Toplumsal Cinsiyet Sarmalında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Kadın Olmak: Şanlıurfa İlindeki Kadınların Toplumsal Tükenmişlik Düzeyleri

Toplumda kadın ve erkeklerin olanaklara, hak ve hizmetlere erişimi, toplumsal statüsü, toplumda görünürlüğü, toplumsal yaşama katılım biçimi toplumsal cinsiyetin yüzlerce yıllık kalıp yargılarına bağlı bir şekilde gerçekleşmektedir. Toplumsal cinsiyet rolleri gereği kamusal alanda eril hâkimiyet söz konusu iken kadınlar ikincil konumda kalmaktadır. Bu durumda kamusal alanda kadınların eğitim, ekonomik, sosyo-kültürel ve siyasi alanlarda erkeklere göre dezavantajlı konumda olması kaçınılmaz bir sonuç olmuştur. Ataerkil yapı sadece aile ile sınırlı kalmayıp kadının var olmaya çalıştığı her alanda varlığını sürdürmekte ve tüm bunların sonucunda cinsiyet ayrımcılığı evrensel bir gerçeklik haline gelmiştir. Cinsiyet ve bunun sonucunda ortaya çıkan cinsiyet ayrımcılığı başlı başına bir sorun olmakla kalmayıp kadınlar için çeşitli sorunların da temelini oluşturmaktadır. Dünyanın her yerinde kadın ile erkek arasındaki güç ilişkilerinde erkek lehine işleyen toplumsal cinsiyetin kadınların maruz kaldıkları çeşitli sorunların ana kaynağı olduğunu söylemek mümkündür. Oldukça kompleks bir yapıda olan sorunlar karşısında ise kadınların çeşitli stres faktörleriyle baş edememeleri ve toplumsal tükenmişlik sendromu yaşamaları oldukça muhtemel görünmektedir. Bu kapsamda çalışmada Şanlıurfa ilinde yaşayan kadınların demografik özellikleri açısından toplumsal tükenmişlik düzeylerinde bir farklılık olup olmadığının araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan anket Şanlıurfa'da yaşayan 385 kadına gönüllük esasına göre uygulanmıştır. Araştırmada güvenirlilik analizi, faktör analizi, frekans analizleri ve normallik testi yapılmıştır. Kullanılan toplumsal tükenmişlik ölçeği yüksek derecede güvenilir çıkmıştır. Ankete katılan katılımcıların toplumsal tükenmişlik düzeylerini ölçen ölçeğin yapılan faktör analizi neticesinde üç faktör altında toplandığı belirlenmiştir. Şanlıurfa'da yaşayan kadınların demografik özellikleri bağlamında toplumsal tükenmişlik düzeylerindeki farklılıkları belirlemek amacıyla t-testi ve anova testi yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda Şanlıurfa'da yaşayan kadınların medeni durumları, yaşı, aylık geliri, çocuk sahipliği ve yaşadığı yerleşim birimleri açısından toplumsal tükenmişlik düzeylerinde anlamlı bir farklılık olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Toplumsal Cinsiyet, Ataerkil Yapı, Kadın Sorunları, Toplumsal Tükenmişlik, Demografik Özellikler

Being A Woman in the Southeastern Anatolia Region in the Gender Spiral: Social Burnout Levels of Women in Sanliurfa Province

The access of women and men to opportunities, rights and services, their social status, their visibility in society, and their participation in social life depend on centuries-old stereotypes of gender. While there is male dominance in the public sphere due to gender roles, women remain in a secondary position. In this case, it has been an inevitable result that women in the public sphere are in a disadvantageous position compared to men in education, economic, socio-cultural and political fields. The patriarchal structure is not only limited to the family, but also exists in every area where women try to exist, and as a result of all these, gender discrimination has become a universal reality. Gender and the resulting gender discrimination are not only a problem in their own right, but also form the basis of various problems for women. It is possible to say that gender, which works in favor of men in power relations between women and men all over the world, is the main source of various problems that women are exposed to. In the face of problems with a very complex structure, it seems very likely that women cannot cope with various stress factors and experience social burnout syndrome. In this context, it was aimed to investigate whether there is a difference in social burnout levels in terms of demographic characteristics of women living in Şanlıurfa. The questionnaire prepared for this purpose was applied to 385 women living in Şanlıurfa on a voluntary basis. In the research, reliability analysis, factor analysis, frequency analysis and normality test were performed. The social burnout scale used was found to be highly reliable. As a result of the factor analysis of the scale measuring the social burnout levels of the participants participating in the survey, it was determined that it was gathered under three factors. In order to determine the differences in social burnout levels in the context of demographic characteristics of women living in Şanlıurfa, t-test and anova test were conducted. As a result of the analyzes made, it was concluded that there is a significant difference in social burnout levels of women living in Şanlıurfa in terms of their marital status, age, monthly income, having children and residential areas.

