DİL POLİTİKALARI VE DİL HAKLARI ÜZERİNE TEORİK ÇERÇEVE

Dil, genel anlamda tarihte ilk kez modern dönemde politikleşmiş ve politik bir araç olarak kullanılmıştır. Dil politikaları, ulusçuluğun ‘‘ulus’’u ortak bir kimlik çerçevesinde inşa etme süreciyle ortaya çıkmıştır. Dil politikalarının çerçevesi, genellikle ulus-devletlerin ‘‘ulusal kimlik’’ politikaları tarafından şekillendirilmiştir. Bu bağlamda, ulus-devletlerin en çok başvurduğu dil politikası, dilsel homojenleştirmeyi hedefleyen ve asimilasyonist bir niteliğe sahip olan tek dillilik politikası olmuştur. Bu dil politikası, devletin seçmiş olduğu dilin dışındaki dillerin tedricen kamusal hayattan çıkarılmasına ve bazı dillerin yok olmasına neden olmuştur. Asimilasyonist dil politikaları ile dil hakları arasında doğal bir ‘‘çatışma’’ bulunmaktadır. Dil hakları, asimilasyoncu politikaların ‘‘asli haksızlıklarına’’ karşı, bir hak talebi ve var olma ‘‘mücadelesi’’ olarak ortaya çıkmıştır. Dil hakları, asimilasyon politikalarını kısmen aşındırmış ve çok dillilik politikalarını meydana getirmiştir. Diğer bazı haklarla da ilintili olan dil haklarının boyut ve niteliklerinin belirlenmesi, kısmen dile yüklenen anlam ve işlev ile ilgili bir durum olmuştur. Ontolojik olarak insanın en temel unsurlarından birini oluşturan dilin, temel olarak iletişimsel ve kimliksel iki işlevi bulunmaktadır. Bu fonksiyonlar çerçevesinde tanınacak dil haklarının dayanakları, mahiyet ve özellikleri ile ilgili çeşitli tartışmalar yapılmaktadır. Bu makale, dil politikaları ve dil haklarının mahiyetine yönelik teorik bir inceleme yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

dil politikaları, Ulusçuluk, dil hakları

THE THEORETICAL FRAMEWORK ON LANGUAGE POLICIES AND LANGUAGE RIGHTS

Language has been typically politicized and used as a political tool in the modern period for the first time in the history. Language policies have arisen through nationalism period which has built ‘‘nation’’ within a common identity. The framework of language policies has been usually formed by the politics of ‘‘national identity’’ of nation-states. In this context, nation-states have implented monolingualism policy which aims a linguistic homogenization and has an assimilationist characteristic. This language policy has led to the removal of some languages from the public life and some of these not chosen by state languages are subjected to disappear. There is a natural ‘‘conflict’’ between assimilationist language policies and language rights. Language rights have emerged as a struggle for existence and a demand for right against ‘‘fundamental injustices’’ of assimilationist policies. Language rights struggle have relatively eroded assimilation policies and created multilingualism policies. The determination of dimensions and qualifications of language rights, which are also related to some other rights, have been partly relevant the ascribed meaning and function of language. Language, ontologically a major element of human, has basically two main functions as communicative and identity. There are various discussions on the basis, nature and characteristics of language rights recognized within these functions. This article aims to perform a theoretical analysis of the nature of language policies and language rights.

Keywords:

Nationalism, language policies, language rights,

PDF

___

ALTER, Peter: Nationalism, 2nd Edition, Edward Arnold Publisher, Londra / New York 1994.
ANDERSON, Benedict: Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, Çev: İskender Savaşır, 5. Basım, Metis Yayınları, İstanbul 2009.
ARZOZ, Xabier: ‘‘The Nature of Language Rights’’, JEMIE, 6 (2), 2007, ss. 1-35.
AYDIN, Suavi: Türk Kimliğinin Yaratılması ve Ulusal Kimlik Sorunu, Özgür Üniversite Yayınları, Ankara 2009.
BLAKE, Michael: ‘‘Language Death and Liberal Politics’’, in Kymlicka, Will / Patten, Alan (Ed.), Language Rights and Political Theory, Oxford University Press, New York 2003, ss. 210-229.
BRETON, Roland: Dünya Dilleri Atlası, Çev: Orçun Türkay, NTV Yayınları, İstanbul 2007.
CANGIZBAY, Kadir: Hiçkimsenin Cumhuriyeti, 2. Baskı, Ütopya Yayınevi, Ankara 2007.
CRYSTAL, David: Dillerin Katli, Çev: Gökhan Cansız, Profil Yayıncılık, İstanbul 2007.
ÇAVUŞOĞLU, Naz: Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Azınlık Hakları, 2. Baskı, Su Yayınları, İstanbul 2001.
DE VARENNES, Fernand: ‘‘Language Rights as an Integral Part of Human Rights’’, IJMS, Vol.: 3, No: 1, 2001, ss. 15-25.
DEMİRCİ, H. Aliyar: ‘‘Osmanlı Modernleşmesinde Dil Politikaları ve Mebusan Meclisi’’, Muhafazakar Düşünce, Sayı: 16-17, 2008, ss. 187-2012.
ERAYDIN VİRTANEN, Özlem: ‘‘Dil Politikalarının Milliyetçilik Hareketlerindeki Tarihsel Kökenleri’’ (Dil Politikalarının Kökenleri), in Uzpeder, Ebru (Ed.), Avrupa Birliği Sürecinde Dil Hakları, Helsinki Yurtaşlar Derneği Yayınları, İstanbul 2003, ss. 18-21.
ERAYDIN, Özelem: ‘‘AB İlişkileri Çerçevesinde Türkiye’de Dil Politikaları’’, in Menz, Astrid / Schroeder, Christoph (ED.), Türkiye’de Dil Tartışmaları, 2. Baskı, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2008, ss. 147-184.
ERÖZDEN, Ozan: Ulus-Devlet, 2. Baskı, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2008.
ESMAN, Milton J.: ‘‘The State and Language Policy’’, International Political Science Review, Vol.: 13, No: 4, 1992, ss. 381-396.
FISHMAN, Joshua A.: ‘‘Language Policy and Language Shift’’, in Ricento, Thomas (Ed.), An Introduction to Language Policy: Theory and Method, , Blackwell Publishing, 2006, ss. 311-328.
GELLNER, Ernest: Uluslar ve Ulusçuluk, Çev: Büşra Ersanlı / Günay Göksü Ezdoğan, 2. Baskı, Hil Yayınları, İstanbul 2008.
GIDDENS, Anthony: Ulus Devlet ve Şiddet, Çev: Cumhur Atay, 2. Basım, Kalkedan Yayınları, İstanbul 2008.
GÖKÇEN, Sinan: ‘‘Bir Milletti Dillendirmek’’, in Uzpeder, Ebru (Ed.), Avrupa Birliği Sürecinde Dil Hakları, Helsinki Yurtaşlar Derneği Yayınları, İstanbul 2003, ss. 15-17.
GREEN, Leslie: ‘‘Are Language Rights Fundamental?’’, Osgoode Hall Law Journal, Vol.: 25, No: 4, 1987, ss. 639-659.
HABERMAS, Jürgen: ‘‘Öteki’’ Olmak, ‘‘Öteki’’yle Yaşamak, Çev: İlknur Aka, 4. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
HASANPUR, Emir: Kürt Diliyle İlgili Devlet Politikaları ve Dil Hakları, Çev: Cemil Gündoğan, Avesta Yayınları, İstanbul 1997.
HOBSBAWM, Eric J.: 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik: Program, Mit, Gerçeklik, Çev: Osman Akınhay, 4. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2010.
KOÇAK, Mustafa: Çok-Kültürlülük Açısından Dil Hakları, Liberta Yayınları, Ankara 2013.
KRAUSS, Michael: ‘‘The World’s Language in Crisis’’, Language, No: 68, 1992, ss. 4-10.
KYMLICKA, Will: Çokkültürlü Yurttaşlık: Azınlık Haklarının Liberal Teorisi, Çev: Abdullah Yılmaz, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1998.
LEVY, Jacob T.: ‘‘Language Rights, Literacy, and the Modern State’’, in Kymlicka, Will / Patten, Alan (Ed.), Language Rights and Political Theory, Oxford University Press, New York 2003, ss. 230-249.
MAY, Stephen: ‘‘Language Policy and Minority Rights’’, in Ricento, Thomas (Ed.), An Introduction to Language Policy: Theory and Method, , Blackwell Publishing, 2006, ss. 255-272.
MILL, John Stuart: Consideration on Representative Government, in On Liberty and Other Essays, Oxford University Press, Oxford 1991.
PATTEN, Alan: ‘‘What Kind of Bilingualism’’, in Kymlicka, Will / Patten, Alan (Ed.), Language Rights and Political Theory, Oxford University Press, New York 2003, ss. 296-321.
PATTEN, Alan / KYMLICKA, Will: ‘‘Introduction Language Rights and Political Theory: Context, Isuues, and Approaches’’, in Kymlicka, Will / Patten, Alan (Ed.), Language Rights and Political Theory, Oxford University Press, New York 2003, ss. 1-51.
PAULSTON, Christina Bratt: ‘‘Language Policies and Language Rights’’, Annual Review of Anthropology, Vol. 26, 1997, ss. 73-85.
REAUME, Denise G.: ‘‘Beyond Personality: The Territorial and Personal Principles of Language Policy Reconsidered’’, in Kymlicka, Will / Patten, Alan (Ed.), Language Rights and Political Theory, Oxford University Press, New York 2003, ss. 271-295.
RENAN, Ernest: Ulus Nedir?, Çev: Gökçe Yavaş, Pinhan Yayıncılık, İstanbul 2016.
RUBIO-MARIN, Ruth: ‘‘Language Rights: Exploring The Competing Rationales’’, in Kymlicka, Will / Patten, Alan (Ed.), Language Rights and Political Theory, Oxford University Press, New York 2003, ss. 52-79.
SADOĞLU, Hüseyin: Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, 2. Basım, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
SKUTNABB-KİNGAS, Tove: Linguistic Genocide in Education – or Worldwide Diversity and Human Rights?, NJ: Lawrence Erlbaum, Mahwah, 2000.
SMITH, Anthony D.: Milli Kimlik (Milli Kimlik), Çev: Bahadır Sina Şener, 5. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
SMITH, Anthony D.: Milliyetçilik: Kuram – İdeoloji – Tarih (Milliyetçilik), Çev: Ümit Hüsrev Yolsal, Atıf Yayınları, Ankara 2013.
WALLERSTEIN, Immanual: Liberalizmden Sonra, Çev: Erol Öz, 3. Basım, Metis Yayınları, İstanbul 2009.
WEE, Lionel: Language without Rights, Oxford University Press, New York 2011.