Dede Cöngi’nin Siyâsetü’ş-Şer’iyyesi’nin Ceza Hukuku Değeri

İslâm hukukunda siyaset kavramı ve içeriği tarih boyunca en tartışmalı konulardan biri olmuştur. Özellikle Hanefî fıkhı içerisinde gelişim göstermiş olan siyâset, Osmanlı Devletinde uygulama alanı bulmuştur. Ceza hukuku açısından ele alınması gereken siyaset ile ilgili olarak Osmanlı devletindeki en önemli eserlerden biri Dede Cöngî’nin Siyâsetü’ş-Şer’iyye’sidir. Siyâsetü’ş-Şer’iyye’de müellif, siyâset müeyyidesinin hukuka uygunluğuna yönelik açıklamalarda bulunmuştur. Bu kavramı açıklarken aynı zamanda, ceza hukuku ilkelerine, suç teorisine dair hükümlere, bazı suç tiplerine ve bunlara öngörülen yaptırımlara, muhakeme hukukuna ve infaz hukukuna ilişkin açıklamalarda bulunmuştur. Eserde ele alınan konular incelendiğinde, eserin ceza hukukuna ilişkin önemli miktarda açıklamalar da ihtiva ettiği görülecektir. Bu özelliğiyle eser, Osmanlı Ceza Kanunlarına temel teşkil edebilecek bir niteliktedir. Yapılmış olan tercümelerinden biri, eseri maddeler halinde inceleyerek bir kanun hüviyetine büründürmüştür. Bununla birlikte eser, fıkıh kitaplarından birçok nakil yapmış olup bu özelliğiyle doktrinsel bir nitelik de göstermiştir. Yazıldığı döneme göre büyük öneme sahip olan eserde, tanımların yapılmamış olması ve suç teorisine ilişkin hükümlerin azlığı gibi bazı eksikler de bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Dede Cöngî, Siyâsetü’ş-Şer’iyye, Vali-yi Cerayim, Siyâseten Katl

The Criminal Law Value of Al-Siyasa Al-Shar’iya of Dede Cöngî

The concept and content of siyasa in Islamic Law has been one of the most controversial topics throughout history. The concept of siyasa, which has developed especially in the Hanafi fiqh, has been a method used in the Ottoman State. One of the most important treatises in the Ottoman Empire regarding the siyasa that should be examined in terms of Criminal Law is Al-Siyasa Al-Shar’iya Of Dede Cöngî. The author gave explanations regarding the compliance with laws of the siyasa sanction in Al-Siyasa Al-Sharyia Of Dede Cöngî. While explaining this concept the author also gave explanations about principles of criminal law, crime theory, certain types of crime and sanctions prescribed to them, the law on criminal procedure and the law on criminal execution. When the topics discussed in the treatise are examined, it will be seen that the treatise contains a significant amount of explanations regarding the criminal law. With this feature, the treatise has the quality to form a basis for the Ottoman Criminal Codes. One of its translations, in the form of articles, is in the form of code text. In addition to this, the treatise has made many quotations from fiqh books, and with this feature, it has also showed the doctrinal feature. There are some deficiencies in the treatise, which is of great importance compared to the period it was written, such as not being defined and insufficiency of explanations related to crime theory.

Keywords:

