İngiltere’nin Yeni Başkent Ankara’yı Kabullen(emeye)işi ve İngiliz Büyükelçilik Binasının İnşası

24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile altı hafta içinde işgal altındaki İstanbul’un boşaltılması kararlaştırılmıştı. Müttefik işgal kuvvetlerinin İstanbul’dan ayrılması başkent sorununu gündeme getirmiş, hatta Milli Mücadele’nin merkezi olan Ankara’dan İstanbul’a taşınılacağı söylentilerini artırmıştı. Ancak beklendiği gibi olmadı ve İstanbul’da işgal sona ermesine rağmen Türkiye Büyük Millet Meclisi Ankara’dan İstanbul’a taşınmadı. Üstüne üstelik 13 Ekim 1923’te de Ankara resmen başkent ilan edildi. Müttefik kuvvetler bu durumu kabul etmedikleri gibi Ankara’ya dünya diplomasi tarihinde görülmemiş bir boykot uyguladılar ve başkent Ankara’ya elçi göndermeyi reddettiler. Ancak başını İngiltere’nin çektiği müttefikler zamanla durumu kabullenmeye başladılar. Özellikle TBMM’nin elçiliklere bedava arsa vermesi ve diplomasi merkezinin Ankara olması yerleşme sürecini hızlandırdı. Diğer devletlerden geri kalmak istemeyen İngiltere de bu sürece hemen dâhil oldu ve kendisine hibe edilen arsa üzerindeki ahşap evi satın alıp, revize ederek yarı kalıcı bir hale getirdi. Yine de İngiltere’nin Ankara’ya kalıcı bir büyükelçi tayin etmesi on yılı buldu. Bu çalışmada İngiltere’nin başkent Ankara’yı kabullenişi ve yarı kalıcı halden tam bir ikametgâha dönüştürülen büyükelçilik binasının inşa süreci ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Başkent, Temsilcilik, Büyükelçilik Binası, Taşınma, Lindsay, Clerk

England’s (Non-) Acknowledgement of the New Capital, Ankara, and the Construction of the Building of the British Embassy

It was agreed on in the Lausanne Peace Treaty, signed on 24th July in 1923, that Istanbul, which was occupied, would be evacuated within six weeks. The evacuation of the allied occupation forces brought forward the problem of the capital, it even increased the rumors about the transfer of the capital from Ankara, the center of the War of Independence, to Istanbul. However, it did not happen as it had been expected and although the occupation of Istanbul was terminated, Grand National Asembly of Turkey was not transferred from Ankara to İstanbul. The allied forces did not acknowledge this situation and they implemented boycott an example of which had never been seen in the history of world diplomacy; in addition they rejected to accredit to Ankara. The present study discusses England’s acknowledgement of the capital Ankara and the construction process of the embassy building which was converted from a semi-permanent status to a completely permanent one.

Keywords:

Capital Legation, Embassy Building, Move, Lindsay, Clerk, Loraine,

PDF

___

1341 Senesi Muvâzene-i Umûmiyye Kânunu. (1341/1925, 23 Nisan). Resmi Gazete, Sayı:96, s.116. A.Ziver. (1329). En can alacak nokta payitahtın nakli meselesi, İstanbul: Zarafet Matbaası. Aberdeen Press and Journal, “Ankara Seçildi”, 15 Ekim 1923. Aberdeen Press and Journal, “Avam Kamarası”, 23 Aralık 1925. Akın, V. (1996). Trakya’nın Türklere devir teslimi, Ankara: Genelkurmay Basımevi. Aslan, B. (1991). Refet Paşa ve işgalden kurtulacak İstanbul’un idare meselesi, basılmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum. Atatürk, K. (2007). Nutuk, (Zeynep Korkmaz, Haz.), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. Aydoğan, E. (2001). Tümgeneral Arif Hikmet Gerçekçi’nin günlüğünde Refet Paşa’nın İstanbul’a gidişi, karşılanması ve İstanbul’daki ilk günleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.27-28, 253-261. Aytepe, O. (2004). Ankara’nın merkez ve başkent olması. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.33-34, 15-22. Bağırgan, S. (2008). Osmanlı basınında 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi (93 Harbi), basılmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa. Bakar, B. (2009). Esaretten kurtuluş: İtilaf Devletlerinin İstanbul’u tahliyesi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.23, 13-58. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kararlar Daire Başkanlığı [KDB], 27.07.1924, (Yer No: 30-18-1-1, Kutu: 10, Dosya: 32, Sıra: 18), Ankara. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı [KDB], 09.12.1922, (Yer No: 30-18-1-1, Kutu:6, Dosya:40, Sıra No:10), Ankara. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı [KDB], 10.12.1922, (Yer No: 30-18-1-1, Kutu:6, Dosya:40, Sıra No:11), Ankara. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı [KDB], 25.05.1926, (Yer No: 30-18-1-1, Kutu:19, Dosya:34, Sıra No:15), Ankara. Berride, G.R. (2009). British diplomacy in Turkey, 1583 to the present, Vol.3, (Jan Melissen, Ed.), Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Bozkurt, A. (2009). İtilaf Devletlerinin İstanbul’da işgal yönetimi, basılmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Bozkurt, A. (2014). Yunanistan’ın İstanbul’u işgal planı (1922), Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.18, 133-154. Criss, B. (2008). İşgal altında İstanbul 1918-1923, İstanbul: İletişim Yayınları. Cumhuriyet, “İngiliz Sefiri Gitti”, 2 Ekim 1933. Çalık, R. (1996). Colmar Freiherr Von der Goltz (Paşa) ve bazı görüşleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XII/36, 765-815. Çetin, İ. (2013). Milli Mücadele Döneminde İngiliz Yüksek Komiserliği’nin kuruluşu ve faaliyetleri, basılmamış doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. Çınar, T. (2004). Dünyada ve Türkiye’de başkentlik sorunu, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları. Dağlı, E. (2013). Atatürk dönemi Alman büyükelçileri (1923-1938), basılmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya. Daily Mail, “Mr.G.G.Knox”, 8 Nisan 1926, S.9349. Daily Mail, “Türkiye’nin Yeni Başkenti”, 17 Ağustos 1923, S.8531. Diss Express, “Yurt Dışından”, 19 Ekim 1923. Feldman, W. (2004). İstanbul’da savaş günleri, (N. Alkan, Çev.). İstanbul: Selis Kitaplar. Feldmarschall Freihernn v. d. Goltz. (1913, 18 Mayıs) Barış Sonrası Türkiye. Neue Freie Presse, 17504, s.1. Fransa’nın Ankara Büyükelçiliği. (2017). Fransa’nın Ankara Büyükelçiliği sitesinden 04.01.2017 tarihinde erişildi: http://www.ambafrance-tr.org/Fransa-nin-Ankara-Buyukelciligi,367. Hâkimiyet-i Milliye, “İngiliz Sefir-i Kebir”, 16 Mart 1925, S.1375. Hâkimiyet-i Milliye, “Mister Lindzay Reisicumhur Huzurunda”, 17 Mart 1925, S.1376. Hüseyin Hakkı. (1332). Payitahtımızı nasıl tehdit ettiler?, İstanbul: Cemiyet Kitabhanesi. Jaeschke, G. (2011). Kurtuluş savaşı ile ilgili İngiliz belgeleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu. Kara, B. (2009). Savaş hazırlayan barış konferansı: Londra Konferansı, Gazi Akademik Bakış, 3/5, 143-170. Karacan, A.N.(2011). Lozan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Karaosmanoğlu, Y. K. (2010). Ankara, İstanbul: İletişim Yayınları. Kararlar Daire Başkanlığı [KDB], 31.12.1922, (Yer No: 30-18-1-1, Kutu:6, Dosya:42, Sıra No:18) T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara. Kavrelişvili R. (2013). Dimitri Şalikaşvili’nin Türkiye günlüğü, Türkiye’de Gürcistan temsilciği 27 Aralık 1920-20 Mart 1921, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. Kaya İ. (2014). Ankara’daki Sovyet Rusya elçilik binaları, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, II/7, 110-127. Kezer, Z. (2012). Elçilere layık bir başkent. Funda Şenol Cantek (Haz.), Cumhuriyet’in ütopyası: Ankara içinde (ss.261-275), Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi. Kirk-Greene, A. (2000). Britain’s imperial administrators 1858-1966, London: Macmillan Press. Kocatürk, U. (2007), Doğumundan ölümüne kadar kaynakçalı Atatürk günlüğü, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Kürkçüoğlu, Ö. (2006). Mondros’tan Musul’a Türk-İngiliz ilişkileri, Ankara: İmaj Kitabevi. L’echo de Paris, “Yeni Türkiye”, 17 Ekim 1924, S.15568. Lincolnshire Echo, “Türkiye’nin Yeni Başkenti”, 15 Ekim 1923. Lloyd, L. (2000). ‘What’s in a name?’ The curious tale of the Office of High Commissioner, Diplomacy&Statecraft, 11/1, 47-78. Northern Whig, “Türkiye’nin Yeni Başkenti” 15 Ekim 1923. Nottingham Evening Post, “Dış Haberler”, 11 Ekim 1923. Özbozdağlı, Ö. (2006). Müttefiklerin Çanakkale Boğazı’nı geçme ihtimaline karşı Osmanlı Hükümeti’nin başkenti taşıma planı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi XXII/64-65-66, 379-386. Peet, W.W. (1998). Kent yönetimi. Clarence Richard Johnson M.A (Ed.), (S.Taner, Çev), İstanbul 1920 içinde (ss.83-108), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Polat, M. (2009). Bir sembol olarak “İdeoloji”nin mimarideki kavramsal ve mekânsal etkileri başkentlerin imarı üzerinden bir karşılaştırma Ankara örneği, basılmamış doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi: İstanbul. Room. (2017) Room for Diplomacy sitesinden 13.01.2017 tarihinde erişildi: https://roomfordiplomacy.com/ankara/. Rosedale, H. G. (1904), Queen Elisabeth And The Levant Company - A Diplomatic and literary episode of the establishment of our trade with Turkey, London: Oxford University Press. Ryan, A. (2015). Sonuncu dragoman, (Dilek Berilgen Cenkçiler, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu. Satan, A. (2012). İngiliz yıllık raporlarında Türkiye 1923, (Sevtap Demirci, Çev.), İstanbul: Tarihçi Kitabevi. Saylan, G. (2014). İstanbul’un resmen işgali (16 Mart 1920), Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 11/41, 17-40. Selçuk, M. (2008). Çanakkale Savaşları sırasında Osmanlı Hükümeti’ni ve padişahı İstanbul’dan taşıma planları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXIV/70, 195-212. Selçuk, M. (2013). Türk hariciyesinin dünyaya açılan kapısı, İstanbul: Alfa Aktüel. Sosyal, İ. (2000). Türkiye’nin siyasal andlaşmaları (1920-1945), Ankara: Türk Tarih Kurumu. Sunderland Daily Echo and Shipping Gazette, “Türkiye’nin Yeni Başkenti” 1923 17 Ağustos 1923. Şamsutdinov, A.M. (1999). Mondros’tan Lozan’a Türkiye ulusal kurtuluş savaşı tarihi, (Ataol Behramoğlu, Çev.). İstanbul: Doğan Kitap. Şimşir, B. (1988). Ankara… Ankara bir başkentin doğuşu, Ankara: Bilgi Yayınevi. Şimşir, B. (2001). Ankara’nın başkent oluşu, Ankara: Ankaralılar Vakfı Yayınları. Tankut, G. (1988), Ankara’nın başkent olma süreci, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 8/2, 93-104. Tekeli, İ. (2011). Anadolu’da yerleşme sistemi ve yerleşme tarihleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. The London Gazette, “Dışişleri Bakanlığı”, 6 Mart 1925, S.33027. The National Archives (TNA), Foreign Office [FO], 17.10.1923, (371/9132/E.10072), Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263, 07.05.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263a, 12.05.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263b, 14.05.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263c, 24.05.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263d, 02.07.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263e, 15.07.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263f, 07.08.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263g, 15.08.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263h, 19.08.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263ı, 28.07.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263i, 06.09.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263j, 17.09.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263k, 15.10.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263l, 15.11.1924, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263m, 25.03.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263n, 08.04.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263o, 28.04.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263ö, 16.07.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263p, 27.07.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263r, 17.09.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263s, 27.09.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263t, 30.09.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263u, 06.10.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263ü, 24.10.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263v, 08.12.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263y, 22.12.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263z, 04.01.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263aa, 05.01.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263ab, 17.01.1925, Londra. The National Archives (TNA), Office of Work [Work], 10/263ac, 17.01.1925, Londra. The Scotsman, “Avam Kamarası’ndan”, 23 Aralık 1925. The Scotsman, “İstanbul’daki İngiliz Temsilciği”, 22 Ocak 1924, s.3. The Scotsman, “Türk Başkenti Olarak Ankara”, 15 Ekim 1923. The Sunday Times, “Türkiye’deki İngiliz Elçiliği”, 31 Mayıs 1925, 5329. The Times, “Yeni Türk Başkenti: Ankara’nın Bir Yıllık Gelişimi”, 5 Aralık 1925, 44137. The Times, “İstanbul’da Alman Elçiliği”, 23 Haziran 1924, S.43685. The Times, “Dışişleri Bakanlığı Listesi”, 1 Ocak 1923, 43227. The Times, “Yeni Türk Başkenti”, 21 Şubat 1923, S.43271. The Times, “İngiliz Delegasyonu”, 19 Nisan 1923, S.43319. The Times, “İngiliz Delegeleri Lozan’da”, 23 Nisan 1923, S.43322. The Times, “Ramsay Macdonald İstanbul’da”, 16 Ekim 1923, S.43473. The Times, “Ankara’ya Bir Yolculuk”, 28 Aralık 1923, S.43534. The Times, “İstanbul’da İngiliz Büyükelçiliği”, 22 Ocak 1924, S.43555. The Times, “Bay Lindsay Türkiye’ye Ulaştı”, 13 Şubat 1924, S.43574. The Times, “Ankara İçin Diplomatik Temsilcilik”, 28 Ağustos 1924, S.43742. The Times, “İstanbul’da Erteleme”, 5 Kasım 1924, S.43801. The Times, “Türk Başkenti”, 22 Aralık 1924, S.43841. The Times, “Ronald Lindsay Ankara’da”, 18 Mart 1925, S.43913. The Times, “Türkiye ve Yabancı Elçilikler”, 23 Mart 1925, S.43917. The Times, “Avam Kamarası’ndan”, 25 Şubat 1926, S.44205. The Times, “Saray Haberleri”, 13 Ekim 1926, S.44401. The Times, “Yeni Büyükelçi Ankara’da”, 24 Kasım 1926, S.44437. The Times, “Türkiye’ye Yeni Büyükelçi”, 14 Ağustos 1933, S.46522. Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi [TBMM ZC, 1921], Devre: I, Cilt:8, İçtima:1, 141. Birleşim, 31 Ocak 1921. Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi [TBMM ZC, 1923], Devre: II, Cilt:2, İçtima:1, 34. Birleşim, 10 Ekim 1923. Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi [TBMM ZC, 1923a], Devre: II, Cilt:2, İçtima:1, 35. Birleşim, 13 Ekim 1923. Türkmen, Z. (2002). İstanbul’un işgali ve işgal dönemindeki uygulamalar (13 Kasım 1918-16 Mart 1920), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XVIII/53, 319-372. Wood, A.C (2013). Levant Kumpanyası tarihi (Çiğdem Erkal İpek, Çev.), Ankara: Doğu Batı Yayınları. Yorkshire Post and Leeds Intelligencer, “Dış Haberler”, 16 Ekim 1923. Zeyrek, S. (2012). Birinci Balkan Savaşı yenilgisinin iç ve dış Sebepleri, basılmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.