Tarihî Rivayetlere Göre Hz. Hasan’ın Halifeliği

Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hulefâ-yi Râşidîn olarak isimlendirilen dönem birçok açıdan önem taşımaktadır. Bu dönemde İslâm toplumunun kendi içinde yaşadığı değişimlerin yanında fetihler neticesinde farklı medeniyetlere mensup topluluklarla karşılaşmalar sonucu ortaya çıkan sorunlara yönelik çözüm arayışları müslümanları en fazla meşgul eden meseleler olmuştur. Bu noktada Hz. Osman’ın şehit edilmesiyle başlayan ve Hz Ali döneminde devam gelen hadiseler sonuçları itibariyle her zaman önemini muhafaza etmiştir. Özellikle Cemel ve Sıffîn savaşlarında temel mesele Hz. Osman’ın katillerinin bulunup cezalandırılması talebiydi, ancak Tahkim olayıyla birlikte bu talep daha farklı bir soruna dönüştü. Bir başka ifadeyle Tahkim olayında mesele Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılmasını istemekten ziyade hilafeti kimin üstleneceğinde düğümlendi. Nihayet Hz. Ali’nin vefatından sonra Hz. Hasan müslümanların halifesi oldu ve yaklaşık altı ay sonra görevini Muâviye’ye devretti. Böylece uzun yıllar müslümanlar arasında meydana gelen fitne hadiseleri sona erdi. Hz. Hasan’ın halifeliğini mercek altına almayı hedefleyen bu çalışmada öncelikle Hz. Hasan’ın halifelik öncesi hayatı ve halife olması üzerinde duruldu. Daha sonra halifelikten ayrılması ve görevi Muâviye’ye devretmesiyle sonuçlanan gelişmeler ele alındı. Son olarak vefat etmeden önce zehirlendiğine dair iddialar değerlendirildi ve şahsiyetiyle ilgili bazı temel hususlara işaret edildi.

THE CALIPHATE OF HASAN IBN ALI IN THE HISTORICAL NARRATIVES

The period after the prophet Muhammad that is called as al-Khulafā al-Rāshidūn is significant in many respects. In that period looking for solution for the problems emerging because of the changes that happened in the society, and of the encounters with different civilizations through conquests, is the main matter that engaged Muslims’ attention. In that point, the events that began with the murder of Caliph Uthmān and continued during the caliphate of Alī ibn Abī Tālib, have always maintained the importance with regards of their results. The main issue in the battles of Jamal and Siffīn was the demand of punishment of the murderers of Caliph Uthmān. However, this demand turned into another problem with Tahkīm (i.e. arbitration). In other words, in Tahkīm, the matter tied up into the dispute that who would be caliph rather than the demand of punishment of the murderers. After the death of Alī ibn Abī Tālib, al-Hasan ibn Alī became caliph and he left the caliphate to Muāwiyah about six months later. Thus, the fitnah events that took place for many years between Muslims ended. This paper aimed to focus on the caliphate of al-Hasan ibn Alī. For this purpose, it was initially analyzed that the life of al-Hasan before his caliphate, and his election for the caliphate. Subsequently, the events resulting in his resignation from the caliphate were discussed. Finally, it was evaluated that the claims about his poisoning in prior to his death and was generally indicated that to his personality and characteristics.

