16. Yüzyıl Tezkirelerinde “Eş‘âr” ve “Güftâr” Terimlerinin Şiir Takdimlerindeki Anlam ve İşlevlerine Dair

Şair tezkirelerinde “eş‘âr” ve “güftâr” terimleri, bazen şairlerin üslubu bazen de şiirler değerlendirilirken kullanılmaktadır. Bu nedenle özellikle şiir örneklerinin takdiminde bu terimlerin içinde bulunduğu kalıp ifadeler sıklığı ve farklılığı ile dikkat çekmektedir. Dolayısıyla bağlamdan ve işlevsel özelliklerinden yola çıkarak bu terimlerin sözlük anlamlarının yanında tezkirelerdeki kullanımlarına dair çıkarımlarda bulunmak da mümkündür. Bu sebeple bu çalışmada Sehî, Latîfî, Hasan Çelebi, Beyânî, Âşık Çelebi, Ahdî ve Künhü’l-ahbâr’ın tezkire kısmı olarak sıralayabileceğimiz 16. yüzyıl tezkirelerinde “eş‘âr” ve “güftâr” terimlerinin taşıdıkları anlamlar; farklı dillerdeki sözlüklerden ve tezkire metinlerinden hareketle belirlenmiştir. Bu çerçevede adı geçen kelimelerin şâir ve şiir vasıflandırmalarında ne tür çeşitlenmeler gösterdikleri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler esnasında şiir takdimlerinde karşımıza çıkan “beyt, ebyât, şi‘r, matla‘, nazm” terimleri de “eş‘âr” ve “güftâr” terimleri müşterekinde anlam ve işlev bakımından mukayese edilmiştir. Bu amaçla bağlamlı bir tenkitle “eş‘âr” ve “güftâr” kelimelerinin ses ve anlam irtibatı da ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Eş‘âr, Güftâr, Tezkire, Şâir, Bağlam

About The Meaning And Functions Of Eş‘âr and Güftâr Terms In The Poetry Presentations In The 16th Century Tezkires

In poet tezkires, the terms “eş‘âr” and “güftâr, are sometimes used as consider the poet's style and used sometimes as evaluation of poems. For this reason, especially in the presentation of poem examples, is attracted attention stereotyped expressions, be included of this terms, with their frequency and difference. Hence, it is possible to make inferences as to the use of these terms in tezkires as well as their dictionary meanings based upon their context and functional properties. Therefore, in this study, is determined the meanings of the terms “eş‘âr” and “güftâr” in the 16th century tezkires which we can be listed as a part of the tezkire Sehî, Latîfî, Hasan Çelebi, Beyânî, Âşık Çelebi, Ahdî and Künhü’l-ahbâr; with reference to dictionaries and tezkire texts in different languages. Within this scope, is evaluated their show what kind of variations of the words mentioned in poetry and poetry descriptions. During these evaluations, the terms “beyt, ebyât, poetry, matla‘, nazm” which are confront our in the presentation of poems have also been in common compared in terms of meaning and function, too. For this purpose, it is worked to reveal the sound and meaning connection of the words “eş ‘âr”” and “güftâr” with a contextual criticism.

Keywords:

Eş‘âr, Güftâr, Tezkire, Poet, Context,

PDF

___

Ahdî. Solmaz, Süleyman (2009). Ahdî, Gülşen-i Şu‘arâ(e-kitap), Denizli, AKM Yay.
Ali Nazîmâ (1902) Mükemmel Osmanlı Lügati, İstanbul, Dersaadet.
Âşık Çelebi. Kılıç, Filiz (2018). Âşık Çelebi-Meşâ’irü’ş-şu‘arâ (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Beyânî. Sungurhan E., Aysun (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-şuarâ (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Devellioğlu, Ferit (2005). Osmanlıca-Türkçe Lügât, Ankara: Aydın Kitabevi.
Hasan Çelebi. Sungurhan E., Aysun (2009). Kınalızâde Hasan Çelebî, Tezkiretü‘ş-şuarâ (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Kanar, Mehmet (1998). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul, Birim Yay.
Kanar, Mehmet (2011). Türkçe-Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, Say Yay.
Kılıç, Atabey (2018). “Tezkire Terimleri Sözlüğüne Dair”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt/Volume: 2, Sayı/Issue: 4, (TEBDİZ Özel Sayısı).
Kılıç, Filiz (2003). “Tezkirelerde Şiirin Âhengini Belirten Kelimeler Üzerine”, Millî Folklor, 2003, Yıl 15, Sayı 60, s. 110-115.
Künhü’l-ahbâr. İsen, Mustafa (1994). Gelibolulu ‘Âlî, Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı (e-kitap), Ankara, AKM. Yay.
Latîfî. Canım, Rıdvan (2000). Latifî-Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n- nuzamâ (e-kitap), Ankara, AKM. Yay.
Özön, M. Nihad (1979). Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul Bilgi Yay.
Redhouse, J. W. (1861). A Lexicon (English and Turkish), London.
Sehî Bey. Kut, Günay (1978). Heşt-Behişt- The Tezkire by Sehî Beg, Harvard.
Steingass, F. (1975). Persian-English Dictionary, Beyrut by Typopress.
Ş. Sami (2004). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul, Çağrı Yay.
Tolasa, Harun (2002). Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16.yy’da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara, Akçag Yay.