İSLÂM İKTİSAT DÜŞÜNCESİ TARİHİNİN FIKHÎ KAYNAKLARI

İslâm iktisat düşüncesinin kaynakları olarak incelenmesi gereken eserler genel ve özel olmak üzere ikili birtasnifle ele alınmaktadır. Sabri Orman tarafından “Kur’an-ı Kerim - Hadis Mecmuaları ve Şerhleri - Tefsir,Fıkıh, Fıkıh Usûlü, Kelâm, Tasavvuf ve Edep Literatürleri - Felsefe - Tarih ve Coğrafya” şeklinde sıralananbu genel kaynaklar arasında Fıkıh ve Fıkıh Usûlü eserlerinin de yer aldığı görülmektedir. İslâm iktisatdüşüncesinin özel kaynakları, “harâc, emvâl, kesb, hisbe” türü eserler ile daha özelde muhtelif bazı konularahasredilmiş literatürden oluşmaktadır. Fıkıh literatüründeki bu tür eserlerin tespit edilerek ortaya konulmasıhem batılı iktisat tarihçilerinin iddia ettiği ‘büyük boşluk’ tezinin geçersiz olduğuna dikkat çekilmesi hemde günümüz iktisat düşüncesinin gelişimine katkı sunmak açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada hemgenel kaynaklar hem de özel kaynaklardan sayılabilecek bazı fıkhî kaynakların genel çerçevesi belli başlıbazı örnek eserlerle -mütevazi bir başlangıç olması düşüncesiyle- çizilmeye çalışılmıştır.

THE FİQH RESOURCES OF THE HİSTORY OF ISLAMİC ECONOMİC THOUGHT

The works which should be examined as sources of Islamic economic thought, are dealt with in a dual classification as general and private. Among the sources edited by Sabri Orman as “The Qur'an - Summary of Hadiths and their commentary - Tafsir, Fiqh, Method of Fiqh, Kalam, Mysticism and the Liturgy of Ethics, Philosophy, History and Geography” there are works of Fiqh and Usûl al-Fiqh. Specific sources of Islamic economic thought consist of works such as “kharaj, amval, kasb, hisba” and more specifically, literature devoted to various topics.Identifying such works in the fiqh literature is very important in terms of noting that the 'big gap' thesis claimed by western economics historians is invalid and contributing to the development of today's economic thought.In this study, the general framework of some fiqh sources, which can be counted from both general sources and private sources, has been tried to be drawn with some major sample works.

