Mehmet Akif KOÇ

13412

XX. Yüzyıl İran Edebi, Fikri ve Siyasi Hayatında Tebrizli Bir Aydın: Samed Behrengi - Hayatı, Şahsiyeti, Dünya Görüşü, Mücadelesi ve Eserleri

Samed Behrengi, XX. yüzyıl İran toplumunda edebi ve fikri hayatta derin izler bırakmış; siyasi mücadelesiyle 1960’ların sol/sosyalist mücadelesine katkıda bulunmuş bir aydındır. Behrengi, yirmi dokuz yıllık kısa ömründe, aydın ve edebiyatçı kişiliğinin yanı sıra kendini öğrenci yetiştirmeye adamış azimli bir köy öğretmeni ve halk edebiyatı derleyicisidir. İran edebiyatında, taşra edebiyatının öncülerinden kabul edilen Behrengi, çocuk edebiyatının da ilk başarılı örneklerini veren en önemli temsilcisi olarak değerlendirilir. Bu çalışmada, Behrengi’nin şahsiyetinde belirleyici olan iki önemli etken, sol/sosyalist ideoloji ve Türk kimliğinin rolü ele alınacak; yetiştiği siyasi ve toplumsal ortam çerçevesinde şekillenen düşünce hayatına temas edilecek; bunun yanısıra hem çocuklara hem de yetişkinlere hitap eden eserlerindeki temel kavram ve mesajlar kapsamlı olarak incelenecektir. 
Anahtar Kelimeler:

Samed Behrengi, İran, Edebiyat, Küçük Kara Balık, Tebriz

Samad Behrangi: A Tabrizian Intellectual in XXth Century Iranian Literary and Cultural Life - His Life, Worldview, Fight and Works

Samad Behrangi, having profound influences on the literary and intellectual life of the XXth century Iranian society, also politically contributed to the leftist / socialist struggle of the 1960s as an activist and author. Behrangi, during his short life less than three decades, served as a village teacher and dedicated a great effort to his students’ enlightenment, along with his career as an intellectual and writer. He has been evaluated as one of the leading representatives of the Iranian rural literature and children’s literature with his works that set the first successful examples of the genre. Turkish identity had also considerably affected Behrangi’s intellectual personality in addition to leftist / socialist ideology which will be discussed within the article. Significantly contributing to Azerbaijani-Turkish folk literature, he is one of the leading Turkish intellectuals of Tabriz. Not only addressing children and teenagers, Behrangi’s literary works also speak to adults with his messages carrying the importance of ‘dedication, self-devotion, diligence, willpower, self-improvement, fight against oppression’ etc.  
Keywords:

