Necmeddin Tarsûsî'nin Urcûzesinde Eş'ari-Hanefi Teolojik Farklılaşmaları

Eş'ari düşünce oluşum aşamasında, Abdullah İbn Küllab (ö. 240) ve Ebu'l-Abbas el-Kalânisi (ö. 255) gibi erken dönem Sünni kelamcıların fikirlerine dayanarak gelişmiştir. Diğer yandan günümüzde Hanefilik, Hanefi-Mâturîdîlik veya Mâturîdîlik olarak tanımlanan Ashabu'r-Rey çizgisinde Ebu Hanife ile sistemleşmeye başlayan aklı ve kıyası naklin anlaşılması kadar yeni bilgi üretilmesinde de etkin ve yeterli gören hadari/akılcı din anlayışından bahsetmek mümkündür. Bu iki sünni anlayış birbirleriyle muhalif oldukları fikirler üzerinden çoğu zaman Sünni paradigma içerisinde teolojik münakaşa ve tartışmalara girmişlerdir. Bu teolojik farklılaşmalar sonraki düşünürler tarafından incelenmiş ve hakkında müstakil eserler yazılmıştır. Söz konusu görüş ayrılıklarını ele alan eserlerin ilklerinden biri de Necmeddin Tarsûsî'nin (ö. 758/1357) Urcûze fî Ma?rifeti ma beyne'l-Eşâire ve'l-Hanefiyye mine'l-Hılâf fî Usûli'dDin adlı eseridir. Memlukler döneminde yaşamış olan Tarsûsî risalesinde temas ettiği farklılıkları kaside olarak işlemiştir. Hanefilik merkezinde itikadi sistemini kuran Ebu Hanife'nin düşüncelerinin ısrarcı bir savunucusu olan Tarsûsî, Eş'ariliğe kelami konularda ağır eleştirel yapmaktadır.

The Differences between Asharites and Hanafîs in the Urcûze of Necmeddin Tarsûsî

Aash'ari thought in during the formation phase developmented withstand as Abdullah İbn Küllab and Ebu'l-Abbas el-Kalânisi who are theologians in early period. The rational religion understanding which is efficient and sufficient in producing intelligent new information that has begun to be systemized with Ebu Hanife in the line of Ashabu'r-Rey which is defined as Hanafism, Hanafi-Maturidite or Maturidite. These two Sunni insights have often entered the theological disputes and debates within the Sunni paradigm through the ideas they disagree with. One of the first works dealing with such differences of opinion is the work of Necmeddin Tarsûsî (d. 758) called Urcûze fî Ma?rifeti ma beyne'l-Eşâire ve'l-Hanefiyye mine'l-Hılaf fi Usûli'd-din. We'll bring on the agenda the differencesthat contact. Necmeddin Tarsûsî who lived during Mamluks has designed belief system in the centeral of Hanafism and has defensed thought of Ebu Hanife, has heavy criticized to Ash'arism in theologial subject.