PDF

___

Aybakan, Bilal. (2006). “Fürû‘ Fıkıh Sistematiği Üzerine”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(31), 5-32.
Aydın, Cengiz. (1992). “Ca‘fer b. Ali ed-Dımaşkî”. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 6, ss. 546-547). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
Bilmen, Ö. Nasuhi. (1976). Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu (C. 1). İstanbul: Bilmen Yayınevi.
Çapra, Ömer. (1993). İslâm’da İktisadî Nizam. (Hulusi Yavuz, Çev.). İstanbul: Sebil Yayınevi.
Çelebi, Kâtip. (1972). Keşf’zunûn (Şerefettin Yaltkaya & Rıfat Bilge, thk.). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Ebû Cafer, Ahmed b. Nasr el-Esedi el-Mâliki. (1988). Kitabü’l-Emval (R. Muhammed & Salim Şehade, thk.) Rabat: Merkezu İhyai't-Türasi'l-Mağribi.
Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellam el-Herevi. (1401/1981). Kitabü’l-Emval. Kahire: Darü’lFikr.
Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhîm. (1396/1976). Kitabu'l-Harâc. Kahire: Matbaatu'sSelefiyye.
ed-Dihlevî, Şah Veliyyullâh Ahmed. (1355/1936). Huccetullahi'l-baliğa (C.1-2). Kahire: Daru't-Turas.
el-Ashker, Ahmed. & Wilson, Rodney. (2019). İslam İktisadının Kısa Tarihi. (S. Yıldırım & Z. E. Bayrak, Çev.). İstanbul: İktisat Yayınları.
el-Cersifî, Ömer b. Osman. (1955). “Risâle fi’l-Hisbe”, Selasu resaili Endelüsiyye fî âdâbi'l-hisbe ve'l muhtesib (E. Levi Provençal, thk.). Kahire.
el-İbyâni, Abdullah b. Ahmed. (1992). Mesailü's-semâsire (Muhammed el-Arusi elMatvi, thk.). Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî.
el-Kâsânî, Alâüddin Ebû Bekr. (1974). Bedâʾiʿu’s-sanâi fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ (C. 1-7). Beyrut: Daru’l-Kitabu’l-Arab.
el-Kinânî, Yahya b. Ömer. (1975). en-Nazar ve'l-ahkâm fî cemii ahvâli's-sûk (H. Hüsni Abdülvehhab, thk.). Tunis: eş-Şeriketü't-Tunisiyye. Eskicioğlu, Osman. (1999). İslâm ve Ekonomi. İzmir: Çağlayan Matbaası.
es-Sakatî, Ebû Abdullah Muhammed. (1407/1987). Fî âdâbi’l-hisbe (Hasan ez-Zeyn, thk.). Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Hadis.
eş-Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm. (t.y.) Muvâfakât. Beyrut: el-Mektebetu't-Ticariyyeti'lKubra.
eş-Şeybâni, Muhammed b. Hasan. (1997). Kitâbu’l-Kesb. Beyrut: Mektebetu Matbuatu'l İslâmiyye.
eş-Şeyzeri, Abdurrahman b. Nasr. (1365/1946). Nihâyetü’r-rütbe fî talebi’l-hisbe (Seyyid el-Bâz, thk.). Kahire: Lecnetü't-Te’lif ve't-Terceme ve’n-Neşr.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. (1414/1702). el-Müstasfâ min ilmi'l-usûl (Hamze ibn Z. Hafiz, thk.) (C. 1-4). Medine: Şeriketu'l-Medine Münevvere.
Gazzâli. (2017). İslâm Hukukunun Kaynakları (H. Y. Apaydın, Çev. M. Demiray Ed.). İstanbul: Klasik Yayınları.
Ghazanfar, S. M. (2015). Orta Çağ İslâm İktisat Düşüncesi (Batı İktisadındaki “Büyük Kayıp Halka”nın Telafisi). (M. Sabri Gönül, Çev.) İstanbul: Klasik Yayınları.
Ghazanfar, S. M., & Islahi, Abdulazim. (2015). “Orta Çağ Arap-İslâm İktisat Düşüncesine Dair Araştırmalar (İbn Teymiyye’nin İktisat Düşüncesinin Bazı Yönleri)”, Orta Çağ İslâm İktisat Düşüncesi (Batı İktisadındaki “Büyük Kayıp Halka”nın Telafisi). (M. Sabri Gönül, Çev.) İstanbul: Klasik Yayınları.
Gül, Ali Rıza. (2010). “İslâm İktisat Düşüncesinin Kur’ân’daki Temelleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51(2), 27-78.
Hasanuzzaman, M. (2018). Kur’an-ı Kerim’de İktisadî Öğretiler. (Zeynep Özbek, Çev.). İstanbul: İGİAD Yayınları.
Heyet. (t.y). “Hubeyşî”. İslâm Âlimleri Ansiklopedisi (C. 10, ss. 144-146). İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
Hizmetli, Mustafa. (2009). "Hisbe Risalelerine Göre Endülüs’te Çevre Bilinci". İSTEM (ss. 207-219).
Hosseini, Hamid. (2015). “Adam Smith Öncesi Piyasa Mekanizmasının Anlaşılması (Orta Çağ İslâm İktisat Düşüncesi)”. (M. Sabri Akgönül, Çev.). Shaikh M. Ghazanfar (Ed.), Orta Çağ İslâm İktisat Düşüncesi: Batı İktisadındaki ‘Büyük Kayıp Halka’nın Telafisi içinde (ss. 135-159). İstanbul: Klasik Yayınları.
Islahi, Abdulazim. (2017). Müslümanların İktisadî Düşünce ve Analize Katkıları. (F. Furkan Akosman & Mustafa Özer, Çev.) İstanbul: İktisat Yayınları.
Itr, Nûreddîn. (1994). “Dâvûd ez-Zâhirî”. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 9, ss. 49-50). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
İbn Abdûn, Muhammed b. Ahmed. (2009) Risale fi’l-kadai ve’l-hisbe (Fatıma elİdris, thk.). Beyrut-Lübnan. Daru’bnu Hazm.