Samad Behrangi, Iran, Literature, The Little Black Fish, Tabriz,

PDF

___

  • Abdullahiyan, Hamid. Karnameh-ye Nesr-i Muasır – Dastan, Nemayişnameh, Nesr-i İlmi, Tercüme. Tehran: Enstesharat-e Pâyâ, 1378 / 1999.
  • Abrahamian, Ervand. A History of Modern Iran. New York: Cambridge University Press, 2008.
  • Al-e Ahmad, Jalal. “Samad and the Folk Legend”. Michael C. Hillman (Ed.) Iranian Society: An Anthology of Writings by Jalal Al-e Ahmad. Lexington, Ky.: Mazda Press, 1982.
  • Azimli, Mehmet. Babek – Bir Direnişçi, Konya: Çizgi Kitabevi, 2013
  • Bassiri, Kaveh. “Whatever Happened to The Little Black Fish?”. Iranian Studies. 2018, DOI: 10.1080/00210862.2018.1480358.
  • Behrangi, Esed. Baradaram Samad Behrangi: Revayat-e Zandagi ve Marg-e O (Kardeşim Samed Behrengi: Hayat Hikâyesi ve Ölümü), chap-e sevvom. Tebriz: Nashr-e Behrangi, 2007.
  • Behrangi, Samad. Kıssehaye Behrang – matne kamel. Tehran: Entesharat-e Endesha-ye Kohan, 1383 / 2004.
  • Behrangi, Samad. Mecmueh-ye Makaleha, (Tebriz: Entesharat-e Şems, 1368 / 1989).
  • Bilgili, Ali Sinan. "Tebriz". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/tebriz (Erişim tarihi: 21.08.2019).
  • Boroujerdi, Mehrzad. Iranian Intellectuals and the West: The Tormented Triumph of Nativism. New York: Syracuse University Press, 1996.
  • Cleveland, William L. Modern Ortadoğu Tarihi. Trc. Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
  • Çubek, Sadık. Tengsir. Trc. Naci Tokmak. İstanbul: Bulut Yayınları, 2002.
  • Dabashi, Hamid. İran – Ketlenmiş Halk. Trc. Emine Ayhan. İstanbul: Metis Yayınları, 2008.
  • Devletabadi, Mahmud. Albay. Trc. Buket Coşkuner. İstanbul, Kafka Kitap, 2015.
  • Dervişiyan, Ali Eşref. Samed Cavedane Şod (Samed Ölümsüzleşti). Tehran: Neshr-e Şeb-Ahengi, 1977.
  • Ertan, Gamze Gizem. “Samed-i Behrengî’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26 / 2011, 163–171.
  • Garthwaite, Gene R. İran Tarihi – Pers İmparatorluğu’ndan Günümüze. Trc. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2011.
  • Grigoriadis, Ioannis N. & Ansari, Ali M. “Türk ve İran Milliyetçiliği”, Ortadoğu Tarihi – Dini, Siyasi, Kültürel ve Ekonomik Perspektiften. Youssef M. Choueiri (Ed.). Trc. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2011), 371–396.
  • Gökdağ, Bilgehan A. & Heyet, M. Rıza. “İran Türklerinde Kimlik Meselesi”. bilig. Yaz / 2004, sayı 30: 51–84.
  • Hanson, Brad. “The "Westoxication" of Iran: Depictions and Reactions of Behrangi, al-e Ahmad, and Shariati”. International Journal of Middle East Studies, Vol. 15, No. 1 (February, 1983), 1–23.
  • Hidayet, Sadık. Hacı Ağa. Trc. Mehmet Kanar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
  • Hillmann, M.C. “The modernist trend in Persian literature and its social impact”. Iranian Studies. 15 (1–4) 1982, 7–29.
  • İzedi, Receb. “Azerbaycan Kimliği Hakkındaki On Yıllık Kargaşaya Bir Bakış”. (Ed.) Hamid Ahmedi. İran – Ulusal Kimlik İnşası. Trc. Hakkı Uygur. İstanbul: Küre Yayınları, 2009; 183–250.
  • Kafkasyalı, Ali. İran Türkleri. İstanbul: BilgeOğuz Yayınları, 2010.
  • Kale, Tülay. “İran Türklerinin Ana Dili Problemleri ve Hamid Nutki”. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi (2004).
  • Kanar, Mehmet. Samed-i Behrengi Behreng Masalları. İstanbul, 2002.
  • Karaağaçlı, Abbas. “Samed Behrengi Örneği ile Devrimci Edebiyatın Toplumsal Uyanışa Etkisi”. I. Uluslararası Dil, Sanat ve İktidar Sempozyumu Bildirileri (11–12 Mayıs 2017). (Ed). Nazım Elmas & Fikret Uslucan. Giresun: Giresun Üniversitesi Yayınları, 2017; 19–27.
