XVIII. Asır Fetva Mecmuaları Işığında Osmanlı'da Tedavül Aracı Olarak Kullanılan Paralar

Osmanlı Devleti, kuruluşundan Tanzimat devrine kadar ki dönemde kendisinden önceki İslâm devletlerinde ve döneminde var olan devletlerin kullandıkları madeni para rejimine tâbi olmuştur. İncelemiş olduğumuz XVIII. asırda basılmış fetva mecmualarında, Osmanlı'da tedavülde olan yerli ve yabancı para birimlerinin isimleri görülmekte, "tağşiş" yani paranın değeriyle ilgili yapılan değişiklikler ile "tecdid-i akçe" yani yeni bir Padişah'ın tahta çıkmasıyla kendi adına yeni paraların bastırılıp eskilerin ise tedavülden kaldırılması uygulaması, mangırın piyasada oluşturduğu olumsuz etkilerden bahsedilmektedir. Ayrıca kalpazanlık faaliyetine dair meseleler, para değerindeki değişimlerin muamelelerdeki olumsuz yansımaları gibi paraya ilişkin çeşitli konularda bilgiler edinilmektedir. Fetvalarda geçen bu bilgiler, iktisat tarihinin para bahsiyle ilgili yazılmış eserleriyle mukayese edildiğinde literatürde geçen bilgileri teyit eder nitelikte olduğu görülmektedir.

The Monies in Circulation in Ottoman State According to Fetva Journals, Published in XVIII Century

The Ottoman Empire was subjected to the coin regime which was used by the states that existed in the Islamic states and periods before the Tanzimat era. The names of the local and foreign currencies that are circulating in the Ottoman Empire can be seen in the fetva registers, which were printed in the 18th century. "Tagsis" which means the changes made about the value of money and "tecdid-i akce" which was the application of a new Padishah on the throne to mint new money on his behalf and remove the old ones from the circulation. There are also informations on various issues related to the currency, such as issues related to counterfeiting activities, negative reflections of changes in money value. These informations in the fetvas seem to confirm the information in the literature when compared with the works written about the money chapters of economic history literature.

PDF

___

"Abbâsî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998), I, 30.
"Eşrefî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995), XI, 477).
Abdullah Efendi, Yenişehirli, Behcetü'l-Fetâvâ, (Hazırlayan: Süleyman Kaya ve diğerleri), İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
Akyıldız, Ali, "Para", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007), XXXIV, 164-165.
Ali Efendi, Çatalcalı, Fetâvâ-yı Ali Efendi, Matbâa-i Âmire, İstanbul, 1312/1893.
Artuk, İbrahim, "Cedîd Eşrefî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993), VII, 210-211.
Artuk, İbrahim, "Fındık Altını", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996), XIII, 27-28.
Artuk, İbrahim, "Zer-i mahbûb", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013), XLIV, 281.
Artuk, İbrahim, "Zolota", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013), XLIV, 500-501.
Atar, Abdulkadir, "XVIII.Yüzyıl'da Yayımlanmış Fetva Mecmualarına Göre Osmanlı'da İktisadî Hayat", Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
Bilgin, Vejdi, Fakih ve Toplum (Osmanlı'da Sosyal Yapı ve Fıkıh), İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, IV, İstanbul: 1969.
Feyzullah Efendi, Seyyid, Fetâvâ-yı Feyziyye, (Haz: S. Kaya), İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
Hasan Ferdi, Osmanlı'da Para ve Finansal Kredi (Nakid ve İ'tibâr-ı Mâlî, Birinci Kitâb Meskûkat), (Hazırlayan: Mehmet Hakan Sağlam), İstanbul: Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, 2008.
Hiç, Mükerrem, Para, Kredi ve Fiatlar, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi, 1971.
Hiç, Mükerrem, Para Teorisi ve Politikası, İstanbul: Filiz Kitabevi, 1994.
İnalcık, Halil, "Filori", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996), XIII, 106.
İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
Kaleli, Hüseyin, "Osmanlı Madeni Para Rejiminde Enflasyona Yol Açması Bakımından Tağşişler ve Sebepleri", Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 7, (2002): 198-199.
Keleş, Ali, "İslâm'a Göre Para Kavramı (Tarihi, Tanımı ve Fonksiyonları)", Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
Kılıç, Orhan, "XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti'nde Kalpazanlık Faaliyetleri", Osmanlı, III, (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999), 183.
Kılınç, Ahmet, "Yıldırım Bayezid Han'ın Devlet Yönetimine Işık Tutan İki Osmanlıca Makale ve Tahlilleri", YBHD: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Dergisi 1 (2016):5. Mehmed Ârif Efendi, Dürrîzâde, Netîcetü'l-Fetâvâ, (Derleyen: Hafız Mehmed b. Ahmed b. Şeyh Mustafa), İstanbul: Matbâa-i Âmire, 1265/1849.
Özcan, Ruhi, "Osmanlı Devleti'nde XVII. Yüzyılda Yapılan Sikke Tashihleri", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 17, (2005):248.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih ve Deyimleri Sözlüğü, I, (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971) 34.
Pamuk, Şevket, "Kuruş", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002), XXVI, 458.
Pamuk, Şevket, Türkiye'nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2016.
Sahillioğlu, Halil, "Akçe", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989), II, 224-226.
Sahillioğlu, Halil, "Dirhem", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994), IX, 368-371.
Sahillioğlu, Halil, "Esedî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995), XI, 268-369.
Sudi, Süleyman, Usûl-i Meskûkât-ı Osmaniyye ve Ecnebiyye (Yay. Hazırlayanlar: İbrahim Artuk-Cevriye Artuk), İstanbul: Enderun Yayınları, 1982.
Tabakoğlu, Ahmet, "Nisab, Para ve Gelir Dağılımı", Zekât Nisabı ve Fitre Miktarının Çağdaş Parasal Değeri Sempozyumu, (Bursa: Kur'an Araştırmaları Vakfı Kurav Yayınları, 2004), s.19.
Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
Tabakoğlu, Ahmet, Toplu Makaleler I İktisat Tarihi, İstanbul: Kitabevi, 2005.
Tekin, Oğuz, "Sikke", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009), XXXVII, 2009, 183-184.