Dede Cöngî Al-Siyasa al-Shar’iya, Siyasa, Vali-i Cerâyim, Capital Punishment,

PDF

___

Açık, Turan, “Dede Cöngî’nin Siyâsetü’ş-Şer’iyesi’nin Mehmet Sebzî Efendi Tercümesi”, (2016), 2(3), Journal of Turkish Language and Literature, 1-24.
Akbulut, Berrin, Ceza Hukuku Genel Hükümler, (Adalet Yayınevi 2019).
Akgündüz, Ahmet, “Dede Cöngî”, DİA, C IX, (TDV Yayınları 1994).
Akgündüz, Ahmet, İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Kamu Hukuku, C I, (OSAV Yayınları 2011).
Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Tarih ve Hukûk Istılâhları Kâmûsu, (OSAV Yayınları 2018).
Akman, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, (Eren Yayıncılık 2004).
Akşit, M Cevat, İslam Ceza Hukuku ve İnsani Esasları, (Gümüşev Yayıncılık 2019).
Akyüz, Vecdi, İslam Hukukunda Yüksek Yargı ve Denetim, Divan-ı Mezalim, (MÜİFAV Yayınları 1995).
Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-Hükkâm, C 1, (çev: Rasim Gündoğdu, Osman Erdem), (DİB Yayınları 2017).
Apaydın, H Yunus, “Siyâset-i Şer’iyye”, DİA, C 37, (TDV Yayınları 2009).
Apaydın, H Yunus, “Karâfî, Şehâbeddin” DİA, C 24, (TDV Yayınları 2001).
Atar, Fahrettin, “Af”, DİA, (TDV Yayınları, 1988).
Avcı, Mustafa, “Osmanlı Hukukunda Suça Teşebbüs”, 2013, 2, ERÜHFD, 7-37.
Avcı, Mustafa “Osmanlı İnfaz Hukukundaki Gelişmelere Genel Bir Bakış”, (2004), 12(3-4), SÜHFD, 87-159.
Avcı, Mustafa, “Hukuk Tarihimizde Hukuka Aykırı Deliller Sorunu: İşkence (Örf-i Maruf) Uygulaması” (2003), 147, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 45-76.
Avcı, Mustafa, “İslâm’ın Ceza Hukukuna Katkısı”, (2006), 8, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 113-148.
Avcı, Mustafa, “Kasten Öldürme ve Kasten Yaralama Suçlarının Manevi Unsurlarını Ayırt Etmeye Yarayan Ölçütler”, (2005), KHukA, 86-98.
Avcı, Mustafa, “Osmanlı Hukukunda Livatanın Cezası”, (2018), 26(2), SÜHFD, 15-45.
Avcı, Mustafa, “Töre Cinayetlerinin Tarihi Kökenleri”, (2005), 158, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 119-144.
Avcı, Mustafa, Hukuk Tarihimizde Hapis (Adalet Yayınevi, 2019).
Avcı, Mustafa, Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler, (Adalet Yayınevi 2018).
Avcı, Mustafa, Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler, (Adalet Yayınevi 2018).
Avcı, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi, (Atlas Yayınevi 2019).
Aydın, Mehmet Âkif, “Liân”, DİA, C 27, (TDV Yayınları 2003).
Aydın, Melikşah, İslam ve Osmanlı Hukukunda Hâkimlik ve Hâkimlerin Nitelikleri, (Adalet 2016).
Aykan, Yavuz, “A Legal Concept in Motion: The ‘Spreader of Corruption (sa’i bi’l-fesad) from Qarakhanid to Ottoman Jurisprudence”, (2018), Islamic Law an Society, 1-19.
Berki, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye), (Hikmet Yayınları, 1979).
Bilmen, Ömer Nasuhi, Fıkıh İlmi ve İslâm Hukuku Terimleri Sözlüğü, (haz Abdullah Kahraman), (Nizamiye Akademi 2016).
Boynukalın, Mehmet, “Suç”, DİA, C 37, (TDV Yayınları 2009).
