İslâm Felsefesini Tanımlama Yaklaşımları Üzerine

İslâm’da felsefî geleneğin “İslâm felsefesi” tabiriyle müsemma olması günümüzde artık kabul gören bir tabirdir. Fakat bu tabirin nasıl tanımlandığı ya da tanımlanması gerektiği konusunda bir mutabakattan bahsedilemez. İslâm felsefesine çeşitli açılardan yapılan tanımları eleştirel bir yaklaşımla ele alan bu makale, İslâm felsefesinde bir tanımlama problemi olduğu iddiasından hareket etmektedir. Makalede İslâm felsefesini tarihsel açıdan ele alan ve onu ana kaynakları ile evrensel misyonu bakımından tavsif eden tanımlar iki ayrı başlık altında değerlendirilerek bu tanımların İslâm felsefesinin mahiyeti ve kapsamını ne ölçüde ifade ettikleri tartışılmıştır. Bahse konu edilen tanımlarda terkipte yer alan “İslâm” lafzının, din olarak İslâm’a mı, İslâm medeniyetine mi, İslâm’ın hüküm sürdüğü belli bir coğrafyaya mı, yoksa İslâm’ın ana kaynakları ve evrensel ilkelerine mi işaret ettiği konusunda bir ihtilaf söz konusudur. Çalışmada amaç, mevcut tanımları değerlendirerek İslâm felsefesini sadece bir coğrafî sınıra ve belirli bir tarihî kesite mahkûm etmeden daha kapsamlı bir biçimde tanımlayan yaklaşımları öne çıkarmak ve böylece süregelen tanımlama probleminde alternatif bir çözüm ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Felsefesi, Tanımlama Problemi, Geleneksel Tanımlar, İslâm Felsefesinin Kapsamı, İslâm Felsefesinin Kaynağı

On Approaches to Defining Islamic Philosophy

Naming the philosophical tradition in Islam as "Islamic philosophy" is an accepted phrase nowadays. However, there is no consensus on how this term is or should be defined. This article, which deals with the definitions of Islamic philosophy from various angles with a critical approach, starts by addressing the claim that there is a definition problem in Islamic philosophy. In the article, the definitions that deal with Islamic philosophy historically and characterize it in terms of its main sources and its universal mission are evaluated under two separate headings, and to what extent these definitions express the nature and scope of Islamic philosophy are discussed. In the aforementioned definitions, there is a dispute as to whether the word "Islam" in the composition of Islamic philosophy refers to Islam as a religion, to the Islamic civilization, to a certain geography where Islam prevails, or to the main sources and universal principles of Islam. The aim of the study is to highlight approaches that define Islamic philosophy more comprehensively without restricting it to only a geographical boundary and a specific historical section, and thus to present an alternative solution to the ongoing definition problem.

Keywords:

Islamic Philosophy, Definition Problem, Traditional Definitions, Scope of Islamic Philosophy, Source of Islamic Philosophy,

PDF

___

Açıkgenç, Alparslan. Bilgi Felsefesi (İslâm Bağlamında Bilgiden, Bilimden Sistem Felsefesine). İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
Adamson, Taylor, Peter, Richard C. “Giriş”. çev. M. Cüneyt Kaya. İslam Felsefesine Giriş. İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
Alper, Ömer Mahir. “İslam Felsefesine Giriş”. İslam Felsefesi Tarihi. ed. Bayram Ali Çetinkaya. 1/13-51. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
Altaş, Eşref. “Fî Zuhûri’l-Felsefe: İslâm’ın Klasik Çağında Felsefenin Kökenine Dair Görüşler ve Mişkâtü’n- Nübüvve Teorisi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (2014), 7-56.
Arslan, Ahmet. İslâm Felsefesi Üzerine. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
Bayrakdar, Mehmet. İslâm Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Bingöl, Abdulkuddûs. “‘İslam Düşüncesi’ ve ‘İslam Felsefesi’ Üzerine”. Felsefe Dünyası 15/ (Bahar 1995), 19-25.
Bozkurt, Ömer. Yeni Felsefe Bir Metodik Felsefe Tasavvuru. Ankara: Maarif Mektepleri Yayınları, 2020.
Corbin, Henry. İslâm Felsefesi Tarihi. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
Daiber, Hans. “İslam Felsefesi Tarihinin Anlamı ve İslam Felsefesi Tarihi Çalışmamızın Amacı Nedir? İhmal Edilmiş Bir Disiplinin Tarihi”. çev. Muammer İskenderoğlu. Usul İslam Araştırmaları 1/1 (2004), 161-183.
Durusoy, Ali. “İslam Felsefesi Geleneğinin Anlamı”. Eskiyeni 16 (2010), 14-17.
el-Attas, S. Muhammed Nakib. İslâm Metafiziğine Prolegomena: İslâm’ın Dünya-görüşünün Aslî Unsurlarına Dair Bir Açıklama. çev. İlker Kömbe. İstanbul: Küre Yayınları 2018.
Fahri, Macit. İslâm Felsefesi Tarihi. çev. Kasım Turhan. İstanbul: İklim Yayınları, 1992.
Fârâbî. es-Siyâsetü’l-medeniyye. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1996.
Fârâbî. Kitâbü Ârâi ehli’l-medîneti’l-fâzılâ. thk. Albert Nasrî Nâdir. Beyrut: Daru’l-Meşrık, 1991.
Filiz, Şahin. İslam ve Felsefe. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
Gutas, Dimitri. “The Study of Arabic Philosophy in the Twentieth Century: An Essay on the Historiography of Arabic Philosophy”. British Journal of Middle Eastern Studies 29/1 (2002), 5-25.
İbn Rüşd. Felsefe-Din İlişkileri: Faslu’l-makâl el-keşf an minhâi’l-edille. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
İkbal, Muhammed. İslâm’da Dinî Düşüncenin Yeniden İnşâsı. çev. Rahim Acar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
Kaya, M. Cüneyt (ed.) İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
Keklik, Nihat. Türkler ve Felsefe -Türk-İslam Felsefesi̇. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1986.
Kutluer, İlhan. Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
Küyel, Mübahat Türker. “Ortaçağ Felsefe Tarihi ve S.I.E.P.M.” Ankara Üniversitesi D.T.C. F. Felsefe Bölümü Dergisi 8 (1970), 187-280.
Leaman, Oliver. İslâm Felsefesi: Giriş. çev. Şamil Öçal. İstanbul: Hece Yayınları, 2014.
Morewedge, Parviz. “Contemporary Scholarship on near Eastern Philosophy”. Philosophical Forum 2/1 (1970), 122-140.
Mutahharî, Murtaza. Felsefe Dersleri 1. çev. Ahmet Çelik. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
Nasr, Seyyid Hüseyin (ed.), İslâm Felsefesi Tarihi. çev. Şamil Öçal - Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Açılım Kitap Yayınları, 2017.
Neşşâr, Ali Sami en-. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
Rosenthal, Franz. Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam. Leiden: Brill, 2007.
Saruhan, Müfit Selim. İslâm Meşşai Felsefesinde Filozof. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2010.
Ülken, Hilmi Ziya. İslâm Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 2000.