PDF

___

Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muaviye bin Ebî Süfyan. Ankara: Fecr Yayınları, 1990.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-eşrâf. Nşr. Süheyl Zekkâr v.dğr. 13 cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1417/1996.
Dağcı, Şamil. “Kısas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 21 Mayıs 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/kisas.
Demircan, Adnan. İslam Tarihinin İlk Asrında İktidar Mücadelesi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvud. Ahbâru’t-tıval. Nşr. Abdülmünim Âmir. Kahire: [y.y.], 1959.
Dûrî Abdülazîz. “Deyrülcesâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 9 Mayıs 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/deyrulcaselik.
Fığlalı, Ethem Ruhi. İmâmiyye Şîası (Câferiyye Mezhebi): Doğuşu, Gelişmesi ve Görüşleri. Ankara: Selçuk Yayınları, 1984.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 22 Mayıs 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/ali.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 5 Mayıs 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/hariciler.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 11 Temmuz 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/hasan.
Halîfe b. Hayyât. Kitâbü’t-Tabakât. Nşr. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. Bağdat: Matbaatü’l-‘ânî, 1387/1967.
Halîfe b. Hayyât. Târîh. Nşr. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. Riyad: Dâru’t-taybe, 1405/1985.
Hüseyin, Taha. el-Fitnetü’l-kübrâ: Alî ve benûhu. Kahire: Dârü’l-ma‘ârif [t.y.].
İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel.
Nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr.. 50 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1995-2001.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe.
Nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavviz. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1995.
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Târîhu İbn Haldûn. Nşr. Halil Şehâde. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2000.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye. nşr. Abdul-lah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 cilt. Cize: Hicr li‘t-tıbâ‘a ve’n-neşr, 1417-1420/1997-1999.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Minhâcü’s-sünne-ti’n-nebeviyye. Nşr. Muhammed Râşid Sâlim. 9 cilt. [y.y.], 1406/1986.
İbn Sa‘d, Ebû Abdîllâh Muhammed. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. Nşr. Ali Muhammed Ömer. 11 cilt. Kâhire: Mektebetü’l-hâncî 1421/2001.
İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer. Târîhu’l-Medîneti’l-münevvera (nşr. Fehîm Muhammed Şeltût), 4 cilt. Mekke: [y.y], 1399/1979.
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh. el-Avâsım mine’l-kavâsım. Nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb. Kahire: el-Mektebetü’s-sünne, 1412.
İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Nşr. Abdülkadir el-Arnaût-Şuayb el-Arnaût., 10 cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
İbnü’l-Belhî. Fârsnâme. Nşr. Yûsuf el-Hâdî. Kahire: Dârü’s-sekâfe, 1421/2001.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târih. Nşr. C. J. Tonberg. 13 cilt. Beyrut: Dâru sâdır-Dâru Beyrut, 1965.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. Nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavviz. 7 cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, [t.y.].
el-İmâme ve’s-siyâse. Nşr. Taha Muhammed Zeynî. 2 cilt. Kahire: Müessesetü’l-celî, 1967.
İsfahânî, Ebü’l-Ferec Ali b. el-Hüseyin b. Muhammed. Makâtilü’t-Tâlibiyyîn. Nşr. Sey-yid Ahmed es-Sakr. Kum: Menşûrât-ı Şerîf er-Rızâ, 1416.
Kapar, Mehmet Ali. “Hz. Hasan’ın Halifeliği ve Hasan-Muaviye Andlaşması”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1997): 67-80.
Kılıç, Ünal. Tartışmaların Odağındaki Halife Yezid b. Muaviye. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2001.
Kılıç, Ünal. “Hz. Hasan’ın Zehirlenerek Öldürüldüğü İddiaları Üzerine Bir Değerlen-dirme”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsıkîsi Dergisi 26 (2015): 1-15.
Lammens, Henri. “Hasan”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. V/1. 308-309. Makdîsî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bed’ ve’t-târîh. 6 cilt. Kahire: el-Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, [t.y.].
Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin. Mürûcu’z-zeheb ve me‘âdînü’l-cevher. Nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid), 4 cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-ticâre-tü’l-kübrâ, 1964.
Milhim, Adnan Muhammed. el-Müerrîhûne’l-‘Arab ve’l-fitnetü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’t-talî‘a, 2001.
Söylemez, M. Mahfuz. “Hz. Hasan’ın Hilafeti Muaviye’ye Devrinin Arkaplanı”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 3-4 (2001): 456-468.
Welhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. Trc. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümemi ve’l-mülûk. Nşr. Ebü’l-Fazl İbrahim. 11 cilt. Beyrut: Dâru süveydân, 1967.
Varol, Mehmet Bahaüddin, “Hz. Hasan’ın Çok Evliliğine Dair Rivayetler Üzerine”, İS-TEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 13 (2009): 9-23.
Varol, Mehmet Bahaüddin. Hz. Hasan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Vâzıh. Târîhu’l-Ya‘kûbî. 2 cilt. Beyrut: Dâru sâdr, [t.y.].
Yâkût b. Abdullah el-Hamevî. Mu‘cemü’l-büldân. 5 cilt. Beyrut: Dâru sâdr, 1397/1977.
Zübeyrî, Ebû Abdillâh Mus‘ab b. Abdillâh, Kitâbü Nesebi Kureyş. Nşr. E. Lé́vi-Provençal. Kahire: Dârü’l-ma‘ârif, 1951.