Bursalı Mehmed Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, C 1, (haz Ali Fikri Yavuz, İsmail Özen), (Meral Yayınevi ty).
Çağrıcı, Mustafa, “İtiyat”, DİA, C 23, (TDV Yayınları 2001).
Çalış, Halit, “Zaruret”, DİA, C 44, (TDV Yayınları 2013).
Dağcı, Şamil, İslam Ceza Hukukunda Müessir Fiiller, (TDV Yayınları 2018).
Dede Cöngî, Minkarizade İbrahim Kemaleddin, Tercüme-i Siyâsetnâme, (çev: Meşrebzâde Mehmed Ârif Efendi), in: Ahmet Akgündüz, İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Kamu Hukuku, C I, (OSAV Yayınları 2011).
Dede Cöngî, Minkarizade Kemâlüddîn İbrâhîm, Terceme-i Risâle-i Siyâset-i Şer’iyye, (çev: Mehmet Sebzî Efendi), (Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Nuruosmaniye Koleksiyonu, no: 4982, 1121 / 1709).
Dede Cöngî, Şer’î Siyaset, (çev: Asım Cüneyd Köksal), (İlke Yayıncılık 2019).
Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Lûgat, (Aydın Kitabevi 1982).
Döndüren, Hamdi, “Garamet”, Şamil İslâm Ansiklopedisi, C III, (Şamil Yayınevi 2000).
Dönmez, İbrahim Kâfi, “Meşru Müdafaa”, DİA, C 29, (TDV Yayınları 2004).
Ebû Davud Süleyman bin Eş’as es-Sicistanî el-Ezdî, Sünen-i Ebû Davud Tercüme ve Şerhi, (haz Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar), (Şamil Yayınevi 1987).
Ebu Zehra, Muhammed, el-Cerime ve'l-Ukube fi'l-Fıkhi'l-İslami, (Daru’l-Fikri’l-Arabiyye, 1998).
Ebu’l-Hasan, Alâeddîn Ali bin Halil et-Trablûsî el Hanefî, Muînü’l Hükkam, (Daru’l-Fikir, ty)
Ebu’l-Hüseyn Müslim bin İsmail el-Haccâc, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, (çev ve şerh: Ahmed Davudoğlu), (Sönmez Yayınevi 1977). el-Buhârî, Muhammed, Sahîh-i Buhârî, (çev: Soner Duman, Halil Aldemir, Mehmet Odabaşı, Beşir Eryarsoy, İshak Emin Aktepe, İbrahim Tüfekçi), (Karınca & Polen 2017).
El-Maverdi, Ebu’l-Hasan Ali bin Muhammed bin Habib el-Basrî, El- Ahkâmü’s Sultaniye, (muhakkik: Ahmet Câd), (Dârulhadis Yayınevi), 2006.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri, (Ensar Neşriyat 2016).
Erel, Zeynep Gül, Dede Cöngî’s Risâletü’s-Siyâseti’ş-Şer’iyye: A Context Analysis Through Its Translations in The Sixteenth And The Nineteenth Centuries, (İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2012).
Erkal, Mehmet, ‘el-Ahkâmü’s-Sultâniyye’, DİA, C 1, (TDV Yayınları 1988).
Erten, Murat, “Dede Cöngî Siyâsetnâmesi’nde Kadının ve Valinin Siyasal Görevleri: Hukuk-Siyaset İlişkisi Üzerine Bir Karşılaştırma”, (2015), 4, Mavi Atlas Dergisi, 165-189. es-Serahsî, Şemsü'l-Eimme Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed bin Ahmed, el-Mebsût, (Daru’l-Mârife 1414/1993). et-Tirmizi, Muhammed İbn İsa, Sünen-i Tirmizi Tercümesi, (çev: Abdullah Parlıyan), (Konya Kitapçılık 2007).
Evliya Çelebi bin Derviş Mehemmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, C II (Yapı Kredi Yayınları 1998).
Gökcen, Ahmet, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri, (İstanbul 1989).
Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, (çev: Mehmet Yazgan), (Beyan Yayınları 2013).
