Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki Şehirlerde Kıyas Bitki Su Tüketiminin (ET0) Zamansal Değişimi ve RDI (Reconnaissance Kuraklık İndeksi) Yöntemiyle Meteorolojik Kuraklık Analizi

Su kaynaklarının kısıtlı olduğu kurak ve yarı kurak bölgelerde kıyas bitki su tüketiminin zamansal değişiminin analizi oldukça önemlidir. Bu çalışmada Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki şehirlerde kıyas bitki su tüketiminin (ET0) zamansal değişimi ve RDI (Reconnaissance kuraklık indeksi) yöntemiyle meteorolojik kuraklık analizi gerçekleştirilmiştir. Şehirlerdeki kıyas bitki su tüketimi Penman-Monteith yöntemiyle tahmin edilmiş ve dört kıyas periyoda (k1, k2, k3 ve k4) ayrılmıştır. Dört kıyas periyoda göre kıyas bitki su tüketiminin zamansal değişimi parametrik Dickey-Fuller ve parametrik olmayan Mann Whitney U testleri ile analiz edilmiştir. Sonuç olarak kıyas bitki su tüketiminde zaman içinde önemli eğilimlerin olduğu saptanmış ve şehirlerdeki meteorolojik kuraklığı tahmin etmek için uygulanan RDI yöntemine göre bölgede genelde hafif kuraklığın egemen olduğunu ve önemli sayıda da orta ve şiddetli kuraklığın meydana geldiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Referans bitki su tüketimi, Penman-Monteith, Zamansal değişim, RDI (Keşif Kuraklık İndeksi)

-

Analysis of temporal variation of reference evapotranspiration (ET) is important in arid and semi-arid regions where water resources are limited. In this study, temporal variation of reference evapotranspiration (ET) and meteorological drought analysis through RDI (Reconnaissance Drought Index) method have been carried out in provinces of1. GirişGüneydoğu Anadolu Bölgesi, karasal iklimin görüldüğü bir bölgedir. En çok yağışın kış mevsiminde oluşmasıyla beraber bölgede geniş düzlüklerin bulunması tarım için büyük bir avantaj oluştururken, yaz kuraklığının şiddetli olması üretimi olumsuz etkilemektedir. Tarım arazileri oldukça geniş olmasına karşın kuraklık nedeniyle üzerinde durulması gereken en önemli konu sulamadır. Bölgede akarsuların taşıdığı ince balçıklı toprak olan ve Lös adı verilen çok verimli topraklar bulunmasına rağmen kuraklık nedeniyle yüksek verim elde edilememesi, suyun ne denli önemli olduğunu göstermektedir. Yüksek tarımsal potansiyele sahip olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi tarımı, kuraklıktan önemli ölçüde etkilendiği için beklenen verim arzu edilen seviyede gerçekleşmemektedir. Bölgedeki tarımsal, ekonomik ve sosyal faaliyetlerin sürdürülebilirliği ve arttırılması amacıyla 1997 yılında Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) faaliyete girmiştir. Tarımsal üretimin toprak, su ve iklim gibi en önemli doğal kaynaklarına sahip olan GAP bölgesi, tarımsal üretim alanlarının sulanması durumunda, Türkiye’nin tarımsal açıdan en zengin bölgesi olarak kabul edilen Akdeniz bölgesiyle eş kıymettedir. GAP’ın en büyük amacı, tarımda gerekli su miktarının sağlanabilmesidir. Küresel ısınma ve kuraklığın etkisi altında olan bölgede, tarımsal üretimden beklenen gelirin elde edilmesinde en önemli unsur olan gerekli suyun tahmini ve elde edilmesi önem kazanmıştır (EKODIALOG 2014). Kuraklık; bir bölgenin nem miktarındaki geçici dengesizliğin o bölgedeki su kıtlığı ile ilişkisi olarak tanımlanır. Kuraklığa etki eden en önemli etkenler yüksek sıcaklık, şiddetli rüzgâr, düşük nem ve normalden daha az meydana gelen yağış miktarıdır. Kuraklık; meteorolojik, tarımsal, hidrolojik ve sosyolojik olmak üzere dört ana grupta incelenmektedir. Yıllık yağışların mevsimlere göre dağılışındaki düzensizliğinin incelenmesine meteorolojik kuraklık, toprakta bitkinin ihtiyaç duyduğu miktarda suyun bulunmamasına tarımsal kuraklık, uzun süreli meteorolojik kuraklığın gerçekleşmesiyle, nehirler, yeraltı suları ve göllerin su seviyesindeki keskin düşüşlerin incelenmesi hidrolojik kuraklık, toplumun üretim ve tüketim faaliyetlerini etkileyen su eksikliği de sosyolojik kuraklık olarak açıklanmaktadır. Bahsedilen kuraklık tiplerinin meydana gelmesinde ana etken yağış eksikliğidir. Kuraklığın tarıma yansıttığı olumsuzluklar sulama yapılamaması ve tarımsal faaliyetlerde verimin azalması olarak nitelendirilebilir. Sonuç olarak ürün çeşitliliğinde ve miktarında azalma meydana gelmektedir (Agnew 1990; Agnew & Warren 1996). Sulama projelerinin gerçekçi bir şekilde hazırlanabilmesi için yetiştirilmesi planlanan bitkilerin ihtiyaç duydukları aylık ya da daha kısa dönemlere ilişkin su miktarının bilinmesi gerekmektedir. Sulama suyu ihtiyacının hesaplanmasında asıl amaç, bitki su tüketiminin belirlenmesidir. Bitki su ihtiyacı da iki kısımdan oluşur. Bunlar, bitkilerin besin maddelerini taşımak için kullandıkları su ve toprak yüzeyinden buharlaşmadır. Bitkinin düzgün bir gelişim göstermesi için evapotranspirasyon (bitki

