DİNLE DOST DEVLET: ALİ FUAT BAŞGİL'E GÖRE LAİKLİK

Laikliği ve çoğunluğu Müslüman olan bir toplumda laikliğin imkânını bilimsel olarak inceleyen Ali Fuat Başgil (1893 1967), çok-partili dönemin en etkili düşünür ve hukukçularındandır. 1950lerde yayınlanan ve geniş kitlelerce okunan yazılarında, Cumhuriyet döneminde İslamın devlet güdü- münde olduğunu; din ve devletin birbirinden tamamen ayrılması gerektiğini savunmuştur. Din öz- gürlüğünün laiklik için merkezi önemini vurgulayan Başgil, bu özgürlüğün laik bir sistem içindeki sınırlarını da eserinde tartışmıştır. Başgilin, daha sonraki hükümetler ile günümüzün resmî din söylemlerini biçimlendirecek olan laiklik anlayışının inceleneceği bu makalede, bu anlayışın, din/ İslam dostu bir devlet ile devlet-dostu bir din/İslam arasındaki mutlu birliktelik hayaline dayandığı vurgulanmaktadır.

ISLAM-FRIENDLY STATE: SECULARISM ACCORDING TO ALİ FUAT BAŞGİL

Ali Fuat Başgil (1893 1967) is an eminent legal scholar in the multi-party period who scientifically studied secularism and its possibility in a majority-Muslim society. His writings on secularism, published and widely read in the early 1950s, criticized Islam s subordination to the state in the re- publican period and defended the total separation of religion from state for a true secularism. His writings discussed not only the freedom of religion but also the limits of this freedom in a secular state. This paper will analyze Başgil s formulation of secularism as a happy alliance between an Is- lam-friendly but secular state and a state-friendly Islam, which shaped later center-right discourses on secularism.

___

  • • Akyol, Taha (2002), “Liberalizm ve Milliyetçilik,” Tanıl Bora, der., Modern Türki- ye’de Siyasî Düşünce, Milliyetçilik, C. 4, İstanbul: İletişim, s. 740–2. • Azak, Umut (2010), Islam and Secularism in Turkey: Kemalism, Religion and the Nation State, Londra: I.B.Tauris. • Başer, Behice (2011), Ali Fuat Başgil’de Demokrasi ve Laiklik, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi. • Başgil, Ali Fuat (2007), Hâtıralar, 4. baskı, İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı. - (1998), Din ve Lâiklik, İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı. - (1990), Ali Fuat Başgil’in Hatıraları, 2nd ed. İstanbul: Boğaziçi. - (1960), İlmin Işığında Günün Meseleleri, İstanbul: Yağmur Yayınları - (1954), Din ve Lâiklik: Din Nedir? Din Hürriyeti ve Lâiklik Ne Demektir? İstanbul: Yağmur. - (1951), İrtica Yaygarası. İstanbul: Komünizme Karşı Mücadele Yayınları, 1951. - (1951), Bizim de diyeceklerimiz var, dostlar! İstanbul: Komünizme Karşı Mücadele Yayınları. - (1949), Gençlerle Baş Başa, İstanbul: Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. - (1949), Demokrasi ve Hürriyet, İstanbul: Hür fikirleri Yayma Cemiyeti. - (1948), Vatandaş Hürriyeti ve Bunun Teminatı, İstanbul: Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. - (1948), Türkçe Meselesi, İstanbul: Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. - (1948), Cihan Sulhu ve İnsan Hakları, [Y.y.]: Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. • Binark, İsmet (2000), “Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil, Bibliyografyadan Biyografiye.” Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil Bibliyografyası, der., Arif Aşçı, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, s. vıı-xxxıı. • Bora, Tanıl (1998), Türk Sağının Üç Hali: Milliyetçilik, Muhafazakârlık, İslâm- cılık. İstanbul: Birikim. • Demirbilek, Salih (2011), “Bir Cumhuriyet Aydını: Ali Fuad Başgil’in Gözüyle Türkçe Meselesi,” Samsun Sempozyumu’nda sunulan tebliğ. • Demirci, Aliyar (2005), “Ali Fuat Başgil”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Liberalizm, C. 7, der. Murat Yılmaz, İstanbul: İletişim, s. 282–299. • Gökalp, Mehmet (1963), Haksızlıklar Karşısında Susmayan Âlim: Ord. Prof. Ali Fuad Başgil. Hayatı, Şahsiyeti, Mücadeleleri. İstanbul: Santral. • Gözaydın, İştar (2009), Diyanet ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi, İstanbul: İletişim. • Hocaoğlu, Durmuş (1995), Laisizmden Millî Sekülarizme: Laiklik Sorununun Felsefi Çözümlemesi, Ankara: Selçuk Yayınları. • İrem, Nazım (1999), “Muhafazakâr Modernlik, ‘Diğer Batı’ ve Türkiye’de Bergson- culuk”, Toplum ve Bilim, 82 (Güz): 141-178. • Kuru, Ahmet T. (2006), “Reinterpretation of Secularism in Turkey: The Case of the Justice and Development Party,” The Emergence of a New Turkey: Democracy and the AK Parti, der. M. Hakan Yavuz, Salt Lake City: University of Utah Press, s. 136-159. • Mert, Nuray (2001), “Cumhuriyet Türkiye’sinde Lâiklik ve Karşı Lâikliğin Düşün- sel Boyutu,” Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Kemalizm, der. Ahmet İnsel, İstan- bul: İletişim, s. 197–209. - (2003), “Muhafazakârlık ve Laiklik,” Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Muhafazakârlık, C. 5, der. Ahmet İnsel, İstanbul: İletişim, s. 314–345. • Önder, Tuncay (2003), “Ali Fuad Başgil,” Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Muhafazakârlık, der. Ahmet Çiğdem, İstanbul: İletişim, s. 291–301. • Parla, Taha, ve Andrew Davison (2004), Corporatist Ideology in Kemalist Turkey: Progress or Order? New York: Syracuse University Press, 2004. • Sadoğlu, Hüseyin (2005), “Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti,” Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Liberalizm, C. 7, der. Murat Yılmaz, İstanbul: İletişim, s. 307–315. • Sitembölükbaşı, Şaban (1995), Türkiye’de İslâm’ın Yeniden İnkişafı (1950– 1960). Ankara: Diyanet Vakfı. • Tunaya, Tarık Zafer (2003), İslâmcılık Akımı, 2. baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üni- versitesi Yayınları. • Turan, Osman (1993), Türkiye’de Manevî Buhran: Din ve Laiklik, İstanbul: Boğaziçi Yayınları. • Ülken, Hilmi Ziya (1999), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. 7. Baskı, İstanbul: Ülken Yayınları.