TÜRKİYE'DE HETERODOKSİ TARTIŞMALARININ DÜŞÜNSEL VE TARİHSEL ARKA PLANI
Özet Heterodoks bir inanç topluluğu olarak Alevilik ve Alevi kimliği üzerine geçmişten günümüze bir- çok tartışmanın devam etmekte olduğunu görüyoruz. Siyasi ve tarihsel bağlamı içerisinde hete- rodoksluk ve ortodoksluk arasındaki ilişki nasıl gelişmiştir? Aleviliğin muhtevasını ve onun res- mi dini yapıyla ilişkisini nasıl tanımlayabiliriz? Osmanlı İmparatorluğu ile Türkiye Cumhuriyeti döneminde Aleviliğin konumuna dair nasıl bir algı mevcuttu? Bu sorulara kısa ve basit cevaplar verebilmek mümkün olmasa da makalenin içerisinde bu soruların yanıtları aranmaktadır. Bu ma- kale temelde Alevilerin, Osmanlı İmparatorluğundan günümüze uzanan süreçte devlet katında ve ortodoks Sünni bakış açısından nasıl algılandığını anlamaya çalışıyor. Bu uzun süreç içinde Alevi- liğe ilişkin yapılan tanımlama ve tartışma girişimleri kuşkusuz bu konuda önemli ipuçları sunuyor. Amacımız hem tarihsel bağlamına oturtarak bu girişimleri yorumlamak hem de Alevi kimliğine ilişkin yürütülen tartışmalardaki söylemlerin arka planını irdelemektir.
THE CONCEPTUAL AND HISTORICAL FRAMEWORK OF THE DEBATE ON HETERODOXY IN TURKEY
From past to present, there has been a great deal of controversy over Alevism as a heterodox belief system and the Alevi identity. How has the relation between heterodoxy and orthodoxy evolved in its historical and political context? How can we describe the contents of Alevism and its position vis-à-vis the official religious structure? How has the perception of Alevism differed from the Otto- man Empire to the Turkish Republic? However difficult it may be to answer these questions briefly and easily, this paper looks at the possible answers. The primary aim of this study is to explore the perception of Alevis by the state and orthodox Sunni Islam from the Ottoman era to the present. The various attempts to define and discuss Alevism over this long period of time no doubt give us significant clues on the issue. The present essay aims to interpret these attempts, situating them in their historical context, and examine the background of the discourses to be found in discussions about the Alevi identity.
___
- KAYNAKLAR Aktay, Yasin. Türk Dininin Sosyolojik İmkanı: İslam Protestanlığı ve Alevilik. 3. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. Alevilik Mezhebi Var mı? Sebilürreşad, sayı: 9, no. 203, Ağustos 1955, 203. Alevilik Propagandası Sebilürreşad, sayı: 11, no. 251, Ağustos 1957, 251. Alevilik Propagandası ve İslâmın Temellerine Taarruz, Sebilürreşad, sayı: 10, no. 247, Haziran 1957, 348. Atay, Tayfun. Din Hayattan Çıkar: Antropolojik Denemeler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004. Balcıoğlu, Tahir Harimi. Türk Tarihinde Mezhep Cereyanları. İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1940. Behar, Büşra Ersanlı. İktidar ve Tarih: Türkiyede Resmi Tarih Tezinin Oluşu- mu (1929-1937). 2. bs. İstanbul: Afa Yayınları, 1995. Birdoğan, Nejat. İttihat-Terakkinin Alevilik-Bektaşilik Araştırması (Baha Sait Bey). 2. bs. İstanbul: Berfin Yayınları, 1995. Birdoğan, Nejat. Anadolunun Gizli Kültürü, Alevilik. 3. bs. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2003. Bozarslan, Hamit. Alevism and the Myths of Research: The Need for a New Re- search Agenda, Turkeys Alevi Enigma, eds Paul J. White, Joost Jongerden (Leiden; Boston: Brill, 2003), 3-16 Bulut, Faik. Alisiz Alevilik. Ankara: Doruk Yayınları, 1997. Danişmend, İsmail Hami. Türkiyat Ve İslamiyat Tedkikleri Külliyatı: Fetva Mec- mualarına Göre İslam Fıkhının Milli Kıymeti. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 1956. Diyanet İşleri Başkanı Ali Bardakoğlunun Gazetelerin Ankara Temsilcileriyle 16.10.2003 Tarihinde Yaptığı Toplantının Konuşma Metni. http:// www. diyanet. gov.tr/ turkish/baciklama.asp?id=1065. Erdoğan, Fahrettin. 8 Milyonluk Alevi Türklerine Kızıl Komünist Damgasını Vu- ran Sebilürreşatçılara Cevap ve Bektaşilik. Ankara: Emek Yayınları, 1956. Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiyede Alevilik ve Bektaşilik. Ankara: Selçuk Yayınları, 1996. Fırat, M. Şerif. Doğu İlleri ve Varto Tarihi. İstanbul: Şaka Matbaası, 1948. Kaya, Ali. Alevilik ve Haksız Hücumlar. Ankara: Sanat Matbaası, 1965. Küçük, Hülya. Kurtuluş Savaşında Bektaşiler. İstanbul: Kitap Yayınları, 2003. Kürkçüoğlu, Kemal Edip. İmanda Birlik Vatanda Dirlik. Ankara: Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, 1955. Mardin, Şerif. Religion and secularism in Turkey. In Atatürk Founder of a Mo- dern State. ed. by Ali Kazancıgil and Ergun Özbudun. London: C. Hurst&Company, 1981. Massicard, Élise. Alevi Hareketinin Siyasallaşması. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007. Mélikof, Irène. Bektaşilik/ Kızılbaşlık: Tarihsel Bölünme Ve Sonuçları, T. Olson, E. Özdalga ve C. Raudvere, (der.), Alevi Kimliği, çev. Bilge Kurt Torun, Hayati Torun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999, ss. 3-11 Müslümanlıkta Beş Vakit Namaz: Müslümanlığın Temellerine Saldıran, Namazı İnkar Eden, Hazreti Aliye Allah Diyen, Alevilik Propagandası Yapan, Baştan Başa Şirk, Küfür ve Fitne Saçan Mâhut Esere Cevap, Sebilürreşad, sayı: 10, no. 250, Ağustos 1957, 389. Ocak, Ahmet Yaşar. Türkler, Türkiye Ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999. Okan, Murat. Türkiyede Alevilik: Antropolojik Bir Yaklaşım. Ankara: İmge Ya- yınları, 2004. Öztoprak, Halil. Kuranda Hikmet Tarihte Hakikat: Alevilerde Namaz. Ankara: Güzel İstanbul Matbaası, 1953. Ramazanoğlu, Mustafa. Hakiki Aleviler Müslümandır. İstanbul: Gümüş Yayınları, 1984. Şapolyo, Enver Behnan. Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Türkiye Yayın- ları, 1964. Tankut, Hasan Reşit. Nusayriler ve Nusayrilik Hakkında. Ankara: Ulus Basımevi, 1938. Türkmani, Kutbeddin. Alevilik: Doğuşu, Yayılışı ve Hususiyetleri. Ankara: Sakar- ya Basımevi, 1948. Vorhoff, Karın. Türkiyede Alevilik Ve Bektaşilikle İlgili Akademik Ve Gazetecilik Nitelikli Yayınlar, T. Olson, E. Özdalga ve C. Raudvere, (der.), Alevi Kimliği, çev. Bilge Kurt Torun, Hayati Torun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999, ss. 32-66 Yıldız, Ahmet. Ne Mutlu Türküm Diyebilene: Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Se- küler Sınırları (1919-1938). 2. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
- ISSN: 1303-1260
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Yayıncı: İstanbul Üniversitesi