ARAP YARIMADASI’NDA İSLÂM ÖNCESİ DİNİ YAPI

İslam öncesi dönem Arap tarihi Câhiliye çağı olarak ele alınmakta ve bu dönemin kültürü de Câhiliye kültürü olarak değerlendirilmektedir. Câhiliye döneminin doğru tanınması ve anlaşılması Hz. Muhammed’in (s.a.v.) Kur’ân vahyi ile peygamber olarak görevlendirildiği ortamı doğru tanımak ve anlamakla yakından ilişkilidir. Bu bağlamda bu çalışmada putperestlik, Arapların putperestliğe geçişleri ve putperest Arapların inançları çeşitli alt başlıklarla ele alınmaktadır. Bu bağlamda öncelikle Câhiliye kavramı ele alınmıştır. Kur’ân ve hadis metinlerinde geçtiği yerlere vurgu yapılmıştır. Arapların putperestliğe geçiş nedenleri ve putperestliğin yayılması çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Ayrıca Kureyş kabilesinin meşhur putları farklı kaynaklarla değerlendirilmiştir. Arapların ibadet çeşitleri ve putlarına bakışları yine kaynaklarla ele alınmıştır. Arapların sahip olduğu diğer inançlar çerçevesinde Rahman İnancı ve Üç Yıldız Tanrılar Sistemi üzerinde durulmuştur. Üçüncü olarak Kâbe’nin kutsallığı, tarihsel süreci ve zemzem kuyusunun önemi açıklanmaya çalışılmıştır. Ardından İslamiyet öncesi dönemde Arap Yarımadasında semavi dinler olarak Yahudilik ve Hıristiyanlık inançları hakkında bilgi verilmiştir. Son bölümde ise, Haniflik, Sâbiîlik, Mecûsîlik ve Dehrîlik konuları diğer inançlar başlığı altında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, İslam Medeniyeti, Arap Yarımadası, Câhiliye Dönemi, Putperestlik

PRE-ISLAMIC RELIGIOUS STRUCTURE IN THE ARAB PENINSULA

The pre-Islamic Arabian history is handled as jahiliyyah and this period’s culture is evaluated as jahiliyyah culture. Recognizing and understanding of the period of jahiliyyah is related closely with the enviroment which Muhammad (pbuh) was sent with the holy Qur’an as a prophet. In this context, we handled with various subtitles paganism, transition of Arabs to paganism and the beliefs of pagan Arabs in this paper. In this context the notion of “jahiliyyah” has been handled and has been emphasised it in the Qur’an and hadith. The reasons for the transition of Arabs to paganism and the spread of paganism have been discussed in various aspects. In addition, the famous idols of the Quraish tribe were evaluated with different sources. Arabs’ opinion on the idols and worship types have also beeen discussed with resources. In the framework of other beliefs of the Arabs, Rahman Faith and the Three Star Gods System were emphasized. Thirdly, the sacredness the historical process of Kaaba and the importance of zemzem have been explained. Then, it has been informed about the beliefs of Judaism and Christianity as heavenly religions in the Arabian Peninsula in the pre-Islamic period. In the last chapter, Haniflik, Sâbiîlik, Mecûsîlik and Dehrîlik are discussed under the heading of other beliefs.

Keywords:

Qurān, Tafsīr, Linguistics, Garīb al-Qurān, Ma῾ān al-Qurān,

PDF

___

Altıntaş, Hayrani. “Dehriyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994), 9: 107-109.
Âlûsî, Mahmûd Şükrî. Bulûğu’l-Ereb II, Beyrut trs.
Apak, Adem. Ana Hatlarıyla İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
Apak, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu -Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat-, İstanbul: KURAMER Yayınları, 2017.
Azimli, Mehmet. Cahiliyye’yi Farklı Okumak, İstanbul: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
Azimli, Mehmet. Siyer, Ankara: BİLAY Yayınları, 2018.
Balcı, İsrafil. Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Baş, Eyüp. İslam Kurumları Tarihi El Kitabı, İstanbul: Grafiker Yayınları, 2013.
Berkî, Ali Hikmet - Keskioğlu, Osman. Hz. Muhammed ve Hayatı, Ankara 1981.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. Sahîh-i Buhârî, İstanbul 1981.
Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr. Kitâbu’l-Hayevân VII, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996
Cevâd Ali. el-Mufassal fî Târîhi’l-‘Arab Kable’l-İslâm I-X, Beyrut 1993.
Cevziyye, İbn Kayyım. Zâdu’l-Me‘âd fî Hedy-i Hayri’l-‘İbâd III, Beyrut 1981.
Çağatay, Neşet. İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara 1982.
Çağrıcı, Mustafa. “Arap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1991, 3: 316-321.
Çelik, Hüseyin. “İslam Öncesi Mekke’de Ruh ve Cin İnancı”, Kur’ân Öncesi Mekke Toplumu, İstanbul 2011, 315-332.
Çelikkol, Yaşar. İslam Öncesi Mekke, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
Danışman, Nafiz. “Câhiliye Kelimesinin Mana ve Menşei” AÜİFD 5/1-4, Ankara 1956.
Demircan, Adnan. Cahiliye Arapları, İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
Ensârî, Abdulkuddus. et-Târîhu’l-Mufassal li’l-Kâ‘beti’l-Müşerrefe Kable’l-İslâm, Kahire, trz.
Ezrâkî, Ebu’l-Velîd. Ahbâru Mekke ve Mâ Câe fîhâ mine’l-Ahbâr I-II, thk: Rüşdî es-Sâlih Melhas, Beyrut trs.
Fâkihî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Abbâs. Ahbâru Mekke II, nşr. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş, Mekke 1986-1987.
Fayda, Mustafa. “Câhiliye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 7: 17-19.
Fehd, Tevfik. “Lât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2003, 27: 107-108.
Fehd, Tevfik. “Menât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2004, 29: 121-122.
Güç, Ahmet. “Put”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2007, 34: 364-365.
Günaltay, Şemseddin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Gündüz, Şinasi. Mitoloji ile İnanç Arasında, Samsun 1998.
Gündüz, Şinasi. “Dinsel Zenginlik ve Kültürel Harmoni Bağlamında Harran ve Harrânîler”, Uluslararası Anadolu İnançlar Kongresi Bildirileri, Ankara: Evrak Yayınları, 2001, 300-308.
Gündüz, Şinasi. “Mecûsîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003), 28: 279-284.
Gündüz, Şinasi. “Sâbiîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008), 35: 341-344.
Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi I, İstanbul 1993.
Hitti, Philip. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi I, çev. Salih Tuğ, İstanbul 1980.
Hudarî, Muhammed. Târîhu’l-Umemi’l-İslâmiyye, Kahire 1915.
Isfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Seyyid Keylânî, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, tsz.
İbn Cübeyr, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed. er-Rıhle, Beyrut: Dâru’ş-Şarki’l-Arabî, trs.
İbn Habîb, Kitâbu’l-Muhabber, nşr. Eliza Lichtenstîter, Beyrut trs.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye I-II, nşr. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyârî ve Abdulhafîz eş-Şelebi, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2005.
İbn İshâk, Muhammed. Sîretu İbn İshâk, nşr. Muhammed Hamidullah, Konya 1981.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Ruveyfiî. Lisânu’l-Arab IX, Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
İbn Sa‘d. et-Tabakât I, nşr. İhsan Abbas, Beyrut 1968.
İbnu’l-Kelbî, Hişâm b. Muhammed. Kitâbu’l-Esnâm, Kahire 1924.
İbrahim Hasan, Hasan. İslam Tarihi, İstanbul 1985.
Kazancı, Ahmet Lütfi. “Ebrehe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, 10: 79-80.
Komisyon. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi I, İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
Kuzgun, Şaban. “Hanîf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, 16: 33-39.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Zemzem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 44: 242-246.
Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ali. Murûcu’z-Zeheb ve Me‘âdinu’l-Cevher I-II, Beyrut 1965.
Öz, Mustafa. “Ezlâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1995, 12: 67.
Pak, Zekeriya. “Cahiliye Arapları’ndaki Allah İnancının Kur’ânî Boyutu”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 2001, V: 311-330.
Sarıcık, Murat. İslam Öncesi Dönem Cahiliye Kültürü, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
Sönmez, Zekiye. İslâm’ın Ortaya Çıktığı Dönemde Arap Yarımadası’nda Hıristiyanlık, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2010.
Söylemez, Mahfuz. “Hz. Peygamber Döneminde Mecusiler”, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Çorum 2007, 383-393.
Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri”, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 1, İstanbul: Haziran, 2014, 11: 19-24.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-Rusûl ve’l-Mulûk I, Kahire 1967.
Trimingham, J. Spencer. Christiyanity Among the Arabs in Pre-Islamic Time, Beyrut 1990.
Ülkü, Hayati. Başlangıçtan Günümüze İslam Tarihi I, İstanbul 1982.
Ünal, Sadettin. “Kâbe” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 24: 14-21.
Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb. Târîhu’l-Ya‘kûbî I, Beyrut 1960.
Yavuz, Şevket. “Uzzâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2012, 42: 268-269.