19. Yüzyılın Birinci Yarısında Aşiretler ve Demografik Yapı: Bayezid Sancağı

Bayezid Sancağı, Osmanlı-İran sınırında bulunan önemli bir serhad şehriydi. 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı-Safevi mücadelesi, daha sonraki yüzyıllarda da devam etmiştir. Bayezid, iki devlet arasındaki bu mücadelelerden olumsuz etkilenmiştir. Savaş veya sulh dönemlerinde iki devlet arasında gerçekleşen sınır hareketliliği Bayezid Sancağı açısından da büyük önem taşımaktaydı. Çünkü bu hareketlilik sancağın siyasi, sosyal ve ekonomik yapısında değişikliklerin meydana gelmesine sebep olmuştur. Örneğin, konar-göçer Kürt aşiretlerin iki devlet arasında sürekli hareket halinde olmaları hem sancak halkını hem de Osmanlı-İran arasındaki ilişkileri olumsuz etkilemekteydi. Bu hareketlilik çoğu zaman iki devlet arasında anlaşmazlıklara ve diplomatik krizlere neden olmaktaydı. Bu çalışmada yukarıda belirtilen sınır hareketliliğinin nedeni ve Osmanlı Devleti'nin sınır hareketliliğinde izlediği politika incelenecektir

Tribes and Demographic Structure in the First Half of the 19th Century: Bayezid Sanjak

Bayezid Sanjak was an important frontier city on the Ottoman-Iranian border. Since the 16th century, the Ottoman-Safevi struggle continued in the following centuries. Bayezid, was adversely affected by these struggles between the two states. The border crossigs between the two states during war or peace periods was also important in terms of Bayezid Sanjak. Because this mobility has caused changes in the political, social and economic structure of the this frontier sanjak. For example, constantly moving Kurdish tribes between the two states negatively affected both the sanjak people and the relations between the Ottoman and Iran. This mobility often led to disagreements and diplomatic crises between the two states. In this study, the above-mentioned border movement will be examined and the policy that the Ottoman State followed in the border crossing will also be examined

