Kuruluştan Günümüze Türk Hava Yolları’nın Dönüşümüne Yönelik Bir İnceleme

Cumhuriyet döneminin ilk devlet girişimlerinden biri olan Türk Hava Yolları, oldukça değişken endüstriyel ve makro-çevresel unsurlara rağmen ayakta kalması nedeniyle incelenmeye değer bir vaka niteliğindedir. 1933 yılından kurulmuş olan işletme yerel ve küresel ölçekte birçok önemli ekonomik, sosyo-politik değişikliğin yaşandığı süreçlerden geçerek günümüze kadar gelmiştir. Bu nedenle çalışma kapsamında Türk Hava Yolları'nın bugüne kadarki gelişimi ve bu gelişmeyi etkileyen faktörler incelenmiştir. Türk Hava Yolları'nın tarihsel gelişiminin mikro bir bakış açısı ile dönemselleştirilmesine çalışılmıştır. Araştırmada veri, işletme tarafından yayınlanan yıllık faaliyet raporlarından, kuruluşun tarihi ile ilgili kitaplardan, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi belgelerinden ve şirket yönetiminde görev almış kişilerin yazdığı anılardan elde edilmiştir. Yapılan incelemelerde Türk Hava Yolları'nın II. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar iç hatlarda büyümeye çalışan küçük bir işletme olduğu görülmektedir. II. Dünya Savaşı sonrasında 1950 yılı ile başlayan dönemde liberalleşme ve uluslararasılaşma süreçleri hız kazanmıştır. Türk Hava Yolları, 1960 yılı itibari ile Avrupa hatlarının sayısını artırmaya başlamış, 1966 yılında başlayan gerçekleşen filo modenizasyonu ile hat ve uçuş frekanslarında artış sağlanmıştır. 1970'li yıllarda Türk Hava Yoları küresel petrol krizi ve Kıbrıs Barış Harekatı gibi krizlerle karşı karşıya kalmıştır. 1980’li yıllarda Türkiye'de liberal ekonominin tekrar benimsenmesi ile Türk Hava Yolları’nın uluslararası tanınırlığı olan milli bir marka kimliğini kazanması ve Avrupa dışında da etkinliğinin artırılması ile ilgili çalışmaların yapıldığı görülmektedir. Bu dönemde, Avrupalı havayolları ile kıyaslamalar ile daha sonra bu kıyaslama ilişkisi sonucunda oluşan ittifaklar ve ortaklıklar göze çarpmaktadır. Bu çabalar 1990’lı yıllarda da devam ederken okyanus ötesinde, Ortadoğu ve K. Afrika hatlarında etkinleşmeye çalışıldığı görülmektedir. 2000'li yıllarına gelindiğinde Türk Hava Yolları, iş modelini İstanbul merkezli bir ağı içeren küresel bir ağ taşıyıcısı olarak yapılandırmaya başlamıştır ve ana işlevini destekleyen bağlı şirketleriyle hem yatay hem de dikey olarak büyümüştür.

Anahtar Kelimeler:

İşletme Stratejisi, , İşletme Tarihi, Devlet Girişimciliği, İş modelleri, Uluslararasılaşma

A Review of Turkish Airlines Transformation from Foundation to Present

As one of the first state entrepneurs of the Republican era, Turkish Airlines is a case worth of examining due to its survival inspite of the high degree of industrial variability and other macro-environmental elements. As established in 1933, the company has reached the today by going through the many important economic, socio-political changes on a local and global scale. For this reason, within the scope of the study the development of Turkish Airlines and the factors affecting this development were examined to present date. The historical development of Turkish Airlines has been tried to be periodized with a micro perspective. In this research, the data were obtained from the annual reports published by the company, the books on the history of the company, the Presidential State Archive documents and the memories written by the people who took part in the management of the company. According to the examination, it is seen that Turkish Airlines was a small business that tried to grow in domestic flights until the end of the Second World War. After the Second World War, liberalization and internationalization processes accelerated by the year of 1950. Turkish Airlines started to increase the number of routes in Europe as of 1960, and in the year of 1966 with the transformation to jet technologies increase in number and frequencies of routes was achieved. In the 1970s, Turkish Airlines faced with global oil crisis and the Cyprus Peace Operation. By the adoption of a liberal economy again in the 1980s, the creation of a internationally recognized national brand and increasing European routes came forward. In this period, benchmarkings were carried out with some European airlines to improve various sides of processes, as a result of this relations, alliances and partnerships formed later on. While these efforts continued in the 1990s, it is observed that attempts were made to become more effective on transoceanic, Middle East and North Africa routes. In the early 2000s, Turkish Airlines began structuring its business model as an Istanbul based global network carrier and has grown both horizontally and vertically, with subsidiaries supporting its core function.