Keywords:

Southeastern Anatolia Region; Reference evapotranspiration (ET0); Penman-Monteith; Temporal variation,

PDF

___

Agnew C T (1990) Spatial aspects of drought in the Sahel. Journal of Arid Environments 18: 279-293
Agnew C T & Warren A (1996) A framework for tackling drought and degradation: Journal of Arid Environments 33: 309-320
Allen R G, Pereira L S, Raes D & Smith M (1998) Crop Evapotranspiration. (Guidelines for computing crop water requirements), FAO Irrigation and Drainage Paper No. 56
Anderson T W & Darling D A (1952) Asymptotic theory of certain “goodness-of-fit” criteria based on stochastic processes Annals of Mathematical Statistics 23: 193– 212
Anlı A S, Polat H E & Semiz G D (2011) Kırşehir ilinin kuraklığının analizi ve sulak alanlara etkisi. II. Türkiye Sulak Alanlar Kongresi. Bildiriler 22-24 Haziran, Kırşehir, s. 79-85
Dickey D A & Fuller W A (1979) Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root. Journal of the American Statistical Association 74: 427–431
EKODIALOG(2014)Ekodialog.http://www.ekodialog. com/Turkiye_ekonomi/guney_dogu_anadolu.html (Erişim tarihi: 23.01.2014)
Enders W (1995) Applied Econometric Time Series, John Wiley and Sons, UK
FAO (2013) Database & Software CROPWAT 8. Natural Resources and Environment Department. http://www. fao.org (Erişim tarihi: 26.12.2013)
Güngör Y, Erözel A Z & Yıldırım O (2012) Sulama. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1592, Ders Kitabı: 544, Ankara
Koç A C & Güner Ü (2005) Mevcut sulama projelerinin FAO kriterleriyle yeniden değerlendirilmesi: Tavas Ovası örneği. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 9: 93-106
Nalbantis I & Tsakiris G (2009) Assessment of hydrological drought revisited: Water Resources Management 23(5): 881-897
Stephens M A (1974) EDF statistics for goodness of fit and some comparisons. Journal of the American Statistical Association 69: 730-737
Şimşek O, Mermer A, Yıldız H, Özaydın K A & Çakmak B (2007) AgroMetShell modeli kullanılarak Türkiye’de buğdayın verim tahmini. Tarım Bilimleri Dergisi 13(3): 299-307
Tabari H, Aeini A, Talaee H & Some’e S (2012) Spatial distribution and temporal variation of reference evapotranspiration in arid and semi-arid regions of Iran. Hydrological Processes 26: 500-512
Tsakiris G, Nalbantis I, Pangalou D, Tigkas D & Vangelis H (2006) Drought meteorological monitoring network design for the Reconnaissance Drought Index (RDI): Options Mediterraneennes, Series A, 80: 57-62
Ünlükara A, Yürekli K, Anlı A S & Örs İ (2010) Ankara ilinin aylık ve mevsimsel referans bitki su tüketimi değişiminin analizi. I. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi. Bildiriler 1-4 Haziran, Eskişehir. s. 16-23
Vangelis H, Tigkas D & Tsakiris G (2013) The effect of PET method on Reconnaissance Drought Index (RDI) calculation. Journal of Arid Environments 88: 130140
Yang Z, Liu Q & Cui B (2011) Spatial distribution and temporal variation of reference evapotranspiration during 1961–2006 in the Yellow River Basin, China. Hydrological Sciences Journal 56(6): 1015-1026
Ye X, Li X, Liu J, Xu, C Y & Ziang Q (2013) Variation of reference evapotranspiration and its contributing climatic factors in the Poyang Lake catchment, China. Hydrological Processes DOI: 10.1002/hyp.10117
Yürekli K, Anlı A S, Karahan G & Örs İ (2009) Karaman ili kuraklık gidişinin analizi. I. Ulusal Kuraklık ve Çölleşme Sempozyumu. Bildiriler 16–18 Haziran, Konya, s. 113-119
Zarch M A A, Malekinezhad H, Mobin M H, Dastorani M T & Kousari M R (2011) Drought monitoring by Reconnaissance Drought Index (RDI) in Iran. Water Resources Management 25: 3485-3504
Zhang X, Kang, S, Zhang L & Liu J (2010) Spatial variation of climatology monthly crop reference evapotranspiration and sensitivity coefficients in Shiyang river basin of northwest China. Agricultural Water Management 97: 1506-1516