Mehmet KAHRAMAN

Türk Dilinin Cumhuriyet Devri Terimsel Gelişim Sürecine Tarihi Bakiş (II)

Bu makalede, Cumhuriyet döneminde büyük bir Türkçe terim hazinesi kurmak ve bunu başarmak için verilen mücadele ile terimler hakkındaki görüşler, düşünceler, tartışmalar ve kazanımlar Türk Dil Kurumu’nun düzenli yapmış olduğu Türkoloji Kurultayları izleği üstünden anlatılmaya çalışılmıştır. Özellikle iktidarlar tarafından belirlenen dil ve terim politikalarını uygulamak üzere Türk Dili Tedkik Cemiyeti kurulmuştur. Sonra bu kurum faaliyet alanlarına göre kendi içinde kollara ayrılmıştır. Bu kollardan biri olan terim koludur ve birinci Türk Dili Kurultayı’ndan itibaren tüm bilim dallarına ait terim sözlerin Türkçeleştirilmesi gibi iddialı bir çalışma içine girmiştir. Bu gayretleri1923-1945 yıllarında idealist/ülkücü hatta milliyetçi yaklaşımla eski İslam dairesine ait terimlerin yerine milli terimleri oluşturma uğraşı vermiştir.1945-1980 yılları arasında tasfiyeci bir anlayışla, dilde kullanılmakta olan bütün terimlerin sadece öztürkçe olması, bütün İslam terimlerin atılması/tasfiyesi, yerine yenilerin bulunması gibi bir anlayışla tasfiye hareketi yaşanmıştır.1980 ihtilâlinden sonra yeni anayasa kabul edilmiş ve Türk Dil Kurumu da yeniden yapılandırılmış, terimler konusunda normale dönüş diyebileceğimiz serbest dönem başlamıştır.Türk Dil Kurumu on yıllık planlı döneme geçerek ilk on yılda Türk terimciliğine yön vermek için çeşitli çalışmalar yürütmüş, ikinci on yılda Türk dünyası sözlük hazinesini bir bütün olarak değerlendirme çalışmalarına yönelmiştir. 2000’li yılların başından itibaren kitle iletişim araçlarının çeşitlenmesi ve yaygınlaşmasıyla terimcilikte ulusal ve uluslar arası kurum ve kuruluşlarla işbirliği ortamları doğmuş, internet ortamında çevirim içi terim sözlükleri yaygınlık kazanmaya başlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Terim bilim, terim sözlükleri, terim hazinesi, cumhuriyet dönemi, milli terimcilik

Historical Overview of Terminological Development in The Republic Period of Turkish Language (II)

In this article, the struggle to establish a large Turkish term treasury in the Republican period, the opinions, thoughts, arguments and achievements about the terms were tried to be explained over the Turkology Congresses that the Turkish Language Institution regularly conducted.In this period, the Turkish Language Institution was established to implement the language and term policies determined by the authorities. Then this institution is divided into branches according to its field of activity. One of these chapters is the term, and from the first Turkish Language Congress, the term belonging to all branches of science has entered into an ambitious work such as Turkishization of words. These efforts were carried out in the years of 1923-1945 with an idealist, with a liquidator understanding between 1945-1980, all the terms in use were solely Turkish, and Islamic and religious terms were taken out. After the adoption of Constitution in 1982, the Turkish Language Institution was restructured, and the free period started with the term "normalization".

Keywords:

Term Science, Glossary Terms, Term Treasure, Republican Period, National Terminology,