Hatemi, Hüseyin, İslam Hukuku Dersleri, (Sümer Kitabevi 2012).
Heyd, Uriel, Studies In Old Ottoman Criminal Law, V L Menage (ed), (At The Clarendon Press 1973).
İbn Âbidin, Muhammed Emin bin Ömer bin Abdulaziz Âbidin, Reddu’l-Muhtâr Ale’d-Durri’l-Muhtâr, (Dâr’ul-Fikir 1421/2000).
İbn Kayyim El-Cevziyye, Ebu Abdullah Muhammed bin Ebî Bekir bin Eyyûp, İ’lâmü’l Muvakkı’în, (Daru’l-Kitabü’l-İlmiyye, 1411/1991).
İbn Kayyim El-Cevziyye, Ebu Abdullah Muhammed bin Ebî Bekir bin Eyyûp, Et-Turuku'l-Hükmiyye, (Daru’l-Fikri’l-Fevâid, 1428).
İbn Mâce, Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve Şerhi, (çev: Haydar Hatipoğlu), (Kahraman Yayınları 2012).
Köksal, Asım Cüneyd, Fıkıh ve Siyaset Osmanlılarda Siyâset-i Şer’iyye, (Klasik Yayınları 2017).
Köksal, M Asım, İslâm Tarihi, C 14, (Şamil Yayınevi, 1981).
Köse, Hızır Murat, “Siyaset”, DİA, C 37, (TDV Yayınları 2009).
Köse, Saffet, “Rüşvet”, DİA, C 35, (TDV Yayınları 2008).
Mahmud Esad Efendi, Şerh-i Kanun-ı Ceza, (İstanbul 1302).
Marinos Sariyannis and E Ekin Tuşalp Atiyas, “The Imperial Heyday: The Formation of the Ottoman System and Reactions to It”, A History of Ottoman Political Thought up to the Early Nineteenth Century, (Brill 2019).
Mevkufâtî, Mehmed, Multeka’l-Ebhur, Mevkûfât, (Mültekâ Tercümesi), (çev: Ahmed Davudoğlu), C 2, (Sağlam Kitabevi 1980).
Midilli, Muharrem, Klasik Osmanlı Ceza Hukukunda Şeriat-Kanun Ayrımı, (Klasik Yayınları 2019).
Midilli, Muharrem, “Dede Cöngî’nin es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye’si Osmanlı Ceza Kanunlarının Hukuki Temellendirmesi midir?”, Osmanlıda İlm-i Fıkıh Âlimler, Eserler, Meseleler, (İsar Yayınları 2017).
Milli Eğitim Bakanlığı, Örnekleriyle Türkçe Sözlük, C IV, (MEB Yayınları 1996).
Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, (Phoenix Yayınevi 2017).
Örsten Esirgen, Seda, ‘Osmanlı Hukukunda Konut Dokunulmazlığını İhlal Suçu’, (2016), 65 (4), AÜHFD, 2306-2329.
Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, (Seçkin Yayınevi 2019).
Polat, Murat, “İslâm Ceza Hukukunun Karakteristik Özelliklerinden Bazı Örnekler” (2017), 9, AUID, 249-286.
Püsküllüoğlu, Ali, Türkçe Sözlük, (Arkadaş Yayınevi 2012).
Schacht, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, (çev: Mehmet Dağ, Abdulkadir Şener), (Otto Yayınları 2018)
Süreyya, Mehmed, Sicil-i Osmanî, C III, (Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1996).
Şahin, Kamil, “Halvânî”, DİA, C 15, (TDV Yayınları, 1997).
Tuna, Abdullah Sabit, Osmanlı Siyasetname Geleneği İçinde Dede Cöngî’nin Yeri ve Eserinin Tahlili, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) 2011).
Türk Hukuk Kurumu, Türk Hukuk Lügati, (Başbakanlık Basımevi 1991).
Ünal, Mustafa, İslâm Hukukunda Haksız Fiil Sorumluluğu, (Adalet Yayınevi 2019).
Yaman, Ahmet, Siyaset ve Fıkıh, (İz Yayıncılık, 2015).
Yeniçeri, Celal, “Mezalim”, DİA, C 29, (TDV Yayınları 2004).
Zuhaylî, Vehbe, Nazariyyetü’d-Darûreti’ş-Şer’iyye, (Müessesetu’r-Risâle 1985).