PDF

___

Aksöz, F. & Eroğlu Durkal, M. (2021). Çalışma hayatında kadınların karşılaştıkları sorunlar: Kayseri ilinde çalışan kadın öğretmenler üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 59, 141-176. doi: 10.18070/erciyesiibd.801617
Ardıç, K. & Polatcı, S. (2008). Tükenmişlik sendromu akademisyenler üzerinde bir uygulama (GOÜ Örneği). Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 69-96. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gaziuiibfd/issue/28328/301039
Arslan, B., Tanrıkulu, E. & Aksöz, F. (2022). Kadınların toplumsal tükenmişlik düzeylerinin rasyonel olmayan satın alma davranışlarına etkisi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi Third Sector Social Economic Review, 57(2), 868-894. doi: 10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.22.05.1783
Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye'de kadınlık. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2014(3), 108-114. doi: 10.18493/kmusekad.36760
Birdir, K. & Tepeci, M. (2003). Otel genel müdürlerinde tükenmişlik sendromu ve tükenmişliğin genel müdürlerin işlerini değiştirme eğilimlerine etkileri. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 14(2), 93-106. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atad/issue/53057/703684
Bora, A. (2005). Kadınların sınıfı: ücretli ev emeği ve kadın öznelliğinin inşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
Can, A. (2022). SPSS ile Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi. Ankara: Pegem Akademi.
Dökmen, Z. (2004). Toplumsal cinsiyet. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30, 159-165. doi: 10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
Giddens, A. (2008). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
Gülbayrak, B. & Aktaş, A. M. (2020). Kadın ve erkek hemşirelerin tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması: Ankara örneği. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(2), 413-432. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/esad/issue/57633/615481
İslamoğlu, E. & Yıldırımalp, S. (2015). “Yolcu hizmetleri memurluğu” yapan kadınların çalışma hayatında karşılaştıkları sorunlar. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 3(6), 150-177. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hakisderg/issue/7580/99515
Kaçmaz, N. (2005). Tükenmişlik (Burnout) Sendromu. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, 68(1), 29-32. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuitfd/issue/9260/116046
Kahya, C. (2015). Örgütsel sessizlik ve tükenmişlik sendromu ilişkisi. Electronic Turkish Studies, 10(10), 524-546. doi: 10.7827/TurkishStudies.8335
Kaypak, Ş. (2014). Toplumsal cinsiyet bakış açısından kente bakmak. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 344-357. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/niguiibfd/issue/19754/211474
Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113. doi:10.1002/job.4030020205
Naktiyok, A. & Karabey, C. N. (2010). İşkoliklik ve tükenmişlik sendromu. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2), 179-198. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiibd/issue/2688/35327
Okutan, E., Yıldız, Ş. & Konuk, F. (2013). İş hayatında tükenmişlik sendromu: Finans ve muhasebe çalışanlarının tükenmişlik düzeylerinin belirlemesine ilişkin bir çalışma. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 1-17. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ckuiibfd/issue/32901/365484
Otacıoğlu, S. G (2008). Müzik öğretmenlerinde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15), 103-116. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuefd/issue/8708/108717
Ökten, Ş. (2009). Toplumsal cinsiyet ve iktidar: Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin toplumsal cinsiyet düzeni. Journal of International Social Research, 2(8), 302-312. Erişim adresi: https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/toplumsal-cnsyet-ve-ktdar-gneydou-anadolu-blgesnn-toplumsal-cnsyet-dzen-gender-and-power-the-system-of-gender-in-southea.pdf
Pekel, E. (2019). Toplumsal cinsiyet rolleri ve kadının çalışma hayatındaki konumu. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 30-39. Erişim adresi: https://www.ibaness.org/bnejss/2019_05_01/03_Pekel.pdf
Saraç, S. (2013). Toplumsal cinsiyet. İçinde L. Gültekin, G. Güneş, C. Ertung ve A. Şimşek (Edt.), Toplumsal cinsiyet ve yansımaları (ss. 27-32). Ankara: Atılım Üniversitesi Yayınları.
Spector, P. E. (2008). Industrial and organizational psychology, 5th ed., John Wiley & Sons.
Vatandaş, C. (2007). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Istanbul Journal of Sociological Studies, 35, 29-56. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/issue/9517/118909
Yazıcıoğlu, Y. & Erdoğan, S. (2004). SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık.
Yıldırımalp, S. (2021). Ayrımcılık temelli dışlanma: Türkiye’de çalışma hayatında kadınlar. Sosyal Güvenlik Dergisi (Journal of Social Security), 11(2). 321-346. doi: 10.32331/sgd.1049046
Yorgun, S. (2010). Sömürü, koruma ve pozitif ayrımcılıktan çalışma hayatının egemen gücü olmaya doğru kadınlar: 21. yüzyıl ve pembeleşen çalışma hayatı. Sosyoekonomi, 11(11), 168-189. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosyoekonomi/issue/21071/226868