Mürcie’nin Îman Nazariyesinin Türk Dünyası Tarihinin Geçiş Dönemindeki İzdüşümü

Türk dünyası tarihinde geçiş dönemi olarak görülebilecek birçok aşama söz konusudur. Bu aşamalar içinde geçiş dönemi ifadesini en iyi şekilde ortaya koyabilecek dönüm noktası ise, Türklerin İslâm’ı benimsemeleri sürecidir. Bu süreçte Türkler, kültürel birikim ve yerleşik algılama biçimlerini İslâm potası içerisinde eriterek farklı düşüncelerin bir arada yaşayabileceği bir ortam oluşturma gayreti içerisine girmişlerdir. Ancak Emevî yöneticilerin Arap ırkının üstünlüğünü ön plana çıkaran kabilevî ve ırkçı tutumu, Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerde hayal kırıklığı yaratmış ve bir hayli tepki çekmiştir. Üstelik fethedilen bölgelerde Arap olmayanlardan İslâm’a girenlerin îmanının yönetimce muteberliğinin tanınması için öne sürülen ilahî emir ve yasakların tümünün yerine getirilmesi kriteri, var olan kriz ve sorunu aşılamaz hale getirmiştir. Dolayısıyla toplumda derin yaralar açan bu durumun aşılabilmesi için teorik açılım kaçınılmaz olmuştur. Bu çalışmada Mürcie’nin îman nazariyesinin içeriği ve bu nazariyenin özellikle geçiş döneminde Türkler nezdinde ne şekilde karşılık bulduğu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mürcie, Îman Kuramı, Türk Dünyası, Gök Tanrı İnancı

The Reflection of Murji’s’s Theory of Faith in The Transition Period of the History of Turkish World

There are many stages that can be seen as transition period in the history of Turkish world. The turning point where be able to put the expression of transition period is a process when Turks converted to Islam. In this process, Turks strove for constructing an environment, through which they could interact with different views, with cultural accumulation and also with perception of non-nomadic life style by melting all of them in the Islamic ‘pot’. But, the tribal and racist attitude of the Umayyad ruler foregrounding superiority of the Arabic race has led to disillusion amidst communities in the region mainly populated by Turks, leading to considerable adverse reactions. Moreover, questioning the ‘faith’ of newly converts who non-Arabic unjustly then escalated the crisis. Therefore to restore such damages and overcome havoc in the society, theoretical initiative had to be conducted. In this article, will be analysed content of the Murji’a’s theory of faith and the influence of it over Turks especially in the transition period.

Keywords:

Murji’a The Theory of Faith, Turkish World, The Believing of Celestial God, The Process of Islamization.,

PDF

___

Akbulut, Ahmet, Sahâbe Dönemi İktidar Kavgası, 2. bs., Ankara: Otto Yayınları, 2015. Ardoğan, Recep, ‘‘Mürcie’de Farklı İman Tanımları’’, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/2 (2014): 131-168. Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir, el-Fark beyne’l-Fırâk, nşr. Muhammed Muhyiddîn, Beyrut: 1990. ___________ , Usûli’d-Dîn, İstanbul: Matbaatu’d-Devle, 1346/1928. Cook, Michael, Early Muslim Dogma, London: 1981. Demircan, Adnan, İslâm Tarihinin İlk Döneminde Arap-Mevâlî İlişkisi, İstanbul: Beyan Yayınları, 1996. Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm, Kitâbu’l-Îman, (min Kunûzi’s-Sünne: Resâilu Erbaa içerisinde, thk. Muhammed Nâsıruddîn Elbânî, Kuveyt: ts. Eş’ârî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmâîl, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, çev. Mehmet Dalkılıç ve Ömer Aydın, 1. bs., İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005. Günay, Ünver ve Güngör Doğan, Türk Din Tarihi, Kayseri: Laçin Yayınları, 1998. Güngör, Harun, Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kayseri: Kıvılcım Yayınları, 1998. Hanefî, Ebu’l-Fedâîl el-Belhî, Kitâbu’l-Huceci’l-Kur’ân, thk. Abbâs Ahmed el-Ba’z, Beyrut: 1986. Hayyât, Ebu’l-Huseyn Abdurrahîm, el-İntisâr ve’r-Reddü alâ İbn Râvendî, nşr. Muhammed Hicâzî, Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe, 1988. Işş, Yûsuf b. Reşîd, ed-Devletü’l-Ümemiyye ve’l-Ahdâsü’lletî Sebekathâ ve Mehhedet, nşr. Nizâr Abâza ve Muhammed Sabbâğ, Meşhed: 1994. İbn Fadlân, Ahmed b. Fadlân, Seyehatnâme, çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: 1995. İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, Kitâbu’l-Îman, (Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed el-Hallâl, el-Müsned min Mesâili Ahmed b. Hanbel içerisinde), British Museum Or: 2675, vr. 91b-144b. İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Ahmed, Kitâbu’l-Îman, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993. Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1988. Kazvînî, Ebû Yahya, Asâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1956. Kitapçı, Zekeriya, Türkistan’da İslâmiyet ve Türkler, Konya: 1988. Kutlu, Sönmez, İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002. ___________ , Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri, 2. bs., Ankara: Otto Yayınları, 2016. Malâtî, Ebu’l-Huseyn Muhammed, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Hevâ, nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Bağdat: 1968. Ma’rûf, Nâif Muhammed, el-Havâric fî Asri’l-Emevî, Beyrut: 1981. Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, ed. Bekir Topaloğlu, İstanbul: Mizan Yayınları, (2004-2010). Öztuna, Yılmaz, Tarih Sohbetleri I, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1998. Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed, el-Milel ve’n-Nihâl, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1982. Tanyu, Hikmet, İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara: 1980. Turan, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, İstanbul: Nakışlar Yayınları, 1981.