Kazım ATEŞ

2935

Türk milli-kimliğinin inşası ve ulusal cemaat içinde Alevi-Yurttaşın müphem konumu

Erken Cumhuriyet dönemi Türk milliyetçiliği, farklı etnik grupların irade beyanıyla ve yurttaşlık bağıyla oluşturdukları "politik-sivik" bir ulus kavrayışına sahip değildir. Bu kavrayışa göre, zaten bir Türk etnik grubu vardır. Bu grup, romantik özellikler (organik cemaat, otantik kültür, kültürel birlik vs) atfedilerek inşa edilmiş bir etno-kültürel kimliğe işaret eder. Dolayısıyla yurttaş olmanın koşulu "Türk dili ve kültürüne " sahip ya da dahil olmaktır. Ayrıca, etno-kültürel karakterin baskın olduğu anlayış dolayısıyla, yurttaş olmanız, Türk olmanız için yeterli değildir çünkü Türklük, tarihsel bir inşa değil, siyasal kimliği aşan, "doğal" bir kategoridir. Ancak, Aleviler söz konusu olduğunda durum karmaşık bir hal almaktadır. Etno-romantik bir milliyetçi tarih yazımı çerçevesinde, Türk milliyetçi seçkinleri (Baha Sait Bey, Fuad Köprülü, Y. Ziya Yörükan, Hasan Reşit Tankut gibi), bir yandan, "öz Türk" olarak ele aldıkları, otantik Türk kültürü ve dilinin taşıyıcısı saydıkları Alevileri, ulusal cemaate ve dolayısıyla Türk yurttaşlığına çağırmıştır. Diğer yandan, Alevileri homojen Türk etno-kültürel cemaatini bozacak, sadakatleri şüpheli "heretikler" olarak görmeye devam etmiş ve etnik ve dinsel Alevi kimliğini dışlamışlardır. Dolayısıyla, kimlikleri kamusal alandan dışlanan Aleviler, kararsız ve müphem bir yurttaşlık konumu içinde bırakılmıştır.

Construction of Turkish national identity anf the ambiguous situation of Alevi-Citizen within the national community

Turkish nationalism in the early Republican era did not have a "political-civic" national conception which constructed through citizenship bond and through voluntary inclusion of different ethnic groups into the national community. This conception presupposes that there already exists an ethnic Turkish collectivity. This collectivity implies an ethno-cultural identity formed by attributing romantic characteristics (organic community, cultural authenticity, and cultural unity, etc). Therefore, the condition of being a citizen is to "own" or to be incorporated into "Turkish language and culture". Additionally, because of the dominant ethno-cultural characteristic, being a citizen is not enough to be a Turk since "Turkishness" is not of historical construction, but a "natural" category, transcending political unity. The Alevi question makes the nationalist conception even more complicated. Within the frame of ethno-romantic historiography, Turkish nationalist elites (such as Baha Sait Bey, Fuad Köprülü, Y. Ziya Yörükan, and Hasan Reşit Tankut), on the one hand, deal with the Alevi as the "pure Turks" and the bearers of authentic Turkish language and culture, and included them into the national community and Turkish citizenship. On the other hand, they see them as untrustworthy "heretics" who might corrupt the homogenous Turkish ethno-cultural community, and they exclude Alevi ethnic and religious identity. Thus, the Alevi identity has been excluded from the public sphere and the Ale vis' citizenship status left in an ambiguous and ambivalent manner.
PDF

___

  • Açıkel, Fethi (2000),The Twilight of'the Holy Articulation': Nationalism, Capitalism and Islam Authoritarian Strategies of Nation Building and Capitalist Modernization in Turkey, yayınlanmamış doktora tezi, University of Essex, Department of Sociology.
  • Akyol, Taha (1999), Osmanlı'da ve İran'da Mezhep ve Devlet, Milliyet Yayınları, İstanbul.
  • Ateş, Kazım (2006), "Ulusal Kimlik içinde Alevi Yurttaş ve Merkez-Çevre Eksenini Yeniden Düşünmek", Toplum ve Bilim, sayı 107, s. 259-75.
  • Aydemir, Şevket Süreyya (1976), Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul.
  • Baha Sait Bey (2006), Türkiye'de Alevî-Bektaşi, Ahi ve Nusayri Zümreleri, der. İsmail Görkem, Kitabevi yayınları, İstanbul.
  • Bahadır, İbrahim (2004), Aleviliğe milliyetçi yaklaşımlar ve Aleviler üzerindeki etkileri, Birikim, no. 188 Aralık 2004, s. 46-64.
  • Balibar, Etienne (1993), "Ulus Biçimi: Tarih ve İdeoloji", içinde Irk, Ulus, Sınıf, der. Balibar, E. ve Wallerstein, L, Metis, İstanbul.
  • Balibar, Etienne (1996), "Is European Citizenship Possible?", Public Culture, 1996 (8), s. 355-376.
  • Balibar, Etienne (2004), We, The People of Europe? Reflections on Transnational Citizenship, Princeton University Press, Princeton and Oxford.
  • Bauman, Zygmunt (1991), Modernity and Ambivalence, Ithaca, NY.: Cornell University Press.
  • Bora, Tanil (1997), "Cumhuriyetin İlk Döneminde Milli Kimlik", Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik içinde, der. Nuri Bilgin, s. 53-62, Bağlam, İstanbul.
  • Bora, Taml (1998), Türk Sağının Üç Hali, Milliyetçilik-Muhafazakarlık-İslamcılık, İletişim, İstanbul.
  • Brown, David (1999), "Are there good and bad nationalisms?", Nations and Nationalism, vol. 5, no. 2, s. 281-302.
  • Brubaker, Rogers (2001), Citizenship and Nationhood in France and Germany, Harvard University Press, Cambridge.
  • Calhoun, Craig (1997), Nationalism, Open University Press, Buckingham.
  • Celal, Musahipzade (1936), Mum Söndü, Kanaat Kitabevi, İstanbul.
  • Clayer, Nathalie (1994), "Bektaşilik ve Arnavut Ulusçuluğu", Toplumsal Tarih, sayı 2, cilt 1, s. 58-61.
  • Çağaptay, Soner (2002), "Otuzlarda Türk Milliyetçiliğinde Irk, Dil ve Etnisite", içinde Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, cilt 4, s. 245-262, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Çağaptay, Soner (2003), "Citizenship policies in interwar Turkey", Nations and Nationalism, 9 (4), 2003, s. 601-619.
  • Dalkesen, Nilgün (2005), "15. ve 16. Yüzyıllarda Safevi Propagandalarının Anadolu'nun Dini ve Kültürel Hayatındaki Etkileri; Alevi-Kızılbaş Kimliğinin Oluşumu", Kırkbudak, no. 1, s. 20-49..
  • Deringil, Selim (1998), The Well Protected Domains, Ideology and Legitimation of Power in the Ottoman Empire 1876-1909, London and Oxford.
  • Dinçer, Fahriye (2004), Formulation of Semahs in relation to the question of Alevi identity in Turkey, yayınlanmamış doktora tezi, Boğaziçi University, the Institute for Graduate Studies in Atatürk Institute for Modern Turkish History.
  • Dündar, Fuat (2002), "Milli Ezber: Saf Türk-Karışık Öteki", içinde Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, cilt 4, s. 893-900, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Elias, Norbert (2002), Uygarlık Süreci I, İletişim yayınları, İstanbul.
  • Erdemir, Aykan (2004) Incorporating Alevis: The Transformation of Governance and Faith-Based Collective Action in Turkey, yayınlanmamış doktora tezi, Harvard University, Department of Anthropology and Middle Eastern Studies.
  • Ersanlı, Büşra (2002), "Bir Aidiyet Fermanı: 'Türk Tarih Tezi'", içinde Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, cilt 4, s. 800-810, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Erseven, İlhan Cem (2005), Çağdaş Türk Romanı ve Öyküsünde Aleviler, Alev Yayınları, İstanbul.
  • Georgeon, Francois (2002), "Türk Milliyetçiliği Üzerine Düşünceler: Suyu Arayan Adam'ı Yeniden Okurken", içinde Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, cilt 4, s. 245-262, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Gökalp, Ziya (2004), Türkçülüğün Esasları, İnkılap yayınları, İstanbul.
  • Görkem, İsmail (2006), "Giriş", içinde Türkiye'de Alevi-Bektaşi, Ahi ve Nusayri Zümreleri, der. İsmail Görkem, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
  • Gözübüyük, A. Şeref ve Kili, Suna (2000), Türk Anayasa Metinleri (Sened-i İttifaktan Günümüze), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • Gözübüyük, A. Şeref ve Sezgin, Zeki (1957), 1924 Anayasası Hakkındaki Meclis Görüşmeleri, AÜSBF İdari İlimler Enstitüsü, Ankara.
  • Habermas, Jurgen (1994), "Citizenship and National Identity", içinde The Condition of Citizenship, der. Bart van Steenbergen, s. 2-36, Sage, London.
  • Isin, Engin F. ve Wood, Patricia K. (1999), Citizenship and Identity, Sage Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi.
  • İçduygu, Ahmet; Çolak, Yılmaz ve Soyarık, Nalan (1999), "What is the Matter with Citizenship", Middle Eastern Studies, Oct 1999, 35 (4), s. 187-208.
  • Kadıoğlu, Ayşe (1996), "The Paradox of Turkish Nationalism and the Construction of Official Identity", Middle Eastern Studies, Apr. 1996, 36 (2), s. 177-193.
  • Karpat, Kemal H. (2003) Studies on Turkish Politics and Society : Selected Articles and Essays, NLD: Brill Academy, Leiden.
  • Keechang, Kim (2001), Aliens in Medieval Law : The Origins of Modern Citizenship, Cambridge University Press, Port Chester, NY, USA.
  • Kieser, Hans-Lukas (2003), "Alevis, Armenians and Kurds in the Unionist-Kemalist Turkey", içinde Turkey's Alevi Enigma, der. Paul J. White ve Joost Jongerden, s. İ 77-196, Brill, Leiden-Boston.
  • Kieser, Hans-Lukas (2005), Iskalanmış Barış -Doğu Vilayetleri'nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İletişim, İstanbul.
  • Kirişçi, Kemal (2000), "Disaggrerating Turkish Citizenship and Immigration Practises", Middle Eastern Studies, Jul 2000, 36 (13), s. 1-22.
  • Koçan, Gürcan ve Öncü, Ahmet (2004), "Citizen Alevi in Turkey: Beyond Confirmation and Denial", Journal of Historical Sociology, vol. 17, No. 4, December 2004, s. 464-489.
  • Kohn, Hans (1961), The Idea of Nationalism, The Macmillan Company, New York
  • Köprülü, M. Fuad (2003), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Akçağ Yayinları, Ankara.
  • Köprülü, M. Fuad (2005), Anadolu'da İslamiyet, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • Küçük, M. (2002) "Mezhepten Millete: Aleviler ve Türk Milliyetçiliği", içinde Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, cilt 4, s. 901-910, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Kymlicka, Will ve Norman, Wayne (1994), "Return of the Citizen: A Survey of Recent Work on Citizenship Theory", Ethics, Vol. 104, No. 2 (Jan., 1994), s. 352-381.
  • Kymlicka, Will (1995), Multicultural Citizenship, Clarendon Press, Oxford.
  • Kymlicka, Will (1997), "Do we need a liberal theory of minority rights? Reply to Carens, Young, Parekh and Forst", Constellations, vol. 4, no. 1, s. 72-87.
  • Kymlicka, Will (1998), "Multicultural Citizenship", içinde The Citizenship Debates: A Reader, der. Gershon Shafir, s. 167-188, University of Minnesota Press, Minneapolis, London.
  • Maksudyan, Nazan (2005), Türklüğü Ölçmek, Bilimkurgusal Antropoloji ve Türk Milliyetçiliğinin Irkçı Çehresi 1925-1939, Metis Yayınları, İstanbul.
  • Meinecke, Friedrich (1970), Cosmopolitanism and the National State, Princeton University Press, Princeton, New Jersey.
  • Melikoff, Irene (2003), "Bektaşilik/Kızılbaşlık: Tarihsel Bölünme ve Sonuçları", içinde Alevi Kimliği, der. Olsson, T., Özdalga, E. And Raudvere, C. s. 3-11, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Melikoff, irene (2004), "Alevi-Bektaşiliğin Tarihi Kökenleri Bektaşi-Kızılbaş (Alev)i Bölünmesi ve Neticeleri", içinde Türkiye'de Aleviler, Bektaşiler ve Nusayriler, s. 17-23, İslami İlimler Araştırma Vakfı Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, Ensar Neşriyat, İstanbul.
  • Melikoff, irene (2006), Uyur İdik Uyardılar, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları, Demos Yayınları, İstanbul.
  • Mouffe, Chantal (1992), "Preface: Democratic Politics Today", içinde Dimensions of Radical Democracy, der. Chantal Mouffe, s. 1-14, Verso, London, New York
  • Noyan, Bedri (2006), Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik VII. Cilt, Ardıç Yayınları, Şahkulu Sultan Dergahı, İstanbul.
  • Ocak, Ahmet Y. (1998), Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. yüzyıllar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Okan, Murat (2004), Türkiye'de Alevilik Antropolojik Bir Yaklaşım, İmge, İstanbul.
  • Oran, Baskın (2005), Türkiye'de Azınlıklar, İletişim yayınları, İstanbul.
  • Özbudun, Ergun (1997), "Milli Mücadele ve Cumhuriyetin Resmi Belgelerinde Yurttaşlık ve Kimlik Sorunu", içinde Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, der. Nuri Bilgin, s. 63-70, Bağlam, İstanbul.
  • Pocock, J. G. A. (1998), "The Ideal of Citizenship since Classical Times", içinde The Citizenship Debates: A reader, der. Gershon Shafir, s. 31-41, University of Minnesota Press, Minneapolis, London.
  • Sassen, Saskia (2002), "Towards Post-National and Denationalized Citizenship", içinde Handbook of Citizenship Studies, der. Engin F. isin ve Bryan S. Turner, s. 277-291, Sage Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi.
  • Seyfettin, Ömer (2003), Harem -Bütün Eserleri 4, Bilgi Yayınevi, Ankara.
  • Smith, Anthony D. (1999), Myths and Memories of the Nation, Oxford: Oxford University Press.
  • Somel, S. Akşin (1997), "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türk Kimliği", içinde Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, der. Nuri Bilgin, s. 71-83, Bağlam, İstanbul.
  • Şener, Cemal (2004), "Tasavvufi Geleneği Alevilik Yeniden Üretemedi", 2023 İkibinyirmiüç, sayı:44, s. 30-35.
  • Tankut, H. Reşit (1938a), Nusayriler ve Nusayrilik hakkında, Ulus Basımevi, Ankara.
  • Tankut, H. Reşit (1938b), Dil ve Tarih Tezlerimiz Üzerine Gerekli Bazı İzahlar, Devlet Basımevi, İstanbul.
  • Tankut, H. Reşit (2000), Zazalar Üzerine Sosyolojik Tetkikler, Kalan yayınları, Ankara.
  • Taşğın, Ahmet (2003), "Hilmi Ziya Ülken", içinde Andolu'nun Dini Sosyal Tarihi, çeviren ve yayına hazırlayan Ahmet Taşğın, Kalan yayınları, Ankara.
  • Taşğın, Ahmet (2004), "Prof. Dr. Hilmi Ziya Ülken'in Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı 28, bahar 2004, s. 197-207.
  • Ülken, Hilmi Ziya (2003), Anadolu'nun Dini Sosyal Tarihi, çeviren ve yayma hazırlayan Ahmet Taşğın, Kalan yayınları, Ankara.
  • Üstel, Füsun (2004), "Makbul Vatandaş"m Peşinde II. Meşruiyetten Bugüne Türkiye'de Vatandaşlık Eğitimi, İletişim, İstanbul.
  • van Bruinessen, Martin (2004), Kürtlük, Türklük, Alevilik, İletişim yayınları, İstanbul.
  • Vorhoff, Karin (2003), "Türkiye'de Alevilik ve Bektaşilikle İlgili Akademik ve Gazetecilik Nitelikli Yayınlar", içinde Alevi Kimliği, der. T. Olsson, E. Özdalga, ve C. Raudvere, s. 32-66, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Yeğen, Mesut (1999), Devlet Söyleminde Kürt Sorunu, İletişim, İstanbul.
  • Yeğen, Mesut (2004), "Citizenship and Ethnicity in Turkey", Middle Eastern Studies, November 2004, vol. 40, no. 6, p. 51-66.
  • Yeğen, Mesut (2006), Müstakbel Türk'ten Sözde Vatandaşa Cumhuriyet ve Kürtler, İletişim, İstanbul.
  • Yıldız, Ahmet (2004), "Ne Mutlu Türküm Diyebilene", Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları, İletişim yayınları, İstanbul.
  • Young, Iris Marion (1989), "Polity and Group Difference: A Critique of the Ideal of Universal Citizenship", Ethics, Vol. 99, no. 2 (Jan 1989), s. 250-274.
  • Young, Iris Marion (1997), "A Multicultural Continuum: A Critique of Will Lymlicka's Ethnic-Nation Dichotomy", Constellations, vol. 4, no. 1, s. 48-53.
  • Yörükan, Yusuf Ziya (1998), Anadolu'da Aleviler ve Tahtacılar, yayıma hazırlayan Turhan Yörükan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Zürcher, Erik Jan (2005), "Jön Türkler, Müslüman Osmanlılar ve Türk Milliyetçileri: Kimlik Politikaları, 1908-1938", içinde Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye'si, der. Kemal H. Karpat, s. 261-292, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
İnsan Hakları Yıllığı-Cover
  • ISSN: 1016-7617
  • Yayın Aralığı: Yıllık
  • Başlangıç: 1979
  • Yayıncı: Canan Karaoğlu
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Kapitalist sistemde insan hakları ve yurttaş hakları arasındaki gerilim

Funda ÇETİNDAĞ, İlker KILIÇ

Türk milli-kimliğinin inşası ve ulusal cemaat içinde Alevi-Yurttaşın müphem konumu

Kazım ATEŞ

İnsan hakları bağlamında kadın ticareti

Cevdet YILMAZ, G.Devrim VURAL

İnsan hakları sosyo-tahrihsel temelleri

Mehmet YÜKSEL

Azınlık haklarında hareketle ulusal azınlıklar ve ulus-devlet ikilemi

Nur ULUŞAHİN