Bâvendîlerin Selçuklularla Münasebetleri (433/1042-551/1156)

Bâvendîler, İran’da Hazar Denizi’nin güneyinde yer alan Taberistan bölgesinin yerel hanedanlarındandır. Bu hanedan, egemenlik sahasını İran coğrafyasına hükmeden yüksek otoriteye bağlı bir şekilde korumayı başarmıştır. Bu çalışmada Selçukluların Taberistan’a hâkim olmasına engel olan coğrafi şartların zorluğu ve Bâvendîlerin Taberistan’ı savunurken kullandıkları stratejinin temel öğeleri olay anlatısı içinde irdelenecektir. Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan yıkılışına geçen süreçte Bâvendîler ile münasebetler, Selçukluların güçlü veya zayıf olması nispetinde değişkenlik göstermiştir. Ayrıca Selçukluların önceliklerine göre ikili münasebetlerde ana unsur değişmiştir. Muhammed Tapar (1105-1118) döneminde münasebetlerde ana unsur İsmailîler iken Sencer (1118-1157) döneminde Bâvendî hükümdarlarını kesin bir şekilde tabiiyete almak şeklinde olmuştur. Ancak hiçbir zaman Selçuklular, Bâvendî topraklarını ilhak etme gayesi gütmemiştir. Ülkemizde yerel tarih bağlamında İranî unsurların Türk devletleriyle münasebetleri yeterince ortaya konulamadığı için bu çalışma mezkûr hususa dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca bu çalışmada Bâvendîler ön plana çıkartılarak ikili münasebetler irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Bâvendîler, Selçuklular, Taberistan, Muhammed Tapar, Sencer

Relations between Bavandid and Seljuks (433/1042-551/1156)

Bavandid are one of the local dynasties of Tabarestan region in south of Caspian Sea in Iran. This dynasty has achieved to preserve its territory of the sovereignty in a way that has been dependent on the high authority that has dominated the geography of Iran. In this study, the difficulty of the geographical conditions that prevent the Saljuks from dominating Tabarestan and the basic elements of the strategy used by the Bavandid in defending Tabarestan will be examined in the event narrative. During the process from the establishment to the collapse of the Great Saljuk State, the relations with the Bavandid have varied in proportion to whether the Saljuks have been strong or weak In addition, the main factor in bilateral relations has changed according to the priorities of the Saljuks. While in the period of Muhammed Tapar (1105-1118) the main factor in the relations has been Ismailîs, during the Sencer period (1118-1157), that has been to take the rulers of Bavandid under the domination. However, the Saljuks have never intended to annex the Bavandid lands. This study aims to take attention to the aforementioned issue, since the relations between Iranian elements and Turkish states cannot be put forth sufficiently in the context of local history in our country. Moreover in this study, bilateral relations have been examined by bringing to the forefront Bavandid.

Keywords:

Bavandid, Saljuks, Tabarestan, Muhammed Tapar, Sencer,

PDF

___

Agacanov, Sergey Grigoreviç. Selçuklular. çev. Ekber Necef-Ahmed Annaberdiyev. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006. Ahmed b. Mahmud. Selçukname. haz. Erdoğan Merçil. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2011.Ayan, Ergin. Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Oğuz İsyanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013. Beyât, Azizullah. Tarih-i Tatbiki-yi İran Ba Keşverha-yi Cihan, Tahran: Müesssese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1384.Borzger, Erdeşir. Tarihi-i Taberistan, tsh. Muhammed Şükrî Fûmeşî. 2. Cilt. Tahran: Neşr-i Resâneş, 1388hş. Bundarî. Zübdetü’n-Nusra ve Nubhetü’l-Usra. çev. Kıvameddin Burslan Ankara: TTK Yayınları, 1999.Fazlullah, Reşidüddin. Cami Al-Tavarih Selçuklular Tarihi. yay. Ahmed Ateş Ankara: TTK Yayınları, 1999.Fazlullah, Reşidüddin. Camiü’t-Tevarih Selçuklu Devleti. çev. Erkan Göksü-Hüseyin Güneş İstanbul: Selenge Yayınları, 2010. Hakikat, Abdurrafi. Tarih-i Conbiş-i Serbedaran ve Diger Conbişha-yi İraniyan der Kurun-u Heştom Hicri. Tahran: İntişarat-ı İlmi, 1363. İbn İsfendiyar. Tarih-i Taberistan. tsh. Abbas İkbal, 1-2. cilt Tahran: 1386. İbnü’l-Esir. el-Kamil fi’t-Tarih Tercümesi. çev. Ahmet Ağırakça vd., 9-10 cilt İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2008.İtimadü’s-Saltana, Muhammed Hasan Han. et-Tedvîn fî Ahval-i Cibal-i Şervîn. tsh. Mustafa Ahmedzade, Tahran: İntişarat-i Fikr-i Rûz, 1373hş.Kafesoğlu, İbrahim. Harezmşahlar Devleti Tarihi. Ankara: TTK Yayınlar, 2000.Kafesoğlu, İbrahim. Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2014.Kayhan, Hüseyin. Irak Selçukluları. Konya: Çizgi Kitapevi Yayınları, 2001. Maraşî, Seyyid Zahirüddin b. Seyyid Nasirüddin. Tarih-i Taberistan Rûyan ve Mâzenderân. tsh. Muhammed Hüseyin Tesbihi, Tahran: Müessese-i Matbuat-i Şarki, 1345.Merçil, Erdoğan. “Bâvendîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 214-216. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. Özaydın, Abdülkerim. Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1990. Özgüdenli, Osman Gazi. “Taberistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 322-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Pourshariati, Parvaneh. Decline and Fall of The Sâsânîan Empire. New York: Published Tauris, 2008.Purgari, Salih. “Nigahi be Coğrafya-yi Tarih-i Taberistan der Kurun-u Evvel-i Hicri.” ez-Zehra Üniversitesi İnsani İlmler Araştırma ve İlim Dergisi, sy. 17-18 (1380): 33-56.Râvendî, Muhammed b. Ali. B. Süleyman. Râhatü’s-Südûr ve Ayetü’s-Sürûr. çev. Ahmed Ateş, 2. cilt Ankara: TTK Yayınları, 1999.Rüstemi, Mustafa. Hüner-i Tabarestan. Babilsor: İntişarat-i Müessese-i Amuzeş Alî-yi Marlik, 1392. Samedî, Hüseyin. Ketabnâme-i Mâzenderân. 1. cilt Sârî: Sazman-ı Bername-i Ostan-ı Mâzenderân, 1372.Turan, Osman. Selçuklular Tarihî ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2009.Yazıcızâde Ali. Tevarih-i Âl-i Selçuk. haz. Abdullah Bakır, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2009.Yıldız, Hakkı Dursun. “Harezmşahlar Devleti”. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. 9. cilt İstanbul: Çağ Yayınları, 1992.