Kırgız Halkının Nişanlılık ile İlgili Örf-Âdetlerinin İslam Hukuku Açısından Analizi (18-19.yy.)

Başlangıçta yerleşik hayat tarzını benimseyen Kırgızlar, ister 1212 senesinden sonraki Cengiz Han hakimiyeti ister 1865 senesinden sonraki Çarlık Rusya baskısından dolayı, hürriyet arayışı içinde stratejik açıdan önemli olan kırsal ve dağlık bölgelere çekilmiştir. Bu nedenle, asırlarca İslam dini ile yaşamasına rağmen, Kırgız toplumu diğer Türk boylarından farklı olarak, kırsal ve dağlık bölgelerde hâkim olan göçebelik gereği, şerî hukuktan daha ziyade hayatın her aşamasında örfî hukuku esas almıştır. Bu makalede, Kırgız halkının nişanlılık konusuyla ilgili örfî teamüller, İslam hukuku açısından ele alınmaya, ilgili her konunun fıkıhtaki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Örfî hukuk ile şer‘î hukukun kesiştiği nokta olarak nişan konusu, özellikle “Kırgız Örf – Âdetinde Nişan ve Nişandan Dönmenin Cezaları”, “İslam Hukukunda Nişan ve Nişanı Bozmanın Hukukî Sonuçları”, “Nişanlı Bir Kızı Başkasıyla Evlendirmenin Kırgız Örf-Âdetindeki Cezaları ve İslam Hukukundaki Yeri”, “Nişanlı Kızın Bakire Çıkmamasına İlişkin Örfî ve Şer‘î Cezalar”, “Nişan Sürecinde Vefat Eden Kızın Yerine Kız Kardeşinin veya Ölmüş Erkeğin Yerine Erkek Kardeşinin Geçmesi Konusu ve Fıkıhtaki Yeri”, “Kırgız Toplumundaki Beşik Kertme Nişanı İle İlgili Örfî Teâmüller ve Bu Teâmüllerin Fıkıh İlmi Açısından Analizi ” gibi konular altında ele alınarak, önemli bulgu ve sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Kırgız, Aile, Örf-Âdet, Nişan, Baldız Kalını, Beşik Kertmesi, Bekaret

An Analysis of Kyrgyz Traditional Betrothal in Terms of Islamic Law (18th-19th-cc.)

Kyrgyz people who adopted a sedentary life in the beginning, after Chinqis Khan's domination in 1212 and Russian occupation in 1865 sought its freedom and therefore retreated to mountainous countryside of strategical importance. Although they have been Muslims for centuries, the life of the Kyrgyz, unlike other Turkic clans, as part of nomadism prevalent in rural and mountainous areas, was at its every stage predicated on customary law rather than Shariah law. Dealing with the customary practices of the Kyrgyz regarding betrothal in terms of Islamic Law, this study endeavours to determine the place of each related matter in fiqh (Islamic Jurisprudence). Discussing in detail the topic of betrothal as the point where customary law and religious law intersect , the paper attained some important findings and conclusions in the light of invaluable works. Especially, under the themes like “The Engagement in Kyrgyz Customs and Retribution For The Canceling”, “The Engagement in İslamic Law and The Consequences It’s Breaking”, “The Recompense of Marriage of an Engaged Girl to Another in Kyrgyz Customs and Islamic Law”, “The Contempt for Lack of Virginity in Kyrgyz Customs and Islamic Fiqh”, “The Death One of Partners in The Period of Engagement And Brother or Sister Substitute”, “The Analysing on the Betrothed in the Cradle from the Perspective Kyrgyz Custom Law and Islamic law”.

Keywords:

Islamic Law, Kyrgyz, Family, Customs and Traditions, Betrothal, Sister şn Law's Dowry, Betrothed in the Cradle, Virginity,

___

Abdülhamid, Muhammed Muhyiddin (1997). el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye. İstanbul: el-Mektabatü’l-Hanefiyye.
Abenova, A. A (2017). Nomadnoe Obşestvo i osobennosti Svadebnıh Obıçaev Kazahov (Po Materialam Rabot Dorevolyutsionnıh Rossiyskih Avtorov). storiçeskie Nauki i Arheologiya. Vestnik Altayskiy Gosudarstvennıy Universitet, 63/121-124.
Abik, Yıldız (2005). Nişanlanma ve Nişanlılık. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2/65-152.
Abramzon, S. M (1976). Normı Braka u Kirgizov v Proşlom/Sovetskaya Etnografiya. Leningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.
Acar, H. İbrahim (2005). İslam Hukuk Açısından Nişanlanma. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23/72-94.
Akbulut, İlham (2003). İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1/167-181.
Akmataliev, Akmatcan (2003). Kaada-Salttar-Ak Batalar. Bişkek: Şam Basması.
Akerov, Tabıldı (2013). Karkırahan-Velikiy Kırgızskiy Kaganat. Tipografiya Univeristet KNU im. J. Balasagına.
Argınbaev, N. A (1978). Semya i Semeynıe Obryadı u Narodov Sredney Azii i Kazahstana. Moskva: yy.
Arsal, Sadri Maksudi (1947). Türk Tarihi ve Hukuk. İstanbul: İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları. C. 1.
Asanov, U.R. – Tegizbekova, C.Ç (2011). Teoriya İ İstoriya Gosudarstva İ Prava. Vestnik Sank-Petersburgskogo Universiteta MVD Rossii, 4/52/10-15.
Ateş, Süleyman (1996). İslam’da KadınHakları. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyatı,1.Baskı.
Bilmen, Ömer Nasuhî (2004). Istılahat-ı Fıkhıyye ve Hukuku-ı İslamiyye Kamusu. İstanbul: yy. C. 2.
Borubaşov, B. İ (2008). Hrestomatiya Po İstorii Prava Kırgızstana: Uçebnoe Posobie. Bişkek: yy., C.1.
Buharî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. Mugîre, el-Câmiü’l-Müsnedü’l-s- Sahihü’l-Muhtasarü Min Umûri Rasûlillah ve’s-Sunenihi ve Eyyâmihi, thk: Muhammed Zahir b. Nasirü’n-Nâsir, Beyrut: Dârü Tûki’n- Necât, 1422, 7/19.
Butanaev, Viktor - Nikolay, Modorov (2015). Kırgızskiy Kaganat: Pervıe Ego Praviteli i ih Deyatelnosti. Word of The Great Altai, 1/4-8.
Cin, Halil (1974). İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
Cumagulov, Apaz (1960). Semya i Brak u Kirgizov: Çuyskoy Dolinı. Frunze: İzdatelstvo Akademii Nauk Kirgizskoy SSR.
Çetindağ, Gülda (2007). Kazak Türklerinde Evlenme Geleneğine Bağlı Olarak Gerçekleştirilen Hediye Alışverişi Üzerine Bir İnceleme. Millî Folklor Dergisi, 76/218-231.
Çeker, Orhan (2016). Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnâmesi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları.
Dobromıslov, A. İ (1904). Sud u Kirgiz: Turgayskoy Oblasti v 18-19 Vekah. Kazan: Tipo-Litografiya İmparatorskago Universiteta.
Ebu Zehra, Muhammed (1950). el-Ahvalü’ş-Şahsiyye. Kahire:Dârü’l-Fikri’l- Arabî.
el-Mevsilî, Abdullah b. Mahmud (2009). el-İhtiyâr li Ta‘lili’l-Muhtâr. Birinci Baskı, Beyrut: Dârü’r-Risâlati’l-İ‘lmiyye.
Erdentuğ, Nermin (1991). Türkiye’nin Karadeniz Bölgesinde Evlenme Gelenekleri ve Törenleri. Aile Yazıları, Ankara, C. 4.
Grodekov, N. İ (1889). Kırgızı i Karakırgızı Sırdarinskoy Oblasti-Yuridiçeskiy Bıt. Taşkent: Tipolitografiya S. İ. Lahtina.
Has, Şükrü Selim (2006). Nişanın Bozulmasının Hukukî ve Dinî/Ahlakî Neticeleri (İslam Hukuku ve Modern Hukuk Arasında Bir Mukayese). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30/113-131.
İbn Âbidin (2003). Reddü’l-Muhtâr A‘la’d-Durri’l-Muhtâr Şerhi Tenviri’l-Ebsar. Thk;-Tlk: Adil Ahmet Abdulmavcut-Ali Muhammed Muavved, Riyad: Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, 2003, C. 8.
İbnü’l-Esir (1985-1987). İzzuddin Ebi’l-Hasen Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim, el-Kamil fi’t-Tarih. çev. A. Ağırakça-Abdulkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları.
İbn Nuceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed (1997). el-Bahru’r-Râik Şerhü Kenzi’d-Dakâik. Birinci Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye.
İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed (Ts.). Bidayetü’l-Müçtehid. Beyrut: Dârül-Kutubi’l-İlmiyye, C. 3.
Jusubaliev, Ali (2007). Kırgızların İslamiyeti Kabulü. Ankara: (Basılmamış Doktora Tezi).
Kâdıhan el-Özcendî, Fahrüddin Ebü’l-Mehâsin Hasan b. Mansur (1973). Fetâva Kâdıhan fi Mezhebi’l-İmami’l-A’zam Ebî Hanîfete’n-Nû‘mân. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, C. 3.
Kambarova, G. E (2015). Salttuu Kudalaşuudagı Irım-Cırımdar (Tüştük Kırgızstandın Misalında). Nauka, Novıe Tehnologii i İnnovatsii Kırgızstana, 12/206-207.
Karaslan, Arzu (2015). Osmanlı Toplumunda Ailenin Teşekkülünde İlk Adım: Namzedlik, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 5/2, 186 – 199.
Kariev, Aiitmamat (2017). Kırgız Biy Mahkemeleri Hakkında Kısa Bir Analiz. Manas Sosyal Araştırmaları Dergisi, 4/89-101.
Kislakov, N. A (1969). Oçerki po İstorii Semi i Braka u Narodov Sredney Azii i Kazahstana. Leningrad: Nauka.
Koconaliev, S. K (2000). Obıçnoe Pravo Kırgızov. Bişkek: Fond “Soros- Kırgızstan”.
Koconaliev, S. K (1963). Sud i Obıçnoe Ugolovnoe Pravo Kirgizov Do Oktyabrskoy Revolyutsii. Frunze: Akademii Nauk Kirgiskoy Respubliki.
Kuran-ı Kerim, Bakara Sûresi, Ayet: 236, 237; Nisa Sûresi, Ayet: 23, 112, 156; Nur Sûresi, Ayet: 4, 16, 19; A‘raf Suresi, Ayet: 189.
Malışev, N (1902). Obıçnoe Semeynoe Pravo Kirgizov. Yaroslavl: Tipografiya Gubernskogo Pravleniya.
Merginanî, Burhanuddin Ali b. Ebibekr (2019). el-Hidaye Şerhu Bidayeti’l- Müçtehid. Tlk; Abdisselam Abdulhadî Şennâr, Beyrut-Dimaşk: Darü’d-Dekaik-Daru’l- Feyhâ, C. 2.
Muslim, “Vasiyyet”, 14.
Omuralieva, Gulmira Omuralievna (2018). İstoriçeskoe Razvitie İnstituta Braçnogo Dogovora v Kırgızskoy Respublike. Vestnik Ekonomiçeskoy Bezopasnosti, 1/214-219.
Osmonova, Samara Kurbanalievna (2015). Traditsionnıe Svadebnıe Obryadı Kırgızov Yugo-Zapada Ferganskoy Dolinı (Konets XIX Naç. XX vv.). Vestnik Oşskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 2/188-193.
Potanov, L. P (1930). Nauçnaya Mısl. Taşkent: yy.
Sak, İzzet (2006). Osmanlı Toplumunda Nâmzedin (Nişanın) Bozulması ve Sonuçları: Konya Örneği (18. Yüzyılın İlk Çeyreğine Âit Konya Sicillerine Göre). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22/493-522.
Şelebî, Muhammed Mustafa (1983). Ahkamü’l-Usre fi’l-İslam. Beyrut: yy.
Şirbinî, Muhammed el-Hatîb, Mugni’l-Muhtâc İlâ Mâ‘rifeti Meânî Elfâzi’l- Minhâc, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1997, c.3.
Taşagil, Ahmet (2013). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Tezcan, Mahmut (1976). İlkel Toplumlarda Başlık Parası Geleneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 9/1, 415-426.
Tirmizî, Muhammed b. İsa Ebû İsa et-Tirmzî, el-Câmiü’s-Sahih (Sünenü’t- Tirmizî), Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1975.
Ulvân, Abdullah Nasih (1983). Âdabü’l-Hitbe ve’z-Zifâf ve Hukuku’z-Zevceyni. 3. Baskı, Cidde: Dârü’s-Selâm.
Ünal, Ali (2016). Kırgız Toplumunda Evlilik Türleri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 25/229-259.
Zagryajskiy, G (2005). Yuridiçeskie Obıçai Kirgizov/Drevniy Mir Kazahov. Almatı: Materialı, Dokumentı i İssledovaniya.
Yaman, Ahmet (2002). İslam Aile Hukuku. Konya: M.Ü.İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Yiğitoğlu, Mustafa – Habergetiren, Ömer Faruk (2016). Yahudilik ve İslam’da Zina Suçu ve Cezası, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5/2, 271-297.