PDF

___

Abdulkadir b. Muhammed en-Nu'aymi ed-Dimeşki, ed-Dâris fi Târihi'lMedâris, thk. Cafer Hüsm, , Dimaşk: Matbaatu't-Terakld, 1948.
Ayaz, Fatih Yahya, Türk Memlükler Dönemi Saray Ağalığı (Üstâdârlık), İstanbul: İFAV, 2008.
___________ , Memlükler Dönemi Vezirlik, İstanbul: İSAM, 2009.
Bağdadlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-Arifin Esmau'1-Miiellifin ve Asaru'1- Musannifin, İstanbul: M.E. Basımevi, 1951.
Bursalı Muhammed Tabir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1333.
Çetin, Nihat M., "Arûz", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1999, c. III, s. 509-510.
Çubukçu, Asri, et-Tarsusî Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1977.
Ebû Uzbe, er-Ravzatü'l-Behiyye fi ma Beyne'l-Eşâire ve'l-Mâturîdîyye, Haydarabad: Dairetü'l-Maarif, 1322.
Eser, Ercan "Kadi Necmüddin Et-Tarsûsî Ve Tuhfetü't-Türk İsimli Eserinin İslam Hukuku Açısından Analizi", Türk-İslam Kültür Ve Medeniyetinde Tarsus Sempozyumu (Bildiri Kitabı), Tarsus: 2010.
İbn Kutluboga, Kasım Ebu '1-Fida Zeynuddin Kasım, Tacu 't-Terâcim, Beyrut: 1996.
İbn Tağriberdi, (İbnTanrıverdi) Ebu'l-Mebasin Cemaluddin Yusuf elAtabegi, el-Menheu's-Safi ve'l-Müstevfi ba'de'l-Vafi, thk: Muhammed Muhammed Emin, Kahire: 1984.
İbn Arabi, el-Fütuhatü'l-Mekkiyye, Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1999.
İbn Arabi, İlahi Aşk, çev. Mahmut Kanık, İstanbul: İnsan Yay., 2005.
İbn Kemal Paşa, Mesailü'l-İhtilaf Beyne'l-Eşaire ve'l-Mâturîdiyye, Ürdün: Daru'l-Fetih, 2009.
İbn Kesir, İmaduddin Ebu'1-Fida İsmail b. Ömer, el-Bidaye ve'n-Nihaye fi'tTârih, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki, Dımeşk: Merkezu'lBuhus ve'd-Dirasati'l-Arabiyye ve'l-İslamiyye, ty. İbn Manzur, Lisânü'l-Arab, Kahire: Dâru'l-Meârif, 1119.
İpekten, Haluk, Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
Kalaycı, Mehmet, "Eşarilik ve Maturidiği Uzlaştırma Girişimleri: Tacüddin es-Sübki ve Nuniyye Kasidesi", Dini Araştırmalar 40, (2012): 112-131.
Karagöz, Nail, "Necmeddin Tarsûsî'nin "Urcuze fi vefeyati'l-Ayan min Mezhebi Ebi Hanifeti'n-Numan" Adlı Risalesinin Değerlendirilmesi", Uluslarası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-3 "Ramazanoğulları Beyliği", (Basılmamış Bildiri Metni), Adana: 2016.
Kılıç, Muharrem, "Tarsûsî, Necmeddin", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011, c. XXXX, s. 114-115.
Kureşi, Abulkadir b. Muhammed, el-Cevahiru'l- Mudiyye, Fi Tabakâti'lHanefiyye, thk. Abdulfettah Muhammed Huluv, Kahire: 1993.
Sadıker, Ömer-Hamdi Akbaş, "Necmeddin Tarsûsî'ye Göre Eş'ariler ile Maturidiler Arasındaki Görüş Ayrılıkları", Uluslarası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-3 "Ramazanoğulları Beyliği", (Basılmamış Bildiri Metni), Adana: 2016.
Safedî, Halil b. Aybek, A?yanü'l-Asr, Dımaşk: Daru'l-Fikr, 1998.
Samirrâî, Taha Halit Muhammed, Mesailü'l-Hılaf Beyne'l-Eşâire ve'lMâturîdiyye, Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2006.
Sübkî, Tacüddin Abduhvehhab b. Takiyyüddin, Tabakâtü'ş-Şafiiyye el-Kübra, Kahire: Daru'l-Hicr, 1413.
Şehristani, el-Milel ve'n-Nihal, Kahire: Müessesetü'l-Halebi, ty. Şeyhzade, Nazmü'l-Feraid ve Cemu'l-Fevaid, Mısır: el-Matbaatü'l-Edebiyye, 1318.
Şık, İsmail, "Hilafetin Kureyşliliği Tezine Teolojik ve Hukuki Bir Reddiye Tuhfetü't-Türk Örneği", Uluslarası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-3 "Ramazanoğulları Beyliği", (Basılmamış Bildiri Metni).
Şık, İsmail v. dğr., Kelam I, Ankara: Gece Kitaplığı, 2015. Tarsûsî, Necmeddin İbrahim b. Ali, Tuhfetü't-Türk fî mâ Yecibü en Yu?mele fi'lMülk, Beyrut: Daru't-Talîa, 1992.
Tatlı, Bekir, "Necmeddin et-Tarsûsî (ö. 758/1357) ve Hilafetin Kureyşliliği Hadisine Yaklaşımı", Uluslarası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-3 "Ramazanoğulları Beyliği", (Basılmamış Bildiri Metni), Adana: 2016.
Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, "Recez", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007, c. XXXIV, s. 509-510.
Yüksel, Emrullah, Mâturîdîlerle Eş'arîler Arasındaki Görüş Ayrılıkları, İstanbul: Düşün Yay., 2012.