PDF

___

Agakay, M. A. (1943), Türkçe Felsefe Terimlerinin Dil Bakımından Açıklanması Dolayısıyla Bazı Kelime Yapı Yolları. İstanbul: Cumhuriyet Basımevi. Ahanov, K. (2008), Dilbilimin Esasları, (Aktaran: Murat Ceritoğlu), Ankara: TDK Yayınları. Arsal, S. M. (1930), Türk Dili İçin, İstanbul: Türk Ocakları İlim ve Sanat Neşriyatı. Atalay, B. (1946), Türkçe Terim Yapma Yoları, Ankara: TDK Yayınları. Baytop, T. (1994), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Boy, M. ve Küyer, Y. C.(1995), Nükleer Enerji Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Bingöl, Y. (2004), “Kimlik Tartışmaları Işığında Türk Dil Politikası”.Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi. (59/1), s.27-58. Demirci, K. (2014), Türkoloji İçin Dilbilim: Konular, Kavramlar teoriler, Ankara: Anı Yaıncılık. Dilaçar, A. (1957), ‘‘Terim Nedir?’’Türk Dili, 4. cilt, 64 sayı, Dizdaroğlu, H. (1962),Türkçede sözcük Yapma Yolları, Ankara: TDK Yayınları. Eker, S.(2013). Modernleşme Sürecinde Türkiye’de Terimbilim Çalışmalarına Genel Bir Bakış, Astana: Turkıc Akademi (Altaistics and Turkology) Yayınları I. İmer, K. (1998), Türkiyede Dil Planlaması, Ankara: K B. Yayınları. İmer, K. (2001), Dil ve Toplum, Ankara: Gündoğan Yayınları. İnan, A. K. (1936), Güneş Dil Teorisi Üzerine Ders Notları, İstanbul: Maarif Matbaası. İzbirak, R. (1949). Coğrafya Terimleri Üzerine Bazı Düşünceler, İstanbul: TDK Yayınları. Hacieminoğlu, M.N. (1966), Dil Devriminde Aşırı Davranışlar, Türk dili İçin I, Ankara, ,s. 109-111 Hacisalihoğlu, H. H. vd (2000), Matematik Terimleri Sözlüğünü, Ankara: TDK Yayınları. Karahan, L. (1999). Atatürk Dönemi Dil Kurultaylarında Türk Dünyası, Türk Dili, (574), 10. s. 845-883. Karol, S. (1963), Zooloji Terimleri sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Karol, S. ve diğerleri (1998), Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Kınıkoğlu, N. (1998), Malzeme Bilimi terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Kızılırmak, A. (1971), ‘Terimler Sorunu Üzerine’’ Türk Dili, 73. cilt, 232 sayı, Korkmaz, Z.(1992), Atatürk ve Türk Dili Belgeler, Ankara: TDK Yayınları. Korkmaz, Z. (1963), Türk Dilinin Tarihi Akışı İçerisinde Atatürk ve Dil Devrimi, Ankara: TDK Yayınları. Köklügil, A. (1970), ‘‘Batıdan Gelen Sözcükler’’,Türk Dili Edebiyatı Dergisi, cilt 22, sayı 228, s. 466-467 Köksal, A. (1983), Elli Yıl Boyunca Türk Dil Kurumu Terim Kolu Çalışmaları // Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi.Ankara: TDK Yayınları. Kurmanbayoğlu,Ş.(2004), Türkî Tilderi Arasında Terminalmasıv Turalı, Terminologiyalık Haberşi, No.1, Astana: Gılım Mınıstırlıgı Paspası. Kurmanbayoğlu, Ş. (2005), Terminkor Kalıptastırıv Közderi Men TermincasamTesilderi, Almatı: Sözdik-Slovar. Levend, A. S. (1972). Türk Dilinde Sadeleşme ve Gelişme Evreleri, Ankara: TDK Yayınları. LEVEND, A. S. (1946), İlim Dili ve terim Meselesi, Türk Dili Belleten, seri III, s. 8-9.
LEVEND, A. S. ‘‘Türkçe Terimlerimiz, Yeni İstanbul Gazetesi, 29 Haziran 1952 Levend, A. S. (1957), ‘‘Yabancı Kelimeler Salgını’’, Türk Dili Dergisi, ( 6/ 65), s. 249-251. Pilav, S.(2008). Terim Sorunu ve Eğitim Öğretimde Terimlerin Yeri ve Önemi, Kastamonu Eğitim Dergisi (16 /1), s. 267-276 Sızdıkova, R. (1993), Kazak Edebî Dilinin Tarihi, Almatı: Sanat. Topaloğlu, A. (1989), Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Türk dili kurumu, (1994), Güzel Türkçemiz, İstanbul: Tercümen Gazetesi Yayınlar. Türk dili kurumu, (1942), Türkçe Terimler Cep Kılavuzu, İstanbul: Maarif Matbaası. Türk dili kurumu, (1963), Orta ğretim Terimleri Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1936), Coğrafya Istılahları, İstanbul: Maarif matbaası. Türk dili kurumu, (1936), Harita Lügat Makamı Terimleri, İstanbul: Maarif Matbaası Türk dili kurumu, (1963), Orta Öğretim terimleri Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1970),Terimler ve açıklamalar, MEB. Basımevi, T.C. Başbakanlık, İstanbul: DPT yay. No: 865. Türk dili kurumu, (1948), Bitkibilim Terimleri, İstanbul: Maarif Matbaası. Türk dili kurumu, (1948), Dirilbilim (Biyoloji) Terimleri, İstanbul: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1948) Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul: TDK yay. Türk dili kurumu, (1949), Teknik Terimler Sözlüğü, İstanbul: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1949), Tarım Terimleri Sözlüğü I, II., İstanbul: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1949), Dilbili Terimleri Sözlüğü, İstanbul: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1963), Ortöğretim Terimleri Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (2005), Büyük Türkçe Sözlük, An kara: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (2001), Yabancı Kelimelere Karşılıklar, Ankara TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (2007), Kuruluşundan Günümüze Türk Dil Kurumu (Nizamname, Tüzük, Yasa ve Yönetmelikler). Ankara: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1949), Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul:TDK Yayınlar. Türk dili kurumu, (1948), Edebiyat ve Söz Sanatları Terimleri Sözlüğü, İstanbul: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1946), İlk ve Orta Öğretim Gramer Terimleri, Ankara: TDK Yayınları. Türk dili kurumu, (1990), Kültür Bakanlığı I, Türk Dili Kurultayı, 25-28 Eylül ‘Terim Meseleleri III, Komisyon Raporu, Ankara: KB.Yayınları. Türk dili kurumu, (1996),Türk Dili, Terim Özel Sayısı, (Sayı: 540, Aralık) Özer, Y. Z. (1928),Yunan’dan Evvelki Türk Medeniyeti, Cilt I, (Osmanlı Türkçesi/Eski Herfli Basım), İstanbul: Cihan Matbaası. Öztek, Z. (1992), Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Özdemir, E. (1973), Terim Hazırlama Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları. Özön, M. N. (1972), Terim Kılavuzu, İstanbul: Maarif Matbaası. Özön, Nijat (1963), Sineme Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Pekel, A. G. (1943), Türkçe Kelime Üreme Yolları, İstanbul: Maarif Matbaası. Selen, N. (2001), Toplumsal Dilbilime Giriş: Uygulamalı Çalışma Örnekleriyle. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi yayınları no. 1280.Eğitim Fakültesi Yayınları no. 77. Somer, G. ve Yaşar, A. (1999), Fizik Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Tavlı, Ş. B. (2013), Toplumsal ve İletişimsel Bir Dönüşüm Uygulaması: Kemalist Türkiyede Dil Devrimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilimdalı, Ankara: Basılmamış Doktora Tezi. Tankut, H.R. (1936), Güneş-Dil Teorisine Göre Dil Tetkikleri, İstanbul: Maarif Matbaası. Tan, N. (2001), Kuruluşunun 70. Yılında Türk Dil Kurumu, Ankara: TDK Yayınları. Temir, A.(1966), Dil Devriminde İlericilik Gericilik, Türk Dili için I, Ankara: 196, s.159-160 Timurtaş, F. K. (1966), “Terimlerin Türkçeleştirilmesi” Türk Dili, TK.44, Ankara, VARDAR, B. (1980), “Terimsel Etkinlik ve Terimbilim”, Türk Dili, Ankara: Türk Dili Dergisi, (XLI/46),s.385-389. Vardar, B. (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual. Uçman, A.(1996), İkinci Meşrutiyet Sonrası İlmi Terimlerin Tespitinde Örnek Bir Teşebbüs: Istılahat-ı İlmiye Encümeni, Türk Dili, (536), 8.96, s. 199-205. Wardhaugh, R. (1997), An Introductionto Sociolinguistics (secondediction), Camb. USA: Blackwell. Zülfikar, H. (1991), Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Ankara: TDK Yayınları.