555-1579).
[38] Öngel, Hasan Basri (2001), ‘‘Gelişim Süresinde Erken İç Asya Türk Okçuluğu’’, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 2, Haziran. (189-215).
[39] Özden, Seray; Gündüz, Gökhan vd. (2009), ‘‘Türkler’de Yay Yapımı ve Ağaç Kullanımı’’, Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi, Sayı 1, Haziran. (150-169).
[40] Özkafa, Fatih (2018), ‘‘Okçuluk ve Hat Sanatı’’, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmalar Dergisi, Sayı 3, Eylül. (1642-1672).
[41] Şekerci, Haldun ve Atalay, Mustafa (2019), ‘‘Türk Okçuluğunda Zihgir’in Yeri ve Seramik Malzemeyle Yeni Tasarımlar’’, XII Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi (25-27 Nisan 2019 Konya), Konya.
[42] Turan, Osman (1945), ‘‘Eski Türklerde Okun Hukuki Bir Sembol Olarak Kullanılması’’, Belleten, Sayı 35, Temmuz. (305-318).
[43] Tuzcuoğulları, Ömer Tarkan ve Serçemeli, Ceyhun (2019), ‘‘Okçuluk ile İlgili Hadisler ve İnanç Sistemi İçerisinde Okçuluğun Değerlendirilmesi’’ Sayı 53, Aralık. (7545-7548).
[44] Vasistha (2003), Vasistha’s Dhanurveda Sambita, (Purnima Ray, Çev.), JP. Publishing, Yokahama.
[45] Yavaş, Alptekin; Gökalp, Zeliha Demirel vd. (2018), ‘‘Amorium Kazılarında Bulunan Bir Grup Okucu’’, Tüba-Ar Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, Sayı 23, Temmuz. (179-209).
[46] Yavaş, Alptekin (2020), Ortaçağ Temrenleri, Türk Bilimler Akademisi, Ankara.
[47] Yönal, Gamze ve Türkmen, Mutlu (2017), ‘‘Türk Kültür Yaşamında Okçuluk’’, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 55, Ekim. (523-533).
[48] Yücel, Ünsal (1999), Türk Okçuluğu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara.