ANLAMBİLİMSEL BİR YÖNTEM OLARAK HANEFİ FIKIH USULÜNDE İKTİZANIN DELALETİ

Anlamın enginliği karşısında onu tamamen zihinsel ürün olmaktan çıkarıp normatif temeller üzerine inşa etme gayreti, usul-i fıkhın delâlet bahisleri ve özellikle delâlet yollarıyla gerçekleşmektedir. Lafzın manaya nispetinin tespitinde, fıkıh usulüne yöneltilen ağır eleştirilerden biri olan, fıkhın lafzî/literal anlam üzerine bina edildiğinin aksine, geliştirdikleri delâlet kavramı ve teorileriyle usulcüler, mantık, lügat, retorik, mekasıdü'ş-şeria gibi unsurlardan istifade etmek suretiyle delâleti, tüm anlambilim metotlarının üzerine taşımışlardır. Bu çalışmada, Fıkıh usulünde anlambilimsel yöntemlerden biri olan iktizanın delaleti ve Serahsî'nin bu delalet türünün gerçekleşebilmesi için öngördüğü, şer'î iltizami mukaddem şart/şer'î zorunlu öncül şart incelenmektedir

DAlAlAT OF CONNOTED MEANINg IN HANAFI uSul-I FIQH AS A METHOD OF SEMANTICS

Against the vast expanse of the semantic the effort to build it on the normative basics by removing it from being completely an intellectual product, is realized by the mentions of dalalat in Usul-i Fiqh and especially the ways of dalalat. In the determination of the relation between the wording and its meaning, contrary to the accusation that the Fiqh was built on comments based on literal meanings of the words, scholars of Usul-i Fiqh have carried dalalat above all of the semantic methods with their concept of dalalat and theories, by utilizing elements such as logic, dictionary, rhetoric, aims of the islamic laws. In this study, we examined the connoted meaning as a semantic method in fiqh methodology and the shar'i mandatory prerequisite condition that Sarakhsi foresees for this type of meaning/dalalat to be possible

PDF

___

Abdülhalim Süleyman Rabi', "Delillerden Hüküm Çıkarmada Fıkıh Usülcülerinin Metod- ları" çev. Mustafa Baş, İbrahim Paçacı, Mecelletü'z-Zehrâ, Sa. 4, Kahire, 1984, s. 86-128.
Ahmed B. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, el-Müsned, thk. Hamza ez-Zeyn, Dâru'l-Hadis, Kahire 1995.
Ahsîkesî, Ebû Abdullah Hüsâmeddin, Müntehabu'l-hüsâmî, Matbaatü'l-Hanefiyye, y.y., ts.
Atar, Fahrettin, Fıkıh usulü, İFAV, İstanbul 2008.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin, es-sünenü'l-Kübrâ, Dâru'l-Meârif en-Nizâmiyye, Haydarabad 1344.
Bilmen, Ömer Nasuhi, hukuki İslamiyye ve ıstılahatı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, ts.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl, sahîhi'l-Buhârî, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 2002.
Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-sıhâh, thk. Ahmed Abdulgafur Attar, Dâru'l-İlmi lilmelâyin, Beyrut 1990.
Ceylan, Hadi Ensar, Molla hüsrev'in Delâlet Anlayışı ve Furua Yansımaları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011.
Dârekutnî, Ali b. Ömer, sünenü Dârekutnî, thk. Abdülmuhsin et-Türkî, Müessesetü'r- Risâle, Beyrut 2003.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer, Takvîmu'l-Edille, (thk. Halil Muhyiddin el-Hüseyn), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2001.
Dozy, Reinhart Pieter Anne, supplement Aux Dictionnaires Arabes, E.J. Brill, Lieden 1881. Tekmiletü'l-Meâcimi'l-Arabiyye, trc. Muhammed Selim Naimi, Dâru'ş-Şuûni's- Sekafiyye, Bağdat 1998.
Döndüren, Hamdi, "Sosyal Değişme Karşısında İslam Hukuku ve Yeni Yaklaşımlar", İslam hukuku Araştırmaları Dergisi, Sa. 1, Konya 2003.
Düsûkî, Muhammed b. Ahmed, hâşiyetü't-Düsûkî alâ Muhtasari's-sa'd Teftazânî, thk. Halil İbrahim Halil, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2002.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş'as es-Sicistânî, sünenü Ebî Davud, thk. Ubeyd Deas, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1997.
Edip Salihî, Muhammed Edib, Tefsîru'n-nusûs Fi'l-Fıkhi'l-İslâmî, Mektebetü'l-İslâmî, Beyrut 1993.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve hukuk Terimleri sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010.
Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza, Fusûlu'l-Bedâ'i fî usûli'ş-Şerâi', thk. Muhammed Hasan, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2006.
Gazâlî, Ebû Hamid, el-Mustasfâ min İlmi'l-usûl, thk. Hamza b. Züheyr Hafız, Camiatü'l- İslamiyye, Medine ts.
Görmez, Mehmet, sünnet ve hadisin Yorumlanması ve Anlaşılmasında Metodoloji sorunu, Otto Yaynları, Ankara 2014.
Irâkî, Veliyyüddin Ahmed b. Abdürrahim, el-Gaysü'l-hâmi' Şerhu Cemu'l-Cevâmi', thk. Mu- hammed Tâmir, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2004.
Habbâzî, Celâleddin Ebû Muhammed, el-Muğnî fî usûli'l-Fıkh, thk. Muhammed Mazhar Bekâ, Câmiatü Ümmü'l-Kurâ, Mekke 1403.
İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed el-Kûfî; el-Musannef fi'l-Ehâdîsî ve'l-Âsâr, Dâru'l- Fikr, Beyrut 1989.
İbn Mâce, Ebû Abudullah Muhammed b. Yezid, es-sünen, thk. Beşşar Avvâd, Dâru'l-Cîl, Beyrut 1997.
İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim, Fethu'l-Gaffâr bi Şerhi'l-Menâr, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2001.
İbnü's-Sââtî, Muzafferüddin Ahmed b. Ali, nihâyetü'l-Vusûl ilâ İlmi'l-usûl, thk. Sad b. Garîr, Câmiatü Ümmü'l-Kurâ, Mekke 1985.
Kutluboğa, Zeynüddin Kasım, hulâsatü'l-Efkâr Şerhu Muhtasaru'l-Menâr, thk. Züheyr b. Nasır, Dâru İbn Kesir, Beyrut ts.
Molla Aliyyü'l-Kârî, Ali b. Sultan Muhammed, Tavdîhü'l-Mebânî (Şerhu Muhtasaru'l-Menâr), thk. Bedriyye b. Hasan el-Gâdimî, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Câmiatü Ümmü'l-Kurâ, Mekke 1429.
Molla Cîven, Ebû Saîd b. Abdullah, Şerhu nûru'l-Envâr ala'l-Menâr, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut ts.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz, Mirâtü'l-usûl fî Şerhi Mirkâtü'l-Vusûl, Fazilet Neşri- yat, İstanbul (tıpkı basım), ts.
Mutarrizî, Ebû'l-Feth Nasiruddin, el-Muğrib fî Tertîbi'l-Mu'rib, thk. Mahmud Fahuri vd. Mek- tebetü Üsâme b. Zeyd, Haleb 1979.
Müslim, Ebû'l-Hüseyin Müslim b. Haccâc, sahîh-i Müslim, thk. Muhammed Fuad Abdülba- ki, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut 1991.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, sünenü'n-nesâî, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut ts.
Nesefî, Ebû'l-Berekât Abdullah b. Ahmed, Şerhu'l-Müntehab (li Ahsîkesî), thk. Salim Öğüt, y.y. ts. Keşfü'l-Esrâr (Menâr ile birlikte), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut ts.
Özer, Salih, "Hadis Metninin Anlaşılmasında Diğer Metinlere Referansların Önemi ya da Hadiste Metinlerarasılık ve Metinlerarası Okuma", Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 8, Sa. 1, Samsun 2008.
Pezdevî, Ebü'l-Hasen Ebü'l-Usr Fahrü'l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm, usûlü'l-Pezdevî (sığnâkî-el-Kâfî içinde), thk. Fahreddin Seyyid Muhammed Kânet, Mektebetü'r-Rüşd, Riyâd 2001.
Rebî B. Habîb el-Ezdî, Müsnedü'r-rebî', Dâru'l-Hikme, Beyrut 1415.
Semerkandî, Alaeddin Muhammed b. Ahmed, Mîzânü'l-usûl fî netâici'l-ukûl, thk. Abdülme- lik b. Abdurrahman Sa'd es-Sadî, Basılmamış Doktora Tezi, Câimatü Ümmü'l-Kurâ, Mekke 1984.
Serahsî, Ebû Bekir Ahmed b. Ebî Sehl, usûl (usûlü's-serahsî), thk. Ebû'l-Vefâ el-Afgânî, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1993.
Sığnakî, Hüsameddin Hüseyin b. Ali, el-Kâfî, fî Şerhi'l-Pezdevî, thk. Fahreddin Muhammed Kânet, Mektebetü'r-Rüşd, Riyad 2001.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu'cemü'l-Kebîr, thk. Hamdi b. Abdülmecid, Mektebetü'l- Ulum ve'l-Hikem, Musul 1983.
Taftezânî, Sadeddîn Mesûd b. Ömer el-Herevî el-Horâsânî, Şerhu't-Telvîh ala't-Tavdîh li Metni't-Tenkîh, Dâru'l-Kütübil-İlmiyye, Beyrut ts. (ilk baskı).
Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed, Şerhu Meâni'l-Âsâr, thk. Muhammed Zührî en- Neccâr, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1399.
Timizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre, sünenü Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Haleb 1978.
Zebîdî, Muhammed Murtezâ, Tâcu'l-Arûs min Cevâhiri'l-Kâmûs, thk. Abdüssettâr Ahmed, Kuveyt 1965.
Şaban Zekiyyüddin, İslam hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kafi Dönmez, Türkiye Diya- net Vakfı Yayınları, Ankara 2011.