Keywords:

Business History, Business Strategy, State Entrepreneurship, Business Models, Internationalization,

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. (1946). Ortadoğu'da satın alınan, Devlet Hava Yolları'na ait 8 adet C47, C47A ve C47B tipi uçaklar. 61-413-32 ve 16.05.1946.
Altıparmak, A. (1998). Türkiye'de Cumhuriyetin İlk Yıllarında Müteşebbis Sınıfının Gelişimi. Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, (13), 169-183.
Ata, Gökçen. (2013). Pervaneli Yıllar. Skylife, (363), 130-135.
Bakırcı, Muzaffer. (2012). Ulaşım Coğrafyası Açısından Türkiye’de Havayolu Ulaşımının Tarihsel Gelişimi ve Mevcut Yapısı. Marmara Coğrafya Dergisi, (25), 340-377.
Baskıcı, M. (2002). Osmanlı Anadolusunda Sigorta Piyasası: 1860-1918. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, (57), 2-33.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. (1947). Ankara-İstanbul-Atina hava seferlerine başlanacağı. (61- 410-41,10.03.1947).
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. (1936). Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi için İngilterede De Havilland Uçak Fabrikasına sipariş edilen üç uçağın Ankara'ya geldiği. (60 - 406 - 5, 11.05.1936).
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri. (1944). Hava Yolları Müdürlüğü için Almanya'dan alınacak beş uçak ile, İngiltere'den alınacak sekiz uçağın pazarlıkla satınalınması. (104 - 9 - 27, 31.01.1944).
Başbakanlık Devlet Arşivleri. (1946). Devlet Hava Yolları Gn. Md.lüğü için satınalınacak Amerikan yolcu uçaklarını inceleme ve satınalma işlerini takip için Kahire'ye gönderilecek Lev. Md. Rıza Çerçel, Başmakinist Fehmi Dorman'a yevmiye verilmesi. (110 - 14 - 19, 22.02.1946).
Buluş, A. (2000). Osmanlı Tekstil Sanayii Hereke Fabrikası. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensititüsü.
Crouch, Tom D., Roger E. Bilstein, ve Walter James Boyne. (2018). History of flight: The jet age. Encyclopædia Britannica, https://www.britannica.com/technology/history-of-flight/The-jet-age, Erişim Tarihi 24. 04. 2018.
Çizakca, M. (1980). A short history of the Bursa silk industry (1500-1900). Journal of the Economic and Social History of the Orient, 23(1), 142-152.
Demir, T. (2005). Osmanlı İmparatorluğunda Deniz Posta Taşımacılığı ve Vapur Kumpanyaları. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 17(17), 1-17.
Demir, Yeşim. (2009). 1960-1980 Dönemi Türk-Arap Ekonomik İlişkileri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(18), 209-227.
Resmi Gazete. (1956). Devlet Hava Meydanları İşletmesi Umum Müdürlüğü Teşkilât ve Vazifeleri Hakkında Kanun. 9249.
Genç, Ali. (2016). Yüksek İrtifa: Yerelden Küresele THY'nin Başarı Öyküsü. İstanbul: Alfa Yayınları.
Hürkuş, Vecihi. (2016). Bir Tayyarecinin Anıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kozlu, Cem. (2009). Bulutların Üstüne Tırmanırken: THY, Bir Dönüşüm Öyküsü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kurt, Mustafa. (2016). İşletmecilik Tarihi: Özel Sayıya Giriş. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 45, 2-8.
Kurt, Mustafa, Baki Çakır, ve Kemal Demir. (2015). 23. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. Geç-Osmanlı Dönemi Devlet Fabrikalarında Yönetim: Motivasyon Uygulamaları, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 124-130.
