Hamza-Nâmelerde Cihad ve Cihad Ahlâkı

Türk edebiyatında, Anadolu sahasında, görülen ilk eserler, daha ziyâde toplumu dînî ve tasavvufî mânâda bilinçlendirmek maksadıyla yazıl-mıştır. Bu metinler, muhtevâ bakımından İslâmiyet’in ağırlıklı olarak ahlâkî tarafı ile ilgilenip bazı manevî değerleri yerleştirmeye çalışmış-tır. Daha önce sözlü kültürde üretilen menâkıpnâme türündeki kimi eserler de bu minvalde değerlendirilir. Hikâyeler ve kahramanları, eser hangi konuyla ilgili ise ona yönelik davranış kalıplarının halk ta-rafından benimsenmesine vesile olmuştur. Bu sistem, sözlü veya yazılı anlatım kullanılarak nesilden nesile aktarılır. Ö zellikle savaş âdâbını İslâm’ın kahraman mücâhidleri ile özdeşleştirerek anlatan ve cihad ahlâkını yerleştirmeye çalışan Hamza-nâmeler de bu sahanın örnekle-rinden biridir. XIV-XV. yüzyıldan itibaren yazıya geçirilmeye başlayan Hamza-nâmeler 72 ciltten oluşmaktadır. Bu makalede, Süleymaniye Kütüphanesi Per-tevniyal Kitapları, Nu. TY 0812/4’te kayıtlı bulunan 17,18 ve 19. ciltler1 esas alınarak cihad âdâbı değerlendirilmeye çalışılacaktır.

JİHAD AND MORAL OF JİHAD IN HAMZA-NÂME

The first works in Turkish literature in Anatolia were written in order to raise awareness of the society in religion and sufism. These texts are mainly concerned with the moral side of Islam and attempted to place spiritual values. Some of the works, like menâkıpnâme which were previously produced in oral culture, are evaluated in this context. The stories and characters in these works help the public to adopt the behavior patterns the topic is trying to convey. This system is transmitted from generation to generation in oral and written literature. The hamza-nâme is one of the examples of this field, which especially associates the war ethics with the heroic mujahideen of Islam and tries to built a moral of jihad. The hamza-nâme, which started being written from the XIV-XV. century onwards, is composed of 72 volumes. In this article, the customs of jihad will be evaluated based on the 17th, 18th and 19th volumes which are registered at Süleymaniye Library Pertevniyal Books, No. TY 0812/4.

PDF

___

ALBAYRAK, Nureddin. “Hamzanâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 516- 517. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
ALGÜ L, Hüseyin. “Hamza”,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 500-502. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
ÇORAK, Reyhan. Hamzanâme-Sâhipkırân ve Hamzazâde Rüstem’in Maceraları, İstan- bul: Ketebe Yayınları, 2018.
ÇORAK, Reyhan. Hamzazâde Rüstem ile Said-i Nebire’nin Maceraları, İstanbul: Kete-be Yayınları, 2018.
DEĞ İRMENCİ, Tülün. ““Söz Bir Nesnedir ki, Zail Olmaz”: Osmanlı İstanbul’unda Hamzanâme Geleneğine Göre Kamusal Okuma (Hikâye-Resim-Kitap)” Büyük İstanbul Tarihi Edebiyat, Kültür ve Sanat, ed.Hatice Aynur, VII:634-649. İstanbul: İstanbul Kültür A.Ş. ve İsam Yayınları, 2015.
EBÛ DAVUD. Sünen, “Cihad 110”, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
EL-İSFEHANİ, Râgıbel.-Müfredât fî Garibi’l-Kur’an, Beyrut: Tarihsiz.
GÜ NDÜZ, Mehmet Salih. “Hz. Hamza’nın Hayatı, Kişiliği ve İslam Tarihindeki Yeri”, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2017): 209-240.
HAMZAVÎ, Hamza-nâme, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertevniyal, nr. TY 0812/4.
İMAMOĞLU, Abdullah Taha. “I. Dünya Savaşı’na Bibliyografik Bir Katkı: Osmanlı’da Cihad Risaleleri” Savaş Tarihi Araştırmaları Uluslararası Kongresi 100. Yılında I. Dünya Savaşı ve Mirası Bildirileri, (Çanakkale, 06-08 Kasım 2015), Çanakkale: 2015.
KILIÇ, Filiz. Meşa’irü’ş-Şu’ara İnceleme-Tenkitli Metin. Doktora Tezi, Gazi Ü niversitesi, 1994.
KÖKSAL, M. Âsım. İslâm Tarihi, İstanbul: Köksal Yayıncılık, 2005.
ÖZEK, Ali-Karaman, Hayrettin-Turgut, Ali-Çağrıcı, Mustafa-Dönmez, İ.Kâfi-Gümüş, Sadrettin. Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
ÖZEL, Ahmet. “Cihad”,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 527-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
ŞAHİN, Harun. “Kur’an-ı Kerim’deki Cihad Ayetleri Bağlamında İslam’ın İnsana-Ba kışı” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,17, (Ocak-Haziran 2007): 79-90.
ŞAHİN, Haşim. “Menâkıbnâme”,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29: 112- 114. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
ŞEN, Ahmet. “Hassân b. Sabit’in Hz. Hamza İçin Söylediği Mersiyeler”,Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,4/7 (Bahar 2016): 36-50.
YARAN, Cafer Sadık. “İslamda “Ahlakın Şartı” Kaç?: İslam “Erdem Etiği”nin (Yeniden) Yapılandırılması Ö nerisi”,İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,11, (2005): 35-55.
YARAN, Rahmi. “İslam Cihad ve Savaş”Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası, (Temmuz 2004): 165-182.
YELTEN, Muhammed. “Hamza-nâme’nin Nesir Ü slûbu”,Turkish Studies - Internatio-nal Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9/9 (Summer 2014):17-30.
YELTEN, Muhammed. “Hamza-nâme’nin Yeni Ciltleri ve Okunma Mekanları” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/9 (Summer 2013):151-165.
YILMAZ, Musa Kazım. “Cihad Ayetleri ve İnsan Hakları”Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, (1992): 13-32.
YILMAZ, Yasin. “Cihad Kavramı ve Hz. Peygamber’in (sav) Mekke ile Medine’deki Uy-gulamaları” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 22, (2013): 285-307.