İbn Abdurraûf, Ahmed b. Abdullah. (1955). "Risale fi Adabi'I-Hisbe ve'I-Muhtesib", Selasu resaili Endelüsiyye fî âdâbi'l-hisbe ve'l-muhtesib (E. Levi Provençal, thk.). Kahire.
İbn Abdüsselâm, İzzüddîn. (2000). el-Kavâʿidü’l-kübrâ el-mevsûm bi kavâ’idi’lahkâm fî mesâlihi’l-enâm (N.K. Hammad & O. C. Zamiriyye, thk.). (C.1-2). Dımaşk: Daru'l-Kalem.
İbn Aşûr, Muhammed Tahir. (2001). Makasıdü'ş-şeriati'l-İslâmiyye. Ürdün: Daru'nNefais.
İbn Hazm, Ebû Muhammed. (1967-1969). el-Muhallâ (C.1-15). Mısır: Mektebetu’lCumhuriyyetu'l-Arabiyye.
İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim. (1980). “Risâle fi’l-harâc”. Resailu İbn Nüceym içinde (Halil el-Meys thk.). Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
İbn Receb, Ebü'l-Ferec Zeynüddin. (2004). el-İstihrac li-ahkâmi'l-harac (İyâd b. Abdillatîf thk.). Beyrut: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. (1975). Bidâyetü’l-Müctehid (C. 1-2). Kahire: Daru’l-Kutubi’l-Hadîse.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. (1381/1961). Mecmûʿu fetâvâ (C. 1-37). (Abdurrahman en-Necdi Asımi, thk). Riyad: Metabiu'r-Riyad.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin. (1403/1983). el-Hisbe fî’l-İslâm (Seyyid b. Muhammed, thk.). Riyad: Vakfullah Teâla.
İbnu’l-Uhuvve, Ziyauddin Muhammed. (2001). Mealimü’l-kurbe fi ahkami’l-hisbe (İbrahim Şemseddin, thk.). Beyrut: Darü'l-Kütübü'l-İlmiyye.
Kallek, Cengiz. (2006). “Narh”. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 32, ss. 387-389). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
Kallek, Cengiz. (2010) “Şeyzerî”, TDV İslam Ansiklopedisi (C. 39, ss. 107-109). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
Kallek, Cengiz. (2015). İslâm İktisat Düşüncesi Tarihi: Harâc ve Emvâl Kitapları. İstanbul: Klasik Yayınları.
Kara, İsmail. (2010). “‘Unuttuklarını Hatırla!’ Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 15 (28), 1-67.
Karadâğî, A. Muhyiddin. (2018) İslâm İktisadına Giriş. (Abdullah Kahraman, Çev.). İstanbul: İktisat Yayınları.
Karakoç, Sezai. (2015). İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü. İstanbul: Diriliş Yayınları.
Karaman, Hayrettin. (1978). Mukayeseli İslâm Hukuku (C.1-3). İstanbul: İrfan Yayınevi.
Kerekî, Ebü’l-Hasen Nûreddîn Alî. (1413/1995). “Katı'atü'l-lecâc fî tahkiki hilli'lharâc”. el-Harâciyyat içinde. Kum: Müessesetü'n-Neşri'l-İslâmî.
Khan, M. Akram. (2017). İslâm İktisadına Giriş. (Gökhan Umut, Çev.) İstanbul: İktisat Yayınları.
Khan, M. Ekrem. (2018). İslâm İktisadının Meseleleri. (Sercan Karadoğan, Çev.). İstanbul: İktisat Yayınları.
Köksal, A. Cüneyd., & Dönmez, İ. Kâfi. (2012). “Usûl-i Fıkıh”. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 42, ss. 201-210). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
Mayhudi, Mohd. (2019). “Bütüncül bir Sosyal Bilim Olarak İslâm İktisadı”. Kızılkaya N. (Ed.), İslâm İktisadı Metodolojisi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri içinde (ss. 117- 159). İstanbul: İktisat Yayınları.
Mevdudi, Ebu’l Ala. (2016). İslâm Ekonomisinin Temel İlkeleri. Abdullah Yusufoğlu (Ed.). İstanbul: Çıra Yayınları.
Orman, Sabri. (1999). “Başlangıcından Osmanlı’ya İktisadî Düşünce Tarihinin İslâmî Kaynakları”, Dîvân: İlmî Araştırmalar, 6 (1), 9-48.
Orman, Sabri. (2014). İslâmî İktisat, Değerler ve Modernleşme Üzerine. İstanbul: İnsan Yayınları.
Özel, Ahmet. (2002). “Kinânî”, TDV İslam Ansiklopedisi (C. 26, ss. 33-34). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
Özel, Ahmet. (2014). Hanefi Fıkıh Âlimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: TDV Yayınları.
Rahbî, Abdulaziz b. Muhammed el-Hanefi. (1973). Fıkhu'l-müluk ve miftahi'r-ritac el-mürsad ala hizane kitabi'l-harac. (C. 1-2). (Ahmed Abir Kebisi, thk.). Bağdad: İhyau't-Turasi'l-Arabi.
Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl. (2009). el-Mebsût, C. 1-30. Beyrut: Dâru’l-Kitabu’lİlmiyye.
Sıddıki, M. Nejatullah. (1998). “İslâm İktisat Düşünce Tarihi Üzerine Yapılan Çalışmaların Bir Tahlili” (Ömer Açıkgöz, Çev.). İslâmi Araştırmalar Dergisi, 11(3- 4), 220-235.
Şeybânî, Muhammed b. Hasen. (1417/1996). es-Siyer ve’l-harâc ve’l-uşr min kitabi’lAsl el-ma’rûf bi’l-Mebsût (Mecid Huduri, thk.). Karaçi: İdaretü’l-Kur’an ve’lUlumi’l-İslâmiyye.
Tabakoğlu, Ahmet. (2013). İslâm İktisadına Giriş, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Yeniçeri, Celal. (1980). İslâm İktisadının Esasları. İstanbul: Şamil Yayınevi.