Milliyet Gazetesi. (1967). THY Dış Hatlarda 2 Milyon Dolar Döviz Tasarrufu Sağladı. Milliyet Gazetesi, 28. 04. 1967.
Milliyet Gazetesi. (1975). THY'de 1 Yıl . Milliyet Gazetesi, 12. 05. 1975.
Özen, Janset Aytemur. (2010). Türkiye’de Yönetim Düşüncesinin Erken Dönemleri: Sümerbank (1930-1945). İstanbul: Libra Yayınları.
Sheth, Jagdish N., Fred C. Allvine, Can Uslay, ve Ashutosh Dixit. (2007). Deregulation and Competition Lessons from the Airline Industry. New Delhi: Sage.
Star Alliance (2017). Star Alliance. Chronological History. http://www.staralliance.com/documents/20184/680657/Star+Alliance+History/7880d0ac-455c-5ee6-4832-ee69e8037ff8. Erişim Tarihi 08. 05. 2017.
Türk Hava Yolları. (2009). 75. Yılında Türk Hava Yolları 1933-2008. İstanbul: Kesişim Yayıncılık.
Türk Hava Yolları. (1983). Dünden Bugüne Türk Hava Yolları (1933-1983). İstanbul: Cem Offset.
Türk Hava Yolları. Tarihçe. 2014. http://investor.turkishairlines.com/tr/thy-anonim-ortakligi/tarihce. Erişim Tarihi 24. 04. 2018.
Türk Hava Yolları. (2012). Yatırımcı İlişkileri, 2011-2012. 2012. http://investor.turkishairlines.com/documents/ThyInvestorRelations/download/trafik/2012_AYLIK_TRAFIK_VERILERI.pdf. Erişim Tarihi 24. 04. 2018.
Türk Hava Yolları. (2015). Yatırımcı İlişkileri, 2014-2015. 2015. http://investor.turkishairlines.com/documents/ThyInvestorRelations/download/trafik/ARALIK_2015_TRAFIK.pdf. Erişim Tarihi 24. 04. 2018.
Türk Hava Yolları. (2017). Yatırımcı İlişkileri, 2016-2017. 2017. http://investor.turkishairlines.com/documents/ThyInvestorRelations/trafik/OCAK-ARALIK_2017_TRAFIK.pdf. Erişim Tarihi 24. 04. 2018.
Türk Hava Yolları. (2007). Yatırımcı İlişkileri, Aylık Kümeleme Toplam Trafik Verileri (2006-2007). 2007. http://investor.turkishairlines.com/documents/ThyInvestorRelations/download/trafik/2007_AYLIK_TRAFIK_DATA.pdf. Erişim Tarihi 24. 04. 2018.
Türk Hava Yolları. Yatırımcı İlişkileri, Aylık Trafik Verileri 2009-2010. 2009. http://investor.turkishairlines.com/documents/ThyInvestorRelations/download/trafik/2010_AYLIK_TRAFIK_VERILERI.pdf (Mart 24, 2018 tarihinde erişilmiştir).
Türk Hava Yolları. (2006). Yatırımcı İlişkileri, Ticari Faaliyetler 2000-2006. Aralık 2006. https://investor.turkishairlines.com/documents/ThyInvestorRelations/download/trafik/ARALIK_2006_TICARI_FAALIYET.pdf. Erişim Tarihi 24. 04. 2018.
Türk Havayolları. (2003). 2003 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2004). 2004 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2005). 2005 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2006). 2006 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2007). 2007 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2008). 2008 Türk Havayolları. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2009). 2009 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2010). 2010 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2011). 2011 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2012). 2012 Faaliyet Raporu. . İstanbul: THY.
Türk Havayolları. (2013). 2013 Faaliyet Raporu. İstanbul: THY.