Çağatay Hanlığı’nda Müslüman ve Türk Devlet Adamları

Cengiz Han hayatta iken, Moğolların miras hukuku gereğince mülkünü oğulları arasında paylaştırmıştır. Cengiz Han’ın Börte Hatun’dan doğmuş olan ikinci oğlu Çağatay’ın hakkına, batı seferinde kazanılmış olan İli, Isık-kul, yukarı Çu, ve Talas havzası ile Kaşgarya ve Mâveraünnehr toprakları düşmüştür. Moğol işgalleri sonrası harap olmuş olan batı şehirlerini, sonrasında buralara tayin edilmiş olan kağanlığa bağlı genellikle Uygur ve Çinli memurlar onarmaya çalışmıştır. Zaten Moğol siyasî teşkilatının kurulmasında etkisi olanlar da bu memurlar olmuştur. Moğollar askerlik dışında olan idarî işlere atanmayı aşağılık bir şey olarak saymışlardır. Bundan dolayı sivil teşkilatta Moğol soyundan olmayan, becerikli idareciler vazifelendirilmiştir. Bu idareciler halkı, Moğolların gerek fiziksel gerekse ekonomik baskılarından korumaya çalışmışlardır.

Anahtar Kelimeler:

Moğol, Çağatay, Devlet Adamları, İdareci, Hanlık

Muslim and Turkish Statesmen in Chatai Khanete

When Genghis Khan was alive, he shared his properties among his sons as required by inheritance law. Ili, Isık-kul, upper Çu, and Talas basin, that were won after the east wartime, resulted to Chatai Khan, the second son of Borte Khatun. After the Mongol occupations, mostly the Uyghur and Chinese officials, assigned there connected with the Khan, tried to restore the wrecked cities. Anyway they were there officials who were effective in the establishment of political organization of Mongol. Mongols reckoned; being assigned to other administrative jobs other than military, despicable. Therefore, talented administrators not from the Mongol family, were assigned to civil organisations. These administrators tried to protect public from both the physical and economic pressure of Mongols.

Keywords:

Statesmen, Administrator, Mongol, Chatai, Khanate,

PDF

___

BARTHOLD, V.V., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (haz. Âzım Yaşar Kopraman- Afşar İsmail Aka), Ankara 1975, Emel Matbaacılık Sanayii.
CÜVEYNÎ, Alaaddin Atamelik, Tarih-i Cihangüşa, (çev. Mürsel Öztürk), c.I, Ankara 1958, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
DAYI, Özkan, İran Moğollarında İdarî Bürokrasi (1231-1295), Doktora Tezi, Erzurum 2017, Atatürk Üniversitesi SBE.
DAYI, Özkan, ‘’Mahmud Yalavac’ın Moğol İmparatorluğundaki Faaliyetleri’’, Current Research in Social Sciens, Erzurum 2015, c. I, ss. 63-68.
DEVLET, Nadir, ‘’Altın Orda Hanlığı’’, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul 1988, Çağ Yayınları, c. IX, ss. 103-185.
DEVLET, Nadir, ‘’Çağatay Devleti’’, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul 1988, Çağ Yayınları, c. IX, ss. 301-310.
DEVLET, Nadir, ‘’İlhanlılar’’, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul 1988, Çağ Yayınları, c. IX, ss. 63-102.
D’OHHSON, A. Konstantin, Moğol Tarihi, (çev. Bahadır Apaydın), İstanbul 2008, Nesnel Yayınlar.
GROUSSET, Rene, Bozkır İmparatorluğu, (çev. M. Reşat Uzmen), İstanbul 1980, Ötüken Yayınları.
KAFALI, Mustafa, Çağatay Hanlığı, Ankara2005, Berikan Yayınevi.
KUSHENOVA, Ganizhamal, ‘’Ögedey Kaan Devrinde Türkistan’da Teşkilat Yapısı’’, Bilig, Yaz/2006, S.38, ss. 185-196.
ÖGEL, Bahaeddin, Çingiz Han’ın Türk Müşavirleri, İstanbul 2002, IQ Kültür-Sanat Yayınları.
TOBÇAAN, M. N. , Moğolların Gizli Tarihi, (çev. Ahmet Temir), Ankara 1995, TTK.