  • Keddie, Nikki R. Modern Iran: Roots and Results of Revolution. New Haven: Yale University Press, 2006.
  • Koç, Mehmet Akif. “Kitap İncelemesi - Babek: Bir Direnişçi". Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 6 / 1 (Haziran 2019): 241–246.
  • Koç, Mehmet Akif. “Kitap İncelemesi - İran Öykü ve Romanının Yüz Yılı". İran Çalışmaları Dergisi 3 / 1 (Haziran 2019): 149–154.
  • Kurtulan, İldeniz. Samed Behrengi’nin Yaşam Masalı. İstanbul: Akyüz Yayınları, 1989.
  • Mir Abidini, Hasan. İran Öykü ve Romanının Yüz Yılı, C. I. Trc. Derya Örs. Ankara, Nüsha Yayınları, 2002.
  • Mir Abidini, Hasan. İran Öykü ve Romanının Yüz Yılı, C. II. Trc. Hicabi Kırlangıç. Ankara, Nüsha Yayınları, 2002.
  • Mohamed Tabriz, Ata. “İran Romanının Şekillenmesinde Siyasi ve Sosyal Düzenin Rolü (Kaçar ve Pehlevi Dönemi)”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 20, S. 37, 2019, 803–834.
  • Nafi, Basheer. “Iran’s tension with its Arab neighbours won’t be ending any time soon”. Middle East Eye. 3 Mayıs 2016, https://www.middleeasteye.net/opinion/irans-tension-its-arab-neighbours-wont-be-ending-any-time-soon (Erişim tarihi: 22.08.2019).
  • Reda, L. A. “Khatt-e Imam: the Followers of Khomeini’s Line”. (Ed.) Arshin Adib-Moghaddam. A Critical Introduction to Khomeini. New York: Cambridge University Press, 2014; 115–136.
  • Sarpkaya, Seçkin. “Yazar ve İdeoloji: Tebrizli Yazar Samed Behrengî’den Deli Dumrul, Keloğlan, Köroğlu”. │GOSOS │Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Gaziosmanpasa University Social Sciences Researches Journal. (Kış 2016) 11/2: 211–226 / (Winter 2016) 11/2: 211–226.
  • Sarpkaya, Seçkin. "Samed Behrengî'nin Eserlerinde Çocuk". Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar 2019: Yıl 4, Sayı 7, 62–73.
  • Shaffer, Brenda. Borders and Brethren – Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. Massachusetts: The MIT Press, 2002.
  • Şar, Edgar & Telek, Alphan. “Rethinking Secularism as a Political Principle in the Middle East: From Negative to Positive Understanding and Perception of Secularism”. Anna Tomaszewska & Hasse Hämäläinen (Eds.). The Sources of Secularism: Enlightenment and Beyond. Palgrave Macmillan, 2017.
  • Uyar, Mazlum. İran’da Modernleşme ve Din Adamları – Meşrutiyet Örneği. İstanbul: Emre Yayınları, 2008.
  • Yenisey, Gülara. İran’da Etnopolitik Hareketler (1922–2004). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2008.
  • Yıldırım, Nimet. İran Kültürü: Zerdüşt’ten Firdevsi’ye, Sadi’den Şamlu’ya, İran’ın Sözlü ve Yazılı Kaynakları. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2016.
  • Zendeginameh-ye Samad Behrangi. http://samadbehrangi.com/biography.html (Erişim tarihi: 21.08.2019).
İran Çalışmaları Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2017
  • Yayıncı: Ahmet Yeşil
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Pehlevî Dilinde Yaşayan En Eski Kahramanlık Anlatısı: Yâdgâr-i Zerîrân

Oğuzhan ÖZOĞLU

XX. Yüzyıl İran Edebi, Fikri ve Siyasi Hayatında Tebrizli Bir Aydın: Samed Behrengi - Hayatı, Şahsiyeti, Dünya Görüşü, Mücadelesi ve Eserleri

Mehmet Akif KOÇ

Şiî Ulemâya Yönelik Davet ve Fermanlar: Şehîd-i Evvel ve Ali el-Kerekî Örneği

Habib KARTALOĞLU

Fars Edebiyatında Şairlerin Mahlasları

Çetin KASKA

Pehleviler Dönemi’nde İran’da Ulus-Devlet: Milli Kimlik ve Geleneğin İcadı

Nail ELHAN

Hey You! Irak’taki Amerikan Hapishanelerinden Hatıralar

Mehmet Akif KOÇ