Türkçe Sözlüklerde Etiketleme Sorunları Üzerine

Sözlükbilimin gelişim tarihine baktığımızda en dikkat çekici değişim ve dönüşümün Sümer ve Akad dönemi/ kil tablet dönemi, elyazması sözlük dönemi, basılı sözlükler (matbaanın icadıyla) dönemi , elektronik sözlük dönemlerinde gerçekleştiği söylenebilir. Bu noktada sözlüklerin hem içerik hem de materyal kullanımı yönünden büyük değişim geçirdiği, içeriğin zenginleştiği, materyalin de kil tablet ve papirüs kullanımından kâğıt kullanımı ve e-ortama dönüşmesinin hikâyesini bilmek, yeni bin yılın sözlük çalışmaları için yol gösterici olacaktır.Bilimsel gelişmelere paralel sözlük girdilerinin çeşitlenmesi karşısında sözlükçüler etiketleme düzenini geliştirmiştir. Bu etiketler basılı sözlüklerde grup ve kayıt etiketlerinden oluşur.Sözlükbilimde etiketleme işlemi, resimsel betimleme/kısaltma iki yüzyıldan beri kullanılmaktadır. Ancak bu etiketleme sisteminin biçim ve kapsamıyla ilgili çeşitli sorunlar vardır . Bu sorunların sebebi tüm etiketlerin içeriğinde pek çok anlam gizleyen şemsiye terimlerin çok olmasıdır. Bu gizli içeriği ortaya çıkarmak, sözlük içeriğini kullanım yönünden sınırlamak, kullanıldığı bağlamlara göre etiketlemek sözlüğün gövde metni oluşumunda belirleyici role sahiptir.Türkçe beş sözlükte etiketleme sisteminin ortaklık ve benzerliğin az, benzemezliğin çok yüksek olduğu görülür. Özellikle TDK-TS’ün kendi döneminde etiketleme için öncü rolü düşünüldüğünde, kendinden sonra yazılan sözlüklerin en azından TDK-TS’teki etiketleme ölçütlerini takip etmeleri gerekirdi. Ama MBTS ile DBTS ve ÖTS’te kullanılan etiketlerin ortaklık ve benzerlik yönlerinin diğer iki sözlüğe göre düşük olması sözlük geleneğinin göz ardı edildiği, yazar tutumunun belirleyici olduğunu göstermektedir.Bu çalışmada Cumhuriyet döneminde yayımlanmış beş Türkçe sözlüğün etiketleme düzeni ve sorunları ele alınmış olup tarama, derleme, karşılaştırma ve analiz yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın amacı Türkçesözlüklerde etieklem düzeninin sorularına çözüm önerileri sunmaktır. Çalışmanın sonucu etiketlemeye esas olacak bir ölçüt: tek heceli sözcükler bir harfle, iki ve daha fazla heceli sözcükler için iki harf, iki sözcükten oluşanlar için ilk sözcükte iki/üç harfi, ikinci sözcüğün ilk harfi alınarak bir kodlama/kısaltma teklifi sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Sözlükbilim, Sistematik Bilgi, Bilgi Birim, Etiketleme, Kısaltma

On the Problems of Labeling in Turkish Dictionaries

When we look at the development history of lexicography, it can be said that the most striking change and transformation took place in the Sumerian and Akkadian period / clay tablet period, the manuscript dictionary period, the printed dictionaries (with the invention of the printing press), and the electronic dictionary periods. At this point, knowing the story that dictionaries have undergone a great change in terms of both content and material usage, the content is enriched, and the material transforms from the use of clay tablets and papyrus to paper and e-media will be a guide for the dictionary studies of the new millennium.In the face of the diversification of dictionary entries parallel to scientific developments, lexicographers have developed the labeling scheme. These tags consist of group and record tags in printed dictionaries. In lexicology, the labeling process, pictorial description / abbreviation has been used for two centuries. However, there are several problems with the form and scope of this labeling system. The reason for these problems is that there are many umbrella terms that hide many meanings in the content of all tags. Revealing this hidden content, limiting the dictionary content in terms of usage, labeling according to the context in which it is used have a decisive role in the formation of the body text of the dictionary.It is seen that the labeling system in Turkish five dictionaries has little commonality and similarity and very high dissimilarity. Considering the pioneering role of TDK-TS in labeling in its own period, dictionaries written after it should at least follow the labeling criteria in TDK-TS. However, the fact that the commonality and similarity aspects of the tags used in MBTS and DBTS and ÖTS are lower than the other two dictionaries indicates that the dictionary tradition is ignored and the attitude of the author is determinant.In this study, the labeling order and problems of five Turkish dictionaries published in the Republican period were discussed, and the method of scanning, compilation, comparison and analysis was used. The aim of the study is to offer solutions to the questions of the ethical order in Turkish dictionaries. The result of the study is a criterion that will be the basis for labeling: single syllable words with one letter, two letters for words with two or more syllables, two / three letters in the first word for two words, and a coding / abbreviation proposal by taking the first letter of the second word. Keywords: Lexicography, Systematic İnformation, İnformation Unit, Labeling, Abbreviation.

Keywords:

Lexicography, Systematic İnformation, İnformation Unit, Labeling, Abbreviation.,

PDF

___

Abecassis, M. (2008). The Ideology of the Perfect Dictionary: How Efficient can a Dictionary be? Lexikos 18, ss.1-14.
Allen, R. (1992). Usage. In McArthur, T. (Ed.), Concise Oxford Companion to the English Language (pp. 1071-1078). Oxford: Oxford University Press.
Agunşah, M. (2019). Türkçe Sözlük'te Tanımlama ve Tanıklama sorunları, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7 (16), ss.1-13.
Atkins, S. & Rundell, M. (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography. Oxford University Press.
Ayverdi, İ. (2016). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Basatemur, A. (2013). Sözlükbirimlerin Tanımlanması Bağlamında Türkçe Sözlüklerin Karşılaştırılması, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
Bakın, S. (2014). ‘‘Türkiye ve Dünyada Sözlük Bilimi: Tanımı, Kapsamı ve Diğer Bilimlerle İlişkisi’’ International Journal of Language Academy Volume 2/4 s. 445/457.
Boz, E. (2006). “Sözlük ve Sözlükçülük Sorunları, Tartışmalar ve Öneriler”, Türkçenin Çağdaş Sorunları, İstanbul: Divan Yayınevi, 9-46.
Boz, E. (2009). Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Çokanlamlı Madde Başlarındaki Anlamların Sıralanma Sorunu: 'Klasik' örneği, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4 (8), s.146-148.
Boz, E. (2012). Türk Sözlükbiliminin Problemleri, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/4, s. 13-20.
Böler, T. (2006). Türkçe Sözlük (TDK) ile Örnekleriyle Türkçe Sözlük’ü (MEB) Karşılaştırma Denemesi/ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1 (1), ss. 101-118.
Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Crenn, T. (1996). Register and Register Labelling in Dictionaries. Ph.D. Thesis. Ontario: University of Ottawa, School of Translation and Interpretation.
Dil Derneği (2012). Türkçe Sözlük, Ankara: Dil Derneği Yayınları.
Doğan, D. M. (2011). Doğan Büyük Türkçe Sözlük 23. baskı, Ankara: Yazar Birliği Yayınları.
Hartmann, R. R. K. & James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. Routledge.
Hausmann, F. J. (1989). “Wörterbuchtypologie”. In Hausmann, F. J. et al. (Eds.), Wörterbücher. Ein internationales Handbuch zur Lexikographie, pp. 968-981.
Jackson, H. (2002). Lexicography: An Introduction. London and New York: Routledge.
Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş (Çev: M. Gürlek, E. Patat)1. Baskı, İstanbul: Kesit Yayınları.
Kahraman, M. (2016). Sözlük Bilim Kuram, İlke ve Yöntemler Üzerine, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), ss. 3288-3312.
Kara, S. (2019). Türkçe Sözlük İle Misalli Büyük Türkçe Sözlük’ün Karşılaştırmalı Kısa Bir Değerlendirmesi, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR), Cilt:11 Sayı 2 (24), ss.789-804.
Landau, S. (1989). Dictionaries. The Art and Craft of Lexicography. Cambridge University Press.
Leech, G, & Nesi, H. (1999). "Moving towards perfection: the learners’ (electronic) dictionary of the future", In Herbst, T. & Popp, K. (Eds.), The Perfect Learner’s Dictionary, pp. 295-309. Tübingen.
Lew, R. (2004). Which Dictionary for Whom? Receptive Use of Bilingual, monolingual and Semi-bilingual Dictionaries by Polish Learners of English. Motivex.
Milroy, J. & Milroy, L. (1990). Authority in Language: Investigating Standard English. Routledge.
Parlatır, İsmail (1995), "Türkçe Sözlük Çalışmaları ve Sorunlarımız”, Türk Dili ve Edebiyat Dergisi, Citt I., sayı 517, ss.3-19.
Ptaszyński, M. (2010). Theorethical Considerations for the Improvement of Usage Labelling in Dictionaries: A Combined Formal-Functional Approach. International Journal of Lexicography, 23(4), ss. 411-442.
Sakwa, L. N. (2011). Problems of Usage Labelling in English Lexicography, Lexikos 21 (AFRILEX-reeks/series 21: 2011): 305-315.
Stein, G. (2002). Better Words: Evaluating EFL Dictionaries. Short Run Press Ltd.
Swanepoel, P. (2008). Towards a Framework for the Description and Evaluation of Dictionary Evaluation Criteria. Lexikos, sayı 18, ss. 207-231.
Türk Dil Kurumu (2011) .Türkçe Sözlük, 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tomaszczyk, J. (1988). The Bilingual Dictionary under Review. Snell-Hornby, M. (Ed.).
Tarp, S. and Gouws. R.H. (2008). A Lexicographic Approach to Language Policy and Recommendations for Future Dictionaries. Lexikos, sayı 18, ss. 232-255.
Van Sterkenburg, P. (2003). The dictionary: Definition and history, In Sterkenburg, P. (Ed.), A Practical Guide to Lexicography, pp. 3-17.
Usta, H. İ. (2006). Türkçe sözlük hazırlamada Yöntem Sorunları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46 (1), ss.223-242.
Usta, H. İ. (2010). Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, cilt 7/2, ss.92-101.
Uzun, L. (1999). 1945’ten Bu Yana Türkçe Sözlükler, Kebikeç 7(8), ss. 53-57.