Irk Bitig’de Karakuş, Kartal, Garuda Üzerine

Tarih boyunca tüm toplumlar, içinde bulundukları coğrafyanın fiziki koşullarına ve toplumun kültürel değerlerine uygun olarak yaşamaya çalışmışlardır. Böylece ait oldukları toplumun kimliğini yansıtmışlardır. Türklerin benimsemiş oldukları bozkır-göçebe yaşam tarzından dolayı hayvanlar Türk topluluklarında önemli bir yer edinmiştir. Bütün milletlerin mitolojisinde hayvanlara bazı özel anlamlar yüklenmiş ve böylece bir hayvan sembolizmi oluşmuştur. Bu hayvan sembolizmi pek çok toplumda benzerlik göstermiştir. Geyik, at, kurt, karga, tilki, doğan ve kartal bazı sembolik hayvanlar arasında yer alır. Bu sembolik hayvanlardan kartal Türk toplumu tarafından kutsal kabul edilmiştir. Türk kültüründe kartal; hayvan-ata, yol gösterici, avcı-koruyucu, güçlü, zeki ve korkusuz oluşu gibi özellikleri ile ön plana çıkmıştır. Bu çalışmada Türk, Hint, İran, Yunan, Mısır ve Çin mitolojisinde yer alan kartal kavramı üzerinde durulacaktır. Ayrıca Irk Bitig’de geçen kartal kavramının hangi fallarda yer aldığı belirlenecek; Budizm ile Manihaizm’de kartala hangi sembolik anlamların yüklendiği incelenecektir. Yapılacak olan bu çalışma ile Irk Bitig’de geçen kartal kavramının kültürel ve mitolojik yönüne dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Türk Kültürü, Irk Bitig, Kartal, Garuda, Sembol

About Blackbird, Eagle, Garuda in Irk Bitig

Throughout history, all societies have tried to live in accordance with the physical conditions of the geography they live in and the cultural values of the society. Thus, they reflected the identity of the society to which they belong. Due to the steppe-nomadic lifestyle that Turks have adopted, animals have taken an important place in Turkish communities. In the mythology of all nations, animals have some special meaning and thus an animal symbolism has been formed. This animal symbolism has been similar in many societies. Deer, horse, wolf, crow, fox, falcon and eagle are among some symbolic animals. One of these symbolic animals, the eagle was considered sacred by the Turkish society. The eagle has come to the fore in Turkish culture with its features such as being a guiding animal, hunting protector, strong, intelligent and fearless. In this study, the concept of eagle in Turkish, Iranian, Greek, Egyptian and Chinese mythology will be emphasized. In addition, it will be determined in which horoscopes the concept of eagle in Irk Bitig takes place and which symbolic meanings are attributed to the eagle in Buddhism and Manihaism will be examined. This study will draw attention to the cultural and mythological aspects of the concept of eagle in Irk Bitig.

Keywords:

Turkish Culture, Irk Bitig, Eagle, Garuda, Symbol,

PDF

___

ARMUTAK, A. (2004). “Doğu ve Bati Mitolojilerinde Hayvan Motifi II. Sürüngenler, Balıklar, Kanatlılar ve Mitolojik Hayvanlar”. İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 2, s. 143-157.
BOZDEMİR, O., ÖZÇELİK, H. (2019). “Şamanist Ritüeller Kapsamında Şaman Davulunda Bulunan Sembollerin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma”, Akademik Sanat; Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, DOI: 10.34189/asd.4.8.008.
CHARİTON, J. D. (2011). “The Mesopotamian Origins of the Hittite Double-Headed Eagle”. UW-L Journal of Undergraduate Research, Sayı 14, s. 1-13.
CİVELEK, Ö. (2008). “Karakuş”, Av ve Avcılık Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, İstanbul: Kitapevi, s. 89-101.
ÇOBAN, İ. (2015). “Türk İkonografisinde Kartal Motifi ve Çağdaş Türk Resim Sanatına Yansımaları”, İdil Sanat ve Dil Dergisi, Cilt 4, Sayı 16, s. 57-80.
ÇORUHLU, Y. (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul: Seyran Kitap.
ÇORUHLU, Y. (2006). Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
DİYARBEKİRLİ, N. (1972). Hun Sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları.
ERCİLASUN, A. B. (2014). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
ESİN, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
ESİN, E. (2006). Eski Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
GEZGİN, D. (2014). Hayvan Mitosları, İstanbul: Sel Yayıncılık.
GÜVEN, M. (2014). “Türk Halk Oyunlarında Kartal Figürü”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 51, s. 285-302.
İNAN, A. (1952). “İkinci Pazırık Kurganı”, Belleten, Cilt 16, Sayı 61, s. 137-140.
İNAN, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
KAFESOĞLU, İ. (1980). Eski Türk dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
KAYA, C. (2008). “Irk Bitig’de falcılık”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler (Ed. Emine Gürsoy Naskali, Erdal Şahin), s. 359-368.
KUMRU, C. (2017). “Eski Türk Kültüründe Kartal Simgesi”, I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, Antalya (11-14 Mayıs).
LESUER, R. B. (2013). “Between Heaven And Earth-Birds in Ancient Egypt”. Chicago: Oriental Institute Museum Publications 35.
MEHRAN, S. (2017). Simurg, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
ÖGEL, B. (1988) İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ÖGEL, B. (1993). Türk Mitolojisi I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
ÖGEL, B. (1995). Türk Mitolojisi II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
ÖZDAĞ, D. E. (2017). “Çağdaş Türk Sanatında Gerçek Dışı Kuş Figürleri”, Didar Ezgi Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi/JRES, Cilt 4, Sayı 1, s. 17-32.
ÖZKARTAL, M. (2012). “Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Bakış (Dede Korkut Kitabı’ndan Örnekler)”, Millî Folklor, Yıl 24, Sayı 94, s. 63-64.
ROUX, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini, (çeviren Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları.
SEÇKİN, K. (2015). “Irk Bitig: Toplumsal İyi ve Toplumsal Kötünün İnşasında İdeolojik Bir Fal Kitabı”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 4/4, s. 1433-1450.
TOKYÜREK, H. (2013). “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”, TÜBAR(Türklük Bilimi Araştırmaları), Sayı 33, s. 221-281.
YILDIRIM, B. B. (2016). “Mitolojide kullanılmış olan hayvan figürlerinin seramik yüzeylerde kullanımları, anlamları ve Türk sanatına etkileri”, 10. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu, s. 737-757.
YILDIRIM, F. (2017). Irk Bitig ve Orhon Yazılı Metinlerinin Dili, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.