PDF

___

BOA, A:MKT, 175/69.
BOA, Mad. d, 03288.
BOA, AE. SAMD. III, 212 /20511.
BOA, C.HR, 159/7937.
BOA, C. DH, 305/15208.
BOA, C. ML, 23066.
BOA, C.DH, 24/1196
BOA, HAT, 804/37129- E.
BOA, HAT, 815/37287.
BOA, HAT, 1/18- C.
BOA, HAT, 1/18-G.
BOA, HAT, 4/108.
BOA, HAT, 767/36133.
BOA, HAT, 825/37413-H.
BOA, C. HR, 171/15208.
BOA, HAT, 846/37986-A.
BOA, İ. MVL, 168/4981.
BOA, İ. MVL, 34/609.
BOA, AMKT, MVL. 20/37.
BOA, KK .d, 262/101.
BOA, DFE. RZ. d, No. 220.
BOA, Mühimme Defteri, Defter No. 235, Hüküm. 309.
BOA, Tahrir Defteri, Defter No. 200.
TKG.KK. TTd, Bayezid Sancağı ve Tevabiha Mufassal Tahrir Defteri, No. 199.
Kâtip Çelebi, Kitab-ı Cihannüma li- Kâtip Çelebi, Tıpkıbasım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009, c. I
Mehmed Hurşid Paşa, Seyahatname-i Hudud, çev. Alaattin Eser, İstanbul: Simurg Yayınları, 1997.
Derviş Paşa, Tahdid-i Hududı İraniye Memur Derviş Paşa Lahiyası, çev. Fatih Gencer, Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
C- Araştırma ve İnceleme Eserler Abdulla, Nejat, İmparatorluk Sınır ve Aşiret, çev. Mustafa Aslan, İstanbul: Avesta Yayınları, 2010.
Akpınar, Alişan, Osmanlı Devleti’nde Aşiret Mektepleri, İstanbul: Göçebe Yayınları, 1997.
Averyanov, P. İ., Osmanlı Rus Savaşlarında Kürtler (19. Yüzyıl), çev. İbrahim Kale, İstanbul: Avesta Yayınları, 2010.
Aydın, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı, Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1590), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
Behar, Cem v. dğr., “Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, der: Halil İnalcık- Şevket Pamuk, Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000, s. 61-73.
Beydilli, Kemal, “Rusya”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2008, c. XXXV s. 253-265.
________“1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşlarında Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Belgeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988, c. XIII, sayı. 17.
Bilgili, Ali Sinan, Osmanlı ve Azerbaycanı I (16 ve 18. Yüzyıllar Sosyal ve Ekonomik Tarih), Erzurum: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004.
Bruinessen, Martin van, Ağa, Şeyh, Devlet, çev. Banu Yalkut, 4. bs., İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
Çiftçi, Erdal, "Migration, Memory and Mythification: Relocation of Suleymani Tribes on the Northern Ottoman-Iranian Frontier" Middle Eastern Studies, http://dx.doi.org/10.1080/00263206.2017.1393623
Demirtaş, Mehmet, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Bayezid Sancağında Demografik Durum”, II. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu Bildirileri Kitabı Ekim 08-10 2008, İstanbul: Ağrı Valiliği Kültür Yayınları, 2009, s. 313-323.
Erkan, Kemal, “Köprülüzade Abdullah Paşa’nın Şark Seferi Seraskerliği Esnasında Tutulan Sefer Mühimmesi (N. 1146-Z.1147)”, Yüksek Lisans Tezi, MÜ Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2007.
Gül, Abdulkadir, “Bayezid Sancağı’nın Demografik Yapısına Genel Bir Bakış”, III. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu Bildirileri Kitabı Ekim 12-14 2010, İstanbul: Ağrı Valiliği Kültür Yayınları, 2011, s. 157- 172.
Gümüş, Ercan, “XVI. Yüzyıldan XIX. Yüzyıla Kadar Mardin İdaresinde Milli Aşireti ve Aşiretin Nüfuz Mücadeleleri”, I. Uluslararası Mardin Sempozyumu ve Bildiriler Kitabı Mayıs 26-27-28 2006, İstanbul: Temmuz 2006, s. 815-830.
Gündoğdu, Hamza, Doğubayazıt İshak Paşa Sarayı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
Halaçoğlu, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerinin Yerleştirilmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
İnbaşı, Mehmet, “Çıldır Beyleri: I. İshak Paşa ve II. İshak Paşa”, Güneşin Doğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu Bildiriler Kitabı Eylül 13-14 2003, ed. Oktay Belli, İstanbul: Çekül Vakfı, 2004, s. 183-197.
Karataş, Yakup, Bayezid Sancağı ve İdarecileri (1700-1914), İstanbul: Kitapevi, 2014.
Karpat, Kemal Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003.
Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Osmanlıların Kafkas-Ellerini Fethi (1451-1590), Ankara: Sevinç Matbaası, 1976.
Kurşun, Zekeriya, “Mehmed Hurşid Paşa’nın Seyahatname-i Hudud Adlı Eserine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Bayezid Sancağı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 2, (2000), s. 101-122.
Öz, Mehmet v. dğr., “Tahrir Defterlerindeki Sayısal Veriler”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, der: Halil İnalcık- Şevket Pamuk, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000, s. 15-33.
Panzac, Daniel, Osmanlı İmparatorluğunda Veba (1700-1850), çev. Serap Yılmaz, 2. Baskı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011.
Quataert, Donald, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Ed.
Halil İnalcık-Donald Quataert, 2. bs, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2006, c. II.
Saydam, Abdullah, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1856-1876) , Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
Sykes, Mark, “The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire” The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, vol. 38 (Jul.-Dec., 1908), pp. 451-486.
Şerefhan Bitlisi, Şerefname, , çev. Abdullah Yegin, İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2013, c. I
Tuncel, Metin, “Doğubayazıt” Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994, c. IX, s. 492-494.
Uluerler, Sıtkı, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1774-1848)”, Doktora Tezi, F.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